گارد دفاعی در تجارت

در فاز اول سه کشور ترکیه، ترکمنستان و پاکستان مرزهای زمینی خود را به روی ایران بستند و در ادامه دو کشور ارمنستان و قزاقستان به این جمع اضافه شدند. قزاقستان مرزهای آبی خود را به روی ایران بست و از ورود کشتی‌های ایرانی به بندرگاه خود در دریای خزر جلوگیری کرد. دیگر کشور همسایه یعنی ارمنستان هم اعلام کرد مرز تجاری و مسافری خود با ایران را به مدت سه هفته خواهد بست. در این میان عراق به‌عنوان یکی از مقاصد مهم صادراتی ایران در سطح منطقه، بیش از سایر کشورها اقدام به اتخاذ تصمیمات لحظه‌ای و مقطعی در مرزهای خود کرد. این کشور در ابتدا برخی محدودیت‌ها را در مرز مهران اعمال کرد ولی از برخی مسیرهای دیگر اجازه ورود کالاها را داد. در ادامه، عراق محدودیت‌های خود را تشدید و اعلام کرد پنج مرز اصلی خود یعنی «شلمچه»، «شیب»، «زرباطیه»، «منذریه» و «مندلی»‌ را به مدت یک هفته (از ۱۸ تا ۲۵ اسفند) به روی ایران خواهد بست. البته درحال‌حاضر خبرها حاکی از این است که این تصمیم از سوی مسوولان تجاری عراق، یک هفته دیگر تمدید شده است تا محدودیت‌های تجاری از سوی همسایه غربی کماکان ادامه‌دار باشد. براساس آنچه از سوی مسوولان عراقی عنوان شده؛ این تصمیم با هدف افزایش تجهیزات بهداشتی در مرزهای زمینی برای مبارزه با شیوع کرونا و اقدامات پیشگیرانه بهداشتی و افزایش کنترل‌های مرزی در دستور کار قرار گرفت. هیات گذرگاه‌های مرزی عراق ضمن تایید این خبر به فعالان تجاری ایرانی اعلام کرده است که در این شرایط، پیش از صدور مواد فاسدشدنی حتما از مرزها استعلام‌های لازم را انجام دهند. اما همسایه شرقی ایران یعنی پاکستان دیگر کشوری بود که بعد از شیوع کرونا، تصمیمات لحظه‌ای را در مرزهای خود اتخاذ کرد. پاکستان جزو اولین کشورهایی بود که مرزهای خود را به روی ایران بست، اما در ۱۸ اسفند ماه در تصمیم خود بازنگری و مرزهای خود را بازگشایی کرد. درحال‌حاضر نیز کمیته امنیت ملی این کشور اعلام کرده است مرزهای مشترک خود با ایران را از تاریخ ۱۶ مارس (۲۶ اسفند) به مدت دو هفته خواهد بست. در جلسه کمیته مزبور که به ریاست عمران خان، نخست‌وزیر و با حضور وزرای کشور، خارجه، دفاع و سایر اعضای کابینه این کشور تشکیل شده است، دولت پاکستان رای به بسته شدن مرزهای خود با ایران داده است.

اما تجارت دو کشور دیگر با ایران یعنی قطر و روسیه اگرچه محدودیت‌های مورد اشاره مانند کشورهای مزبور را ندارد، اما عملا وارد فاز دفاعی شده است. اگرچه سختگیری‌های کشوری مثل قطر تنها شامل ایران نمی‌شود و بسیاری از کشورهای دیگر را هم در برمی‌گیرد، اما به هر حال تجارت ایران با این کشور منطقه، تحت‌الشعاع کرونا قرار گرفته است. مسوولان قطری اعلام کرده‌اند درحال‌حاضر، فعلا کانتینر‌های یخچال‌دار، در شرایط خاص و با رعایت ضوابط بهداشتی حق ورود به مرزهای قطر را دارند. عدنان موسی‌پور رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر در این ارتباط توضیح داده است که مطمئنا ویروس کرونا تاثیر منفی و کاهنده بر روابط دو کشور داشته است، چراکه عملا مبادله خاصی صورت نمی‌گیرد و آخرین آمار آن هم در روزهای آینده اعلام می‌شود. باید توجه داشت که نمی‌توان کشوری را قانع کرد اجازه ورود کالاهایی را بدهد که مشخص نیست ضوابط بهداشتی آن رعایت شده باشد یا خیر؟ بنابراین در این شرایط و با جهان‌شمول شدن کرونا، تقریبا تمامی کشورها در مقابل هم گارد دفاعی گرفته‌اند.این خبرها و اظهارات درحالی مطرح است که متولیان اعلام کرده‌اند تلاش‌ها برای تغییر تصمیمات همسایگان و شرکای تجاری ایران با هدف باز شدن مرزها از طریق دستگاه دیپلماسی و گمرک درحال انجام است.اما درخصوص روسیه نیز مقامات تجاری این کشور تصریح کرده‌اند مشکلات به‌وجود آمده بر سر راه تجارت با ایران به‌دلیل کرونا، موقتی خواهد بود و بازار روسیه به روی کالاهای ایرانی باز است و این کشور همچنان مشتاق تجارت با ایران است.

در این چارچوب، اخیرا نیز سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه در راستای پیدا کردن راه‌حل‌های جدید برای رشد و توسعه چشمگیر تراز تجاری ایران و روسیه با رئیس اتاق صنعت و بازرگانی این کشور به تبادل‌نظر و گفت‌وگو پرداخت. کاظم جلالی و سرگئی کاتیرین در این دیدار با بررسی مشکلات موجود در مسیر گسترش روابط تجاری ایران و روسیه، راه‌های توسعه همکاری‌ها بین بخش‌خصوصی دو کشور را مورد بحث و تبادل‌نظر قرار دادند. رئیس اتاق صنعت و بازرگانی روسیه در این دیدار ضمن اشاره به علاقه تجار و بازرگانان روسی برای همکاری و حضور در بازار ایران، به‌عنوان یک بازار بزرگ و دارای زمینه‌های فراوان همکاری، بازار روسیه را نیز کاملا باز و مشتاق برای استفاده از کالاهای ایرانی دانست و خواهان افزایش حضور فعالان بخش خصوصی و تجار ایرانی در این بازار شد. او همچنین ضمن اشاره به مشکلات ایجاد شده برای تجار به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، این مشکلات را موقتی دانست و اعلام کرد که اراده محکم طرف روس برای عبور از مشکلات کنونی و تقویت هرچه بیشتر مناسبات تجاری بین دو کشور بوده و ابراز امیدواری کرد که دو کشور در آینده نزدیک ضمن غلبه بر این ویروس، برنامه‌های از پیش تعیین‌شده خود را از سر گرفته و تصمیمات خود را عملیاتی کنند. جلالی نیز در این دیدار با اشاره به سطح کنونی روابط اقتصادی و تجاری، خواستار جدیت بیشتر بخش‌خصوصی دو کشور برای بهره‌گیری از اراده رهبران و امکانات ایجاد شده توسط دولت‌ها برای افزایش هر چه بیشتر تبادلات اقتصادی دو کشور شد. اما به‌طور کلی، طی بیش از سه هفته گذشته بررسی مناسبات ایران با کشورهای همسایه و منطقه نشان می‌دهد تجارت ایران در سایه ویروس کرونا دچار چالش‌هایی شده که بخش مهمی از آن به شرایط مرزی همسایگان برمی‌گردد و به‌نظر می‌رسد کماکان تصمیمات لحظه‌ای اثرات خود را بر تجارت کشور گذاشته و بازرگانان کشور را با سردرگمی مواجه کرده است. ضمن آنکه نتیجه ملموس این اختلال‌ها، کاهش حجم تجارت خارجی کشور بوده است. در این رابطه حدود ۱۰ روز پیش بود که سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور اعلام کرد مجموع تجارت خارجی کشور از زمان شیوع ویروس کرونا حدود ۱۸ درصد افت کرده است. در واقع شیوع ویروس کرونا هر دو بخش بازرگانی داخلی و بازرگانی خارجی کشور را تحت‌تاثیر قرار داده است. این اتفاق در بازرگانی خارجی سبب شده است شرکای تجاری به سمت گرفتن گارد دفاعی حرکت کنند که نتیجه آن کاهش حجم مبادلات شده است و در بازرگانی داخلی نیز، کسب‌وکارهای کوچک و متوسط با مشکلات عدیده‌ای از جمله کمبود تقاضا در آستانه شب عید مواجه شده‌اند که ترکش‌های آن در هفته‌های آینده بیشتر نمایان خواهد شد. از این رو متولیان دولتی و نمایندگان بخش‌خصوصی با نامه‌نگاری‌ها و رایزنی‌های متعدد درصدد کاهش اثرات بازدارنده کرونا بر تجارت داخلی و خارجی کشور برآمدند.