پرونده تجارت خارجی فصل بهار با جهش صادراتی 69 درصدی بسته شد. که این سوال را مطرح می‌کند که دلیل چنین جهشی چیست؟ بررسی روند تجارت در سه ماه اخیر، پاسخ را به سوی عملکرد صادراتی در ماه سوم سال هدایت می‌کند. آمارها نشان می‌دهد در خرداد جهش قابل توجهی در صادرات رخ داده است. جهشی که اعداد و ارقامش نه نزدیک به سال کرونایی (سال 99) است و نه حتی قرابتی با سال ماقبل کرونا (سال 98) دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد 4 میلیارد و 380 میلیون دلار صادرات در ماه خرداد ثبت شده که حدود یک میلیارد و 30 میلیون دلار بیشتر از ماه قبل یعنی اردیبهشت 1400 است و بیانگر رشد چشمگیری در صادرات یک ماهه است. صادرات در خرداد ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد 112درصد و نسبت به سال خرداد 98 نیز رشد 47درصدی داشته است. علاوه‌بر این، صادرات ماه سوم 1400 کل تجارت فصل بهار را تحت تاثیر قرار داده است. به‌طوری‌که تراز تجاری مثبت و رشد 69 درصدی ارزش صادرات سه ماهه بهار نسبت به مدت مشابه سال گذشته در کارنامه تجارت خارجی ثبت شده است. نگاهی دقیق‌تر به آمارهای ثبت شده از خرداد 1400 نشان می‌دهد که عمده رشد صادرات در این ماه، صادرات به عراق بوده است که جهشی قابل توجه را نسبت به ماه‌های قبل تجربه کرده است.
فعالان اقتصادی عنوان می‌کنند که افزایش یکباره صادرات به عراق در خرداد امسال که معادل یک میلیارد و 350 میلیون دلار است و رسیدن صادرات سه ماهه به 2 میلیارد و 300 میلیون دلار با آمار کامیون‌های حمل بار صادراتی در مرزهای عربی همخوانی ندارد. حمید حسینی، عضو هیات‌مدیره اتاق بازرگانی ایران و عراق عنوان کرده است: حدود ۵۰۰ کامیون عراقی در روز از مرزهای ایران به مقصد عراق می‌روند. به‌نظر می‌رسد احتمالا یک فاکتور مربوط به صادرات چند ماهه گاز صادر شده و باعث افزایش فوق‌العاده آمار سه ماه صادرات به عراق شده است. روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران نیز در این زمینه به «دنیای‌اقتصاد» گفت: هنوز جزئیات آمار به دستمان نرسیده؛ ولی گاز مایع نخستین کالای صادراتی و بنزین دومین کالای صادراتی فصل بهار 1400 است. البته او عنوان کرده است که صادرات گاز مایع قبلا هم صورت می‌گرفته و کالای جدیدی نیست. حال آنکه با استناد به سخنان لطیفی مبنی بر قرار گرفتن گاز مایع در سرلیست کالاهای صادراتی و با استناد به آمارهای سازمان توسعه تجارت از عملکرد تجارت خارجی، این کالا در 20 قلم نخست صادراتی دو ماه منتهی به اردیبهشت وجود نداشته و نتیجه آنکه صادرات گاز مایع موجب جهش صادرات خرداد و احتمالا صادرات به عراق شده است. رشد 69 درصدی صادرات فصل بهار نیز در شرایطی به ثبت رسیده که هنوز تحریم‌های نفتی پا برجاست و سیاستگذار سعی دارد با افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی و کالاهایی مانند گاز مایع که از تیررس تحریم‌ها به دور هستند، درآمد دلاری کسب کند. البته به‌نظر می‌رسد تمرکز صادرات ایران همان‌طور که مقامات مسوول نیز بارها اعلام کرده‌اند بر توسعه صادرات با کشورهای همسایه است. بالاخص آن دسته از کشورها که اطمینان بیشتری در خصوص بازگرداندن ارز صادراتی به ایران از آنها وجود دارد؛ مانند عراق. هر چند این کشور به صورت دوره‌ای سختگیری‌هایی را برای تجار ایرانی اعمال می‌کرد، اما به‌نظر می‌رسد خوش‌بینی مقامات عراقی به مذاکرات برجام تا حدی از این سختگیری کاسته است. تا جایی که اخیرا وزیر نیرو سیگنال‌هایی مبنی‌بر آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران در عراق را داده است که این موضوع می‌تواند انگیزه توسعه صادرات به این کشور را نیز بیش از قبل تقویت کند.
جهش صادرات در ماه سوم
خردادماه ارقامی در کارنامه تجاری کشور ثبت شده است که نشان از جهش صادرات در این ماه دارد. ارزش صادرات در خرداد 1400 به 4 میلیارد و 380 میلیون دلار رسیده و وزن کالاهای صادر شده نیز رقمی معادل 13 میلیون و 119 هزار تن بوده است. این رقم در حالی ثبت شده است که در اردیبهشت امسال 3 میلیارد و 352 میلیون دلار کالا به وزن 8 میلیون و 579 هزار تن به بازارهای هدف صادر شده بود. فروردین امسال نیز صادرات 8 میلیون و 302 هزار تن کالا به ارزش 2 میلیارد و 968 میلیون دلار رقم خورده است.
