بورس پرنوسان؛ دلا‌ر باثبات

بورس تهران معاملات پرتلاطمی را در اولین ماه پاییز پشت سر گذاشت. شاخص سهام در یک ماهی که گذشت، به‌رغم آغازی رویایی، در نیمه دوم ماه در معرض شدیدترین و فراگیرترین عرضه‌ها قرار گرفت و به این ترتیب، پس از تجربه یک موج اصلاحی در آخرین روز کاری مهر به رشد ۲ درصدی بسنده کرد. ثبات حاکم بر بازارهای موازی از جمله ارز و طلا در کنار عدم جذابیت سود بانکی زمینه را برای مهاجرت سرمایه‌های خرد به بازار سهام فراهم کرد و رونقی چشمگیر و غیرمنتظره را رقم زد. علاوه بر شاخص کل، ارزش معاملات خرد در این یک ماه با ورود بازیگران جدید به رکوردهای تاریخی دست یافت. پخش و انتشار اخبار بورسی در بین آحاد جامعه باعث شد تا جریانی از پول‌های داغ که پیش از این میل چندانی به سرمایه‌گذاری در سهام نداشتند، به سودای کسب درآمدهای رویایی وارد بازار شوند و جوی هیجانی به معاملات تزریق کنند. با وجود تشکیل موج اصلاحی در نیمه دوم مهرماه نهایتا شاخص سهام موقعیت پیشتاز خود را در مقایسه با بازارهای ارز و طلا حفظ کرد.

جولان پول‌های داغ در تالار سهام

بورس تهران معاملات پاییز را در شرایطی آغاز کرد که بازارهای موازی فضای راکدی را تجربه می‌کردند و نگرانی از کاهش سرعت رشد اقتصادی در بازار جهانی، همچون ماه‌های قبل، فشار را بر قیمت مواد خامی چون نفت و فلزات نگه داشت. به همین دلیل، پول‌های خرد که گزینه مناسب‌تری جز سهام نداشتند، حضور پررنگ خود را در بورس تهران تداوم بخشیدند. به این ترتیب، رشد شتابان و همه‌جانبه قیمت سهام که از اوایل شهریور آغاز شده بود در روزهای ابتدایی مهر هم ادامه پیدا کرد و رکوردهای جدیدی برای نماگر اصلی بورس تهران به ارمغان آورد. شاخص کل در این بازه زمانی، یعنی از آغاز پاییز تا سیزدهم مهرماه، از سطح ۳۰۲ هزار واحدی طی جهشی ۲۵ کانالی به قله تاریخی ۳۲۷ هزار واحدی دست یافت. در این روند شاخص کل در جریان معاملات تنها ۹ روز کاری بازدهی ۳/ ۸ درصدی را رقم زد.

در اغلب روزهای این دوره شاهد تشکیل صف‌های طولانی خرید در شمار زیادی از سهم‌ها و ثبت رشدهای حداکثری قیمت بودیم. حضور بی‌پروای پول‌های تازه که فارغ از مبانی ارزندگی در صفوف خرید فعالیت داشتند، سبب شد تا علاوه بر رکوردشکنی‌های پی‌درپی شاخص کل، ارزش معاملات خرد بورسی هم اوج بگیرد و در روز نهم مهرماه به سطح بی‌سابقه ۳ هزار و ۶۰ میلیارد تومانی برسد. در همین روزها بود که رکورد مشارکت در عرضه اولیه‌های تاریخ بورس اوراق بهادار نیز با ورود نماد «دتوزیع» شکسته شد و جذابیت بی‌رقیب سهام را در برابر رقبا به نمایش گذاشت. این تحرکات بی‌سابقه در نحوه تغییر مالکیت سهام هم خودنمایی کرد به‌طوری که سرمایه‌گذاران حقیقی تا پیش از اصلاح جدی سهام بیش از ۲ هزار میلیارد تومان سهم را به سبد سهام خود اضافه کردند تا برتری چشمگیر خود در سمت خرید را به رخ فعالان حقوقی بازار بکشند. ثبت چنین ارقامی برای ارزش معاملات در کنار میزان جابه‌جایی سهام بین سهامداران حقیقی و بازیگران حقوقی و همچنین رکوردهای جدید میزان مشارکت در جلسات عرضه اولیه نشان از ورود پول‌های داغی داشت که آشنایی عمیقی با اصول سرمایه‌گذاری در سهام نداشته و صرفا برای کسب بازدهی در این موج خروشان به جریان معاملات سهام پیوسته‌اند. نتیجه ناگزیر ورود پول‌های داغ، در موج اصلاحی که از سیزدهم مهر شروع شد، به شکل فشار بسیار سنگین فروش، سهم‌ها را وادار به عقب‌نشینی کرد.یکی از خصوصیات مهم معاملات یک ماه اخیر، روند افسارگسیخته قیمت‌ها از الگوهای تاریخی و مدل‌های تحلیلی بود. قیمت‌ها در تعداد زیادی از سهم‌های کوچک‌تر با نسبت‌های بسیار بالای قیمت به درآمد معامله می‌شدند و همین امر عملا سررشته حرکت بازار را به دست جریان نقدینگی داده بود. در نتیجه، پیش‌بینی تحلیلگران در مقیاس‌های روزانه و هفتگی اغلب غلط از آب در می‌آمد و قیمت‌ها در تله‌های هیجانی به‌صورت ناگهانی تغییر جهت می‌داد. شدت تغییر فاز معامله‌گران به حدی بود که نوسان روزانه قیمت‌ها از کف روزانه به سقف روزانه یا بالعکس در موارد متعددی تکرار شد. این چرخش‌های ۱۸۰ درجه‌ای تا آخرین روز کاری مهرماه هم ادامه یافت و در برخی موارد شاهد تکرار این موج متناوب در طول معاملات روزانه بودیم. می‌توان مثال‌های زیادی را یافت که سهم از صف خرید طی سقوطی ۱۰ درصدی به صف فروش عقب‌نشینی کرده و در کمتر از یک ساعت دوباره به صف خرید برگشته است.

 رشد ناموزون سهام

با وجود رشد تقریبا همه‌جانبه قیمت‌ها، سرعت سهام در مسیر صعودی و نزولی یکسان نبود. در یک ماه گذشته رالی صعودی در صنایع کوچک‌تر -که در موج‌های صعودی چابک‌تر عمل می‌کنند- سرعت بالاتری داشت. انعکاس این رشد ناموزون را می‌توان در نحوه حرکت دو نماگر اصلی بازار دید. شاخص هم‌وزن که از ابتدای سال از شاخص کل پیش افتاده بود، روند صعودی خود را تا تداوم بخشید و تا اوج تاریخی خود در سیزدهم مهر جهشی ۱۹۵ درصدی را به نمایش گذاشت. در حالی که شاخص کل در این دوره رشدی معادل ۸۳ درصد را تجربه کرده بود. این شکاف چشمگیر بازدهی که ناشی از رشد رویایی سهم‌های کوچک و صعود محتاطانه قیمت در صنایع بزرگ بورسی بود، نگرانی از تشکیل حباب را تشدید کرد تا اینکه بازار از نیمه دوم مهر در موج اصلاحی افتاد.طی نیمه دوم این ماه معاملات بورسی عموما با صف‌های فروش دنبال می‌شد. شاخص کل در این دوره از اوج ۳۲۷ هزار واحدی عقب نشست و در پایان معاملات دیروز ضمن تجربه افتی ۸/ ۵ درصدی به ارتفاع ۳۰۸ هزار واحدی بازگشت. همزمان، شاخص هم‌وزن سقوط ۱۶ درصدی را ثبت کرد تا نشان دهد بازار در فاز نزولی هم یکسان عمل نکرده و سهم‌هایی که صعود شتابانی را تجربه کرده بودند، در سراشیب قیمت نیز تن به افت‌های شدیدتری می‌دهند.اغلب تحلیلگران رشدهای بی‌وقفه را در کنار عدم حمایت عوامل بنیادی (به‌خصوص در مورد شرکت‌های کوچک‌تر) را از عوامل اصلی تغییر جهت شاخص سهام در نیمه دوم مهرماه عنوان کردند. مدت‌ها بود که چنین انتظاری در بازار وجود داشت، اما قدرت بی‌مهار نقدینگی باعث شد بسیاری از سهم‌ها فارغ از هشدارهای تحلیلگران در محدوده‌ای خارج از ظرفیت‌های عملیاتی خود و صرفا به واسطه حجم بالای پول‌های ورودی به صعود خود ادامه دهند. البته شماری از فعالان بازار سهام هم مطابق معمول سعی کردند که ریزش قیمت‌ها را به موضوعاتی دیگری مانند خروج سهامداران بزرگ از بازار پیوند دهند و دست‌های پشت پرده را متهم کنند. اما واقعیت این بود که قیمت سهام قریب به اتفاق بنگاه‌های کوچک‌تر توان رشد بیشتر را نداشت و با میزان درآمدزایی شرکت‌ها مطابقت نداشت و بنابراین لازم بود که چنین عقب‌نشینی‌ای هر چند با تاخیر صورت بگیرد.

 قربانیان موج اصلاحی

قریب به اتفاق صنایع بورسی قربانی این موج اصلاحی شدند و تنها گروه‌های بزرگ کالایی بودند که با این روند شدید نزولی همراه نشدند و از سقوط بیشتر شاخص کل هم جلوگیری کردند. در این مسیر اصلاحی، متوسط قیمت ۳۵ صنعت از میان صنایع ۳۹گانه بورسی تن به کاهش داد. علاوه بر گروه تک‌سهمی انتشار و چاپ(با سقوط ۳۸ درصدی)، شدیدترین عرضه‌ها طی دو هفته اخیر در صنایعی نظیر انبوه‌سازی، دارویی، محصولات فلزی و قند و شکر، کاشی و سرامیک رقم خورد. متوسط قیمت سهام در این گروه‌ها بین ۲۲ تا ۲۶ درصد سقوط کرد. شاخص ۱۳ گروه در این موج اصلاحی بیش از ۲۰ درصد کاهش یافت. در نگاه کلی‌تر، ۳۱ گروه از سیزدهم مهرماه تا روز گذشته ریزشی بیش از متوسط بازار(افت ۸/ ۵ درصدی شاخص کل) را تجربه کردند.مطابق انتظار، گروه‌های کالایی از این موج نزولی در امان ماندند. برای مثال، شاخص گروه پالایشی در این مدت ۱۰ درصد افزایش داشت. همزمان متوسط قیمت در گروه‌های پتروشیمی و فلزات هم به ترتیب ۷/ ۱ درصد و یک درصد افزایش یافته است. باید اشاره کرد که سهام این سه صنعت، به‌عنوان بزرگ‌ترین صنایع بورسی به دلیل فشار از ناحیه بازار جهانی و همچنین تحریم‌ها جزو جاماندگان بورس تهران طی ۶ ماه اخیر بودند و به دلیل همین اختلاف فاز، طبیعی بود که در مسیر نزولی چندان تحت فشار نباشند و بر خلاف روند عمومی حاکم بر بازار به دلیل ارزان بودن با رشد تقاضا مواجه شوند. با وجود سقوط فراگیر در دو هفته گذشته، برآیند معاملات مهر از رشد متوسط قیمت در ۱۳ صنعت بورسی خبر می‌دهد که عمدتا هم گروه‌های بزرگ بوده‌اند.

 تکرار منفی‌ها در میدان رقیب

چنان که اشاره شد شاخص کل سهام با وجود افت و خیزهای شدید در مقیاس ماهانه بیش از ۲ درصد افزایش یافت و میزان بازدهی خود از ابتدای سال به رقم ۶/ ۷۲ درصد رساند. این در حالی بود که در بازارهای موازی شاهد رکود طولانی معاملات و تداوم افت قیمت‌ها بودیم. نرخ دلار در آخرین روز کاری مهرماه روی عدد ۱۱ هزار و ۳۱۰ تومان جا خوش کرد تا علاوه بر اصلاح ۸/ ۰ درصدی در مهرماه، میزان عقب‌نشینی خود از ابتدای سال ۹۸ را به عدد ۱۴ درصد برساند. بهای سکه هم تحت تاثیر افت دلار و کاهش ۲ درصدی قیمت طلای جهانی حدود ۳ درصد عقب نشست تا زیان سرمایه‌گذاران در بازار سکه از ابتدای امسال به ۲/ ۱۵ درصد برسد.