رقبای ایران از فهرست دریافت‌کنندگان تخفیفات تعرفه‌ای اتحادیه اوراسیا حذف شدند، این اتفاق به دنبال تعدیل 74 کشور درحال توسعه برخوردار از نظام تخفیف تعرفه گمرکی اوراسیا روی داد. به این ترتیب در فضای جدید، فرصت طلایی برای توسعه تجارت ایران در بازار اوراسیا فراهم شده است. در پنج سال گذشته حجم تجارت کالایی ایران در این بازار از حدود 2 میلیارد و 400 میلیون دلار فراتر نرفته است اما شرایط جدید بی‌شک می‌تواند جایگاه ایران را در بازار اوراسیا تغییر دهد؛ البته اگر درست برنامه‌ریزی شود. در واقع برای از دست ندادن این فرصت استثنایی حداقل نیازمند حذف قوانین دست و پاگیر داخلی در بخش صادرات و واردات هستیم؛ زیرا مشخص نیست ایران تا چه زمانی می‌تواند از تخفیفات تعرفه‌ای اتحادیه اوراسیا بهره مند شود. رقبای ایران نیز تا 5 می 2021 از این تخفیفات بهره‌مند بودند، اما طبق آخرین تصمیمات شورای‌عالی اتحادیه اقتصادی اوراسیا مقرر شد، کشورهای بهره‌مند از تخفیفات تعرفه‌ای مشترک اتحادیه اقتصادی اوراسیا محدودتر شوند. در فهرست جدید این اتحادیه، 74 کشور در حال توسعه از جمله ترکیه، چین، هند، کره جنوبی، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، عراق، برزیل، ویتنام، هنگ‌کنگ، اندونزی، لبنان، سنگاپور، تایلند و مالزی که از تخفیف 25 درصدی تعرفه گمرکی برخوردار بودند، حذف شده‌اند.
خبر حذف تخفیفات تعرفه‌ای این اتحادیه را الهام حاجی کریمی، دبیر میز ایران در اوراسیا اعلام کرده است. به گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، شورای‌عالی اتحادیه اقتصادی اوراسیا به پیشنهاد برخی کشورهای عضو این اتحادیه در اکتبر 2020 تصمیم گرفت کشورهای بهره‌مند از تخفیفات تعرفه‌ای مشترک اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در واقع همان نظام عمومی ترجیحات (GSP) روسیه است را مورد بازنگری قرار دهند و تعداد کشورهای بهره‌مند از این امتیاز را محدودتر کنند.
الهام حاجی کریمی اظهار کرد: در همین چارچوب در تاریخ 5 مارس 2021 فهرست جدید کشورهای برخوردار از این تخفیفات تعرفه‌ای تدوین شد و اخیرا در وب‌سایت رسمی این اتحادیه نیز منتشر شد. بر این اساس تعداد کشورهای در حال توسعه مشمول دریافت این تخفیفات تعرفه‌ای از 103 کشور به 29 کشور کاهش یافته؛ تعداد کشورهای کمتر توسعه یافته مشمول نیز از 50 به 48 کشور رسیده است.
دبیر میز اوراسیا تاکید کرد: نکته حائز اهمیت در فهرست جدید مربوط به کشورهای درحال توسعه برخوردار از نظام تخفیف تعرفه گمرکی (تخفیف 25 درصدی) این است که 74 کشور از جمله ترکیه، چین، هند، کره جنوبی، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، عراق، برزیل، ویتنام، هنگ‌کنگ، اندونزی، لبنان، سنگاپور، تایلند و مالزی که کالاهای تولیدی آنها می‌توانست رقیب محصولات ایرانی در بازار اوراسیا باشد، حذف شده‌اند و از تاریخ 5 مارس 2021 به بعد از این امتیاز برخوردار نخواهند بود.
به گفته حاجی کریمی، این رویداد موقعیت ممتازی را در بازار اوراسیا برای ایران ایجاد خواهد کرد و محصولات ایرانی مشمول تخفیفات از لحاظ قیمت، رقابت‌پذیری بیشتری را نسبت به کالاهای سایر کشورها که در این لیست نیستند، خواهند داشت. وی اظهار کرد: طبق قاعده موسوم به ترجیحات مشترک اتحادیه اقتصادی اوراسیا، 25درصد تخفیف تعرفه‌ای برای حدود 1500 ردیف کالا (کد HS شش رقمی) که عمدتا محصولات کشاورزی هستند به کشورهای در حال توسعه تعیین شده، اعطا خواهد شد. البته درخصوص کشورهای کمتر توسعه‌یافته فهرست اقلام مشمول تخفیف گسترده‌تر و میزان تخفیف تا حدود تعرفه صفر تعیین شده است.