خرداد سال 99 هم صادراتی معادل 7 میلیون و 407 هزار تن به ارزش 2 میلیارد و 64 میلیون دلار صورت گرفت. البته شیوع ویروس کرونا موجب شده بود تا وزن صادرات 25 درصد و ارزش آن 31 درصد نسبت به خرداد 98 افت داشته باشد. اما در خردادماه 98 که هنوز خبری از کرونا نبود، صادرات ایران به مقاصد صادراتی وزنی معادل 9 میلیون و 841 هزار تن و ارزشی معادل 2 میلیارد و 972 میلیون دلار داشته است.
واردات در ماه سوم 1400 نیز 3 میلیون و 38 هزار تن به ارزش 3 میلیارد و 675 میلیون دلار بوده است. این ارقام نشان می‌دهد ارزش و وزن واردات نسبت به ماه گذشته آن (اردیبهشت 1400) با اندکی کاهش روبه‌رو بوده است. در اردیبهشت امسال 3 میلیون و 320 هزار تن کالا به ارزش 3 میلیارد و 731 میلیون دلار به ایران وارد شده بود. در فروردین 1400 نیز شاهد واردات 2 میلیون و 42 هزار تن کالا به ارزش 2 میلیارد و 794 میلیون دلار بودیم.
بررسی‌های آماری از سال‌های 99 و 98 نیز نشان می‌دهد درسال 99 و همزمان با شیوع ویروس کرونا، واردات 2 میلیون و 518 هزار تن کالا به ارزش 2 میلیارد و 579 میلیون دلار ثبت شده که در سال 98 این رقم 3 میلیون و 214 هزار تن به ارزش 3 میلیارد و 518 میلیون دلار بوده است.
تراز تجاری کشور در سومین ماه سال جاری 705 میلیون دلار به نفع صادرات و مثبت است.
تجارت در فصل بهار
بر اساس آنچه از سوی رئیس کل گمرک ایران اعلام شده است، تجارت خارجی ایران در سه ماهه بهار سال ۱۴۰۰ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل حاکی از افزایش ۲۵ درصدی در وزن و ۵۰ درصدی در ارزش کالاهای تجاری مبادله شده بین ایران و کشورهای خارجی است. مهدی میراشرفی مجموع تجارت خارجی ایران در بهار سال‌جاری را ۳۸ میلیون و ۴۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۲۰ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار اعلام کرده است که به گفته او از نظر وزنی ۷ میلیون و ۷۰۰ هزار تن و از حیث ارزش حدود ۷ میلیارد دلار نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد نشان می‌دهد.
به گفته او روند افزایشی بازرگانی خارجی ایران در نخستین فصل از سال ۱۴۰۰ نشانه بهبود نسبی است که تراز تجاری مثبت ۴۷۶ میلیون دلاری را برای کشور به وجود آورده است.
روایت رئیس کل گمرک از صادرات سه ماهه نشان می‌دهد که در این ماه ۳۰ میلیون تن کالا به ارزش ۱۰ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار از گمرکات کشور به نقاط مختلف جهان صادر شده و در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر وزن ۳۸ درصد و از لحاظ ارزش ۶۹ درصد رشد داشته است.
میراشرفی در مورد مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران در مدت مذکور نیز گفته است: چین با ۷ میلیون و یکصد هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و یکصد میلیون دلار، عراق با ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار تن به ارزش ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، امارات با ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تن به ارزش یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار، ترکیه با ۶۶۳ هزار تن به ارزش ۵۹۵ میلیون دلار و افغانستان با یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن به ارزش ۵۷۰ میلیون دلار پنج مقصد مهم صادرات کالای ایرانی بودند.
به‌نظر می‌رسد روند افزایش صادرات در تمام مقاصد صادراتی نرمال و طبیعی است به جز عراق. در یک ماهه خرداد صادرات به عراق جهش قابل توجهی داشته است.
میراشرفی همچنین درخصوص آمار واردات کالا در بهار سال‌جاری نیز گفته است: در این مدت ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۰ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار وارد کشور شد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از لحاظ وزن ۶ درصد کاهش و از حیث ارزش ۳۴ درصد رشد داشت.
به گفته او عمده کشورهای طرف معامله واردات با ایران در مدت مذکور شامل امارات متحده عربی با ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، چین با ۶۸۳ هزار تن به ارزش ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، ترکیه با ۸۸۸ هزار تن به ارزش یک میلیارد دلار، آلمان با ۲۳۹ هزار تن به ارزش ۴۱۴ میلیون دلار و سوئیس با ۴۷۲ هزار تن به ارزش ۳۸۴ میلیون دلار بودند. حجم ترانزیت کالای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران در سه ماه نخست سال ۱۴۰۰ به میزان ۲ میلیون و ۷۴۲ هزار تن بود، که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۱۲۱ درصد افزایش نشان می‌دهد و همچنان که پیش‌تر هم اعلام شد، این امر می‌تواند نشانه بهبود نسبی وضعیت ترانزیت و احتمالا افزایش میزان آن در ماه‌های آینده باشد.
میراشرفی همچنین درخصوص آمار کشفیات کالای قاچاق از سوی گمرکات کشور گفت: در سه ماه ابتدای سال‌جاری کارکنان گمرک به‌ویژه در گمرکات مرزی موفق به کشف ۵۳۰ میلیارد تومان انواع کالای قاچاق شدند و ۵۸۰ فقره پرونده در این خصوص در گمرک تشکیل شد.