[سجاد خداکرمی] واپسین روزهایسال گذشته میلادی و آغازین روزهایسال ٢٠٢٠ با سربرآوردن بیماری منشعب از ویروس کرونای چینی اقتصاد جهان رفته رفته با رویه‌های بحران دست به گریبان شد که این موضوع بیش از هرچیز در تجارت میان کشورها خودنمایی کرد، تجارتی که در حوزه غذا و دارو میان برخی کشورها صعودی بود اما در عمده محصولات و خدمات افول تجاری جهان را در برگرفت. در این میانه کشورمان نیز خارج از این قاعده نبود و براساس آخرین داده‌ها از تجارت خارجی ایران در ماه‌های ابتدایی‌سال جدید میلادی روند صادرات و واردات میان ایران و اروپا به‌خصوص در حوزه غذا و دارو قوت گرفته اما با چین و دیگر شرکای سنتی ایران همچون ترکیه برخلاف انتظار‌ها و در امتداد ماه‌های پیش از آن دچار افول شده است.
کاهش ٥٣درصدی واردات چین از ایران
براساس آمارهای گمرک چین که ابتدای هفته گذشته منتشر شد، در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰ حجم تجارت خارجی این کشور با ایران نزدیک به ۴میلیارد دلار بوده و واردات چین از ایران در این مدت کاهش ۵۳درصدی داشته، همچنین طی این مدت واردات ایران از چین نیز رشد ۱۶درصدی داشته است. بعد از انتشار این آمار خبرگزاری بلومبرگ در تحلیل روند رو به کاهش تجارت میان ایران و چین با اشاره به اینکه تجارت چین با ایران به رکورد پایین جدیدی نزول کرده است نوشت: «آماری که از سوی اداره کل گمرک چین منتشر شد، نشان داد که واردات نفت چین از ایران در مارس به ۸۰میلیون دلار رسیده که بر مبنای سالانه ۹۲درصد کاهش داشته است. آخرین باری که آمار صادرات ماهانه نفت ایران به چین به رقم اندکی رسید، ۲۰سال پیش بود. این خبرگزاری اقتصادی در ادامه می‌نویسد: «حتی با وجود ثابت ماندن صادرات غیرنفتی به چین که در مارس ۳۸۴میلیون دلار بود، ایران از سپتامبر‌سال گذشته با چین کسری تجاری پیدا کرد که تراز پرداخت این کشور را تحت فشار قرار داد.
روی خوش اروپا و اوراسیا به تجارت با ایران
هرچه به پیش می‌رویم در تراز تجاری میان ایران و چین کفه ترازو به نفع چین رقم می‌خورد اما در سوی دیگر مبادلات تجاری میان ایران و اتحادیه اروپا و همچنین کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در ماه‌های گذشته رو به صعود بوده است. این روز‌ها می‌بینیم که ضربان تجارت ایران با منطقه یورو تند شده است و داده‌های بین‌المللی نشان می‌دهد صادرات ایران به اتحادیه اروپا در دو ماه نخست‌سال ۲۰۲۰ نسبت به مدت مشابه‌سال ۲۰۱۹، حدود ۵۲درصد افزایش یافته و ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز رشد ۷درصدی داشته است.
در سوی اروپایی تجارت با کشورمان، ارزش تجارت کالایی ایران و اتحادیه اروپا که شامل ۲۷ کشور می‌شود در دو ماهه نخست‌سال ۲۰۲۰ حدود ۸۲۴میلیون یورو بوده که از این مقدار، حدود ۱۷۵میلیون یورو مربوط به صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا و ۶۴۹میلیون یورو مربوط به واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا بوده است. آماری که نشان می‌دهد صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا نسبت به مدت مشابه‌سال ۲۰۱۹ حدود ۵۲درصد افزایش یافته و ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز رشد ۷درصدی داشته است. همچنین تراز تجاری ایران با اتحادیه اروپا نیز طی مدت مذکور با بهبود ۱۷.۵میلیون یورویی به حدود منفی ۴۷۳میلیون یورو طی دو ماهه نخست ۲۰۲۰ رسیده است. در میان کشورها نیز افزایش صادرات به هلند و افزایش واردات از آلمان به‌عنوان عامل اصلی افزایش تجارت ایران و اتحادیه اروپا طی دو ماهه نخست ۲۰۲۰ شناخته شده‌اند.
در این ارتباط گفته می‌شود عامل مسلط در افزایش ارزش صادرات و واردات کالایی ایران به اتحادیه اروپا طی مدت مذکور به ترتیب رشد ارزش صادرات سوختهای معدنی، روانکنندهها و محصولات مرتبط و افزایش واردات مواد غذایی از اتحادیه اروپا بوده است. همچنین تلاش اروپا برای حفظ ایران در برجام نیز یکی دیگر از عواملی است که گمان می‌رود در این روند تأثیرگذار بوده است.
بعد از اروپا، کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا نیز در ماه‌های پیشین روی خوشی به تجارت با کشورمان نشان داده‌اند که در تأیید این موضوع سخنگوی گمرک ایران در ابتدای هفته سخن گفت. سیدروح‌الله لطیفی گفت: «بعد از۶ ماه از اجرایی‌شدن موافقتنامه تجارت ترجیحی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، از پنجم آبان سال ۹۸ تا پنجم اردیبهشت سال ۹۹، حجم تجارت کشورمان با این اتحادیه به ٥میلیون و ۱۰۴هزار و ۹۸۴ تن به ارزش یک‌میلیارد و ۷۸۲میلیون و ۵۷۷هزار و ۷۱۹ دلار رسید.
باید توجه داشت که سخنان این مقام مسئول و داده‌های او دو ماه آخر سال گذشته میلادی و چهار ماهه سال ٢٠٢٠ را نشان می‌دهد و بخش عظیمی از آن در میانه کرونا در جریان است، همچنین موضوع دیگری که روح‌الله لطیفی، دبیر شورای اطلاع‌رسانی گمرک درباره سهم کل کالاهای تجاری ایران با اتحادیه اوراسیا که در چارچوب موافقتنامه رویه واردات یا صادرات را طی کردند نیز گفته است: «از بیش از یک میلیارد و ٧٨٢میلیون دلار کارنامه تجاری شش ماهه کشور با این اتحادیه، یک‌میلیارد و ۶میلیون و ۹۵۰هزار و ۵۴۱ دلار در چارچوب اجرای موافقتنامه تجارت ترجیحی عمل شده که می‌توان به سهم ۵۶درصدی آن در کل تجارت اشاره کرد.» سخنان این مقام مسئول و داده‌های او دو ماه آخر سال گذشته میلادی و چهار ماهه سال ٢٠٢٠ را نشان می‌دهد.
تراز تجاری با شرکای آسیایی منفی شد
جدای از حال و روز تجاری رو به صعود ایران با اروپا و اوراسیا، تجارت میان ایران و دیگر شرکای آسیایی‌اش همچون چین به نظر حال‌وروز خوبی ندارد. آمارهای رسمی منتشرشده ترکیه و دیگر شرکای آسیایی ایران حاکی از سقوط چشمگیر تجارت میان ایران با این کشورها در سه ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۰ است. همچنین براساس آمارهای منتشرشده صادرات ترکیه و همه شرکای اصلی ایران در آسیا به کشور بسیار بالاتر از واردات‌شان از ایران بوده است. به این ترتیب تراز تجاری ایران با همه این کشورها برای نخستین بار منفی شده است.
مرکز آمار ترکیه در تازه‌ترین گزارش ماهانه خود که روز دوشنبه پانزدهم اردیبهشت منتشر شد، می‌گوید واردات این کشور از ایران در سه ماهه ابتدایی سال نسبت به دور مشابه پارسال با افتی بیش از ٦ برابری به ۲۸۲میلیون دلار سقوط کرده است. صادرات ترکیه به ایران نیز در سه ماهه ابتدایی سال تقریبا نصف شده و به ۴۵۱میلیون دلار سقوط کرده است. این درحالی است که ترکیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری کشورمان شناخته می‌شود.
در خاور دور آمارهای گمرکی ژاپن نیز حاکی است که این کشور در سه ماهه ابتدایی سال تنها ۱۴میلیون دلار واردات از ایران داشته است که نسبت به دور مشابه پارسال ۲۷ برابر کاهش نشان می‌دهد. اما صادرات ژاپن به ایران در این مدت تقریبا با رشدی دو برابری به ۱۹میلیون دلار رسیده است.
کره‌جنوبی دیگر کشور آسیای دور هم وضعیتی همچون ژاپن در معادلات تجاری با ایران دارد و براساس آمارهای گمرک این کشور صادرات کره‌ها به ایران در سه ماهه ابتدایی سال ۴۷میلیون دلار بوده که نسبت به دور مشابه پارسال
٦ برابر افت داشته و وارداتش از ایران نیز تنها ۲.۷میلیون دلار بوده است.
هند یکی دیگر از شرکای تجاری ایران نیز دیگر کشور آسیایی است که هنوز آمارهای سه ماهه ابتدایی سال جاری را منتشر نکرده است، اما آمارهای وزارت اقتصاد این کشور نشان می‌دهد که در ماه ژانویه تنها ۳۳میلیون دلار واردات از ایران داشته که نسبت به ژانویه پارسال ۲۱ برابر کاهش داشته و صادراتش به ایران نیز با افتی نزدیک ۳۰درصدی به ۲۳۴میلیون دلار رسیده است.این همه درحالی است که آمار تجارت با کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس و خاورمیانه تنها تا آخر سال ٩٨ در دسترس است که برمبنای این آمار ایران به این کشورها ۱۲میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار صادرات و حدود ۹میلیارد دلار واردات داشته است. همچنین شرکای مهم تجاری ایران در تجارت خارجی عراق و افغانستان نیز که از مهم‌ترین بازارهای کالای ایرانی هستند، هنوز آمار جدیدی منتشر نکرده‌اند.