دبیر میز اوراسیا اضافه کرد: درخصوص این اقلام لازم است صادرکنندگان، همچون گذشته فرم‌های گواهی مبدأ فرم آ ( A) را از طریق اتاق‌های بازرگانی تهران و شهرستان‌ها دریافت کرده و اطلاعات و الزامات مورد نیاز آن از جمله مدارک مربوط به اثبات ایرانی بودن محصول صادراتی و حداقل 50 درصد محتوای داخلی آن را به دقت رعایت و ارائه کنند، همچنین مدارک و اسناد مربوطه را حداقل تا سه سال جهت پاسخگویی به درخواست‌های بررسی احتمالی توسط گمرکات طرف‌های اوراسیایی و اتاق‌های بازرگانی ایران نزد خود نگهدارند.
سکون 5 سال تجارت کالایی
بررسی روند پنج ساله تجارت کالایی ایران و اوراسیا نشان می‌دهد، حجم مبادلات تجاری ایران با این اتحادیه همواره در سطح 1/ 2 تا 4/ 2 میلیارد دلار در نوسان بوده است. بررسی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد، بیشترین حجم تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا طی 5 سال اخیر مربوط به سال 1398 بوده و بیشترین کسری تجاری ایران با این اتحادیه نیز به سال 1395 اختصاص داشته که معادل2/ 1میلیارد دلار بوده است. کمترین کسری تراز تجاری ایران با اتحادیه اوراسیا مربوط به سال 1399 بوده که ناشی از افت بیشتر واردات در مقابل صادرات بوده است.
براساس این گزارش، تجارت کالایی بدون نفت خام ایران با اتحادیه اوراسیا در سال 1399 معادل 1/ 2 میلیارد دلار بوده که حدود یک میلیارد دلار آن واردات ایران از این اتحادیه و 1/ 1 میلیارد دلار آن نیز صادرات ایران به این کشورها بوده است. تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا در سال 1399 نسبت به سال1398 با کاهش حدود 11 درصدی همراه بوده که حدود 2 واحد درصد آن ناشی از افت صادرات (4 درصدی) و 9 واحد درصد آن ناشی از افت واردات ( 5/ 16 درصدی) بوده است. از نگاه تحلیلگران اتاق بازرگانی تهران، کاهش توام صادرات و واردات در این سال می‌تواند ناشی از بحران کووید-19 باشد.
روسیه بزرگ‌ترین واردکننده و صادرکننده
براساس آمارهای گمرک ایران، طی 5سال اخیر، در میان مقاصد صادراتی ایران در کشورهای اتحادیه اوراسیا، روسیه بالاترین سهم را داشته و سهم آن طی دو سال اخیر با افزایش نیز همراه بوده است. بیشترین صادرات کالایی بدون نفت خام ایران به روسیه نیز در سال گذشته انجام شده است. این رقم 501میلیون دلار است که نسبت به سال 1398 رشد 9 درصدی را تجربه کرده است. در ضمن این رقم بیش از 48 درصد از ارزش کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا است. دومین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اوراسیا نیز ارمنستان بوده است که در سال گذشته افت 17 درصدی را نسبت به سال 98 تجربه کرده است. در سال 1399 ارزش صادرات ایران به ارمنستان بیش از 304 میلیون دلار بود. طی 5 سال اخیر، قزاقستان نیز به عنوان سومین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اوراسیا ثبت شده است. در سال 1399، ایران حدود 167 میلیون دلار به قزاقستان کالا صادرات کرده است که آن نیز نسبت به سال 1398 حدود 2 درصد افت داشته است. در سال 1399، صادرات ایران به قرقیزستان، به عنوان چهارمین مقصد صادراتی ایران در این اتحادیه، حدود 46 میلیون دلار بوده است. بلاروس نیز که سهم بسیار کمی از ارزش صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا را شامل می‌شود، در سال 1399 حدود 6/ 20 میلیون دلار از ارزش صادرات ایران به این اتحادیه را به خود اختصاص داده است.
عمده واردات کالایی ایران از اتحادیه اوراسیا از مبدأ روسیه انجام شده و سایر کشورها سهم بسیار ناچیزی از واردات ایران را به خود اختصاص داده‌اند. در سال 1399، ایران بیش از یک میلیارد دلار کالا از روسیه وارد کرده که حدود 94 درصد از ارزش کل واردات ایران از اتحادیه اوراسیا را شامل می‌شود. چهار کشور دیگر عضو اتحادیه اوراسیا که سهم 6 درصدی در بازار ایران داشتند به ترتیب قزاقستان، ارمنستان، بلاروس و قرقیزستان بودند.