«چهارراه» وصول ارز از اوراسیا

تصویر آماری تجارت ایران با این اتحادیه نشان می‌دهد پس از عملیاتی شدن موافقت‌نامه اقتصادی اوراسیا از پنجم آبان تاکنون، حدود ۲۵۰ میلیون دلار از اوراسیا واردات و ۱۸۰ میلیون دلار صادرات صورت گرفته است. اما تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا با یک گره بزرگ مواجه است؛ ارزیابی‌ها نشان می‌دهد پای چالش بازگشت ارزهای حاصل از صادرات که در تجارت با سایر کشورها هم مطرح بود به روابط تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا هم کشیده شده است. برای رفع این دغدغه تجار ایرانی، چهار پیشنهاد «استفاده از نظام سوئیفت روسیه»، «بهره‌مندی از ارزهای رایج با محوریت روبل»، «تبادلات کالا با کالا» و «تبادلات کالا با پروژه» ارائه شده است.

حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران دهم مهر امسال، پس از پایان اجلاس سران اتحادیه اوراسیا اعلام کرد که موافقت‌نامه ترتیبات تجارت ترجیحی بین ایران و اتحادیه اوراسیا از ۵ آبان امسال اجرایی می‌شود و بر این اساس ایران باید ظرف سه سال عضو اتحادیه اوراسیا شود. اتحادیه اقتصادی اوراسیا از سوی پنج کشور روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس و ارمنستان تاسیس شده و ارزش مبادلات تجاری آن به حدود ۷۵۰ میلیارد دلار در سال می‌رسد. فعالان اقتصادی بر این باورند با توجه به تنوع بازار و تنوع منابع موجود در کشورهای عضو این اتحادیه، پیوستن به آن یک فرصت قابل‌توجه برای اقتصاد ایران ایجاد می‌کند و می‌توان از این طریق بخشی از اثر تحریم‌ها را جبران کرد.

موافقت‌نامه موقت ترتیبات منطقه آزاد تجاری بین ایران و اتحادیه اوراسیا طبق وعده داده شده از آبان‌ماه امسال اجرایی شد. این موافقت‌نامه تبادل ۸۶۲ قلم کالا میان کشورهای عضو را تسهیل می‌کند که ۳۶۰ قلم از این کالاها ترجیحات اعطایی اوراسیا به ایران و ۵۰۲ قلم دیگر هم ترجیحات اعطایی ایران به اتحادیه اوراسیا است. بر اساس توافق صورت‌گرفته، یک سال پس از اجرای موافقت‌نامه موقت، مذاکرات تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اوراسیا آغاز می‌شود. این مذاکرات که بر مبنای عملکردهای اقتصادی ایران در اتحادیه صورت می‌گیرد باید ظرف سه سال به امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد بینجامد. در صورت عدم موفقیت، موافقت‌نامه موقت تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی ایران و روسیه لغو خواهد شد. تصویر تجاری این اتحادیه نشان‌دهنده آن است که عمده اقلام صادراتی ایران به اوراسیا شامل پسته، کیوی، سایر نفت‌های گازی، کشمش، خیار و خیار شور، خرما، داروها، سیمان‌های هیدرولیک، مس تصفیه شده، متانول و کلم و عمده اقلام وارداتی ایران از اوراسیا جو، ذرت دامی، روغن خام، کاتد و قطعات کاتد، آهن‌آلات به ضخامت کمتر از ۲میلی‌متر، چوب اره شده کاج و... است.

پیش از این، تنها قرارداد تعرفه ترجیحی عملیاتی‌شده ایران، مربوط به تجارت ترجیحی ایران و ترکیه بود که لیست اقلام آن مورد انتقاد بخش خصوصی است؛ چراکه آنها بر این باورند در تدوین قرارداد تجارت ترجیحی ایران و ترکیه، منافع اقتصادی ایران در نظر گرفته نشده و از نظرات کارشناسان و فعالان اقتصادی در تهیه این لیست، بهره برده نشده است. البته تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا هم بدون دست‌انداز در حال انجام نیست. رضا اردکانیان، وزیر نیرو عصر پنج‌شنبه در نشست مشترک شورای هماهنگی و توسعه صادرات ایران (اوراسیا) با اشاره به اینکه تحریم‌ها باید به‌عنوان فرصتی بی‌نظیر برای کمک به یکدیگر در جهت رفع مشکلات موجود در کشور محسوب شود، از وجود برخی چالش‌ها در تجارت با اتحادیه اوراسیا خبر داد. به اعتقاد او، کشور از سیستم اداری بخشی ‌نگرانه رنج می‌برد، چنان که در برابر مشکلات همواره انگشت اشاره به سمت طرف مقابل دراز می‌شود و کمتر مشکلات داخلی دیده شده‌اند. اردکانیان، رئیس کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه با تاکید بر اینکه اتحادیه اوراسیا می‌تواند علاوه بر کاهش مسائل موجود اقتصادی مشکلات اقتصاد کشور را نیز رفع کند، اعلام کرد که اگر با همین رویه بخش‌نگر ادامه دهیم در عرصه‌هایی مانند اتحادیه‌های اقتصادی و کمیسیون‌های مشترک که باید کار جمعی صورت بگیرد، نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد. به اعتقاد اردکانیان، در صورت ادامه این روند با «افزایش واردات» و «کاهش اشتغال» در کشور مواجه خواهیم شد. چاره‌کار از دید او استفاده از خرد جمعی و شناسایی سازوکارهای میان‌بخشی است و اتحادیه اوراسیا فرصت مناسبی برای تمرین کار جمعی به بهترین شکل ممکن خواهد بود.

متولی نیرو با اشاره به اینکه همه فعالان اقتصادی ایران در بخش‌های دولتی و خصوصی باید برای ۲۵۰ میلیارد دلار واردات روسیه برنامه‌ریزی داشته باشند، تاکید کرد: از پنجم آبان‌ماه که موافقت‌نامه تشکیل اتحادیه اوراسیا عملیاتی شده تاکنون حدود ۲۵۰ میلیون دلار صادرات اوراسیا به ایران و ۱۸۰ میلیون دلار صادرات ایران به اوراسیا بوده است. از حجم تجارت عنوان شده، اوراسیا به میزان ۸۶ درصد از تخفیف بهره‌مند شده و ایران کمتر از ۲۳ درصد را به خود اختصاص داده است که این مقدار فاصله بسیار زیادی به‌شمار می‌رود.

اردکانیان با اشاره به اینکه ارز حاصل از صادرات قبل از امضای این توافق‌نامه دغدغه همه سرمایه‌گذاران و تجار بود، عنوان کرد که این مشکل نیازمند توجه ویژه به مسائل پولی و بانکی است و خوشبختانه با رایزنی‌های انجام شده دبیرخانه اتحادیه اوراسیا روی این موضوع تمرکز دارد. به‌گفته او، بحث بازگشت ارز حاصل از صادرات همواره مطرح بوده و اصلی ترین چالش که نیازمند توجه است، رابطه بانکی است. به اعتقاد وزیر نیرو، راهکارهایی از قبیل استفاده از نظام سوئیفت روسیه، بهره مندی از ارزهای رایج با محوریت روبل، تبادلات کالا با کالا و کالا با پروژه مطرح است تا بتوان از این کانال‌ها این دغدغه را از میان برداشت.

اهمیت تجارت با اتحادیه اوراسیا در حالی از سوی وزیر نیرو مورد توجه قرار گرفت که وزیر راه و شهرسازی هم اوراسیا را یک فرصت بی‌نظیر برای تجار ایرانی می‌داند. محمد اسلامی دو روز پیش در حاشیه بازدید از جاده نکا- بهشهر در شرق مازندران عنوان کرد: موافقت‌نامه موقت ترتیبات منطقه آزاد تجاری اوراسیا از این جهت برای ما یک فرصت بی‌نظیر است که با تعرفه‌های ترجیحی عضو آن شده‌ایم و تقریبا امروز با تمام کشورهای همسایه و عضو کنوانسیون‌ها و کمیته‌های مشترک مسائل ترانزیتی را حل کرده‌ایم. به این ‌ترتیب از طریق این اتحادیه می‌توانیم تا اروپا و چین با حمل‌و‌نقل ترکیبی آبی و ریلی کالاهای‌مان را صادر یا کالاهای مورد نیازمان را وارد کنیم. اسلامی تاکید کرد: البته همه این تسهیلات زیرساخت محسوب می‌شوند و برای اینکه بتوانیم از این زیرساخت که آماده کردن آن چند سال زمان برد، به‌درستی استفاده کنیم نیاز داریم بازرگانان و تجار و تولیدکنندگان ما آستین بالا بزنند تا بتوانیم با رعایت استانداردهای تجارت بین‌المللی جای پای محکمی در بازارهای جهانی پیدا کنیم.

در حال حاضر ایران سهم کمتر از سه‌دهم درصدی از بازار اوراسیا دارد ولی کارشناسان معتقدند با توجه به اینکه سه کشور روسیه، قزاقستان و ارمنستان از این اتحادیه بدون واسطه همسایه ایران محسوب می‌شوند و دو کشور قرقیزستان و بلاروس هم به کشور ما نزدیک هستند، برخورداری از تسهیلات تجارت در حوزه اوراسیا می‌تواند صادرات ایران را متحول کند. اگر چه تجارت آزاد در اتحادیه اوراسیا به این معنی نیست که تعرفه همه کالاها صفر شود، ولی بخشی از کالاها بین ۱۰ تا ۱۵ درصد در شرایط امن و بدون تغییر ردیف تعرفه‌ای قرار می‌گیرد و بخشی نزدیک به ۸۵ درصد ردیف تعرفه‌ها نیز صفر می‌شود یا به حداقل تعرفه می‌رسد. کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که با امضای موافقت‌نامه موقت تجاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، تجارت ایران با این کشورها حداقل به ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار در سال خواهد رسید.