افت ارزش دلار در بازارهای مختلف اما قابل‌توجه بوده به‌طوری که قیمت آن در مرکز مبادله به کانال ۴۰ هزار تومان، در صرافی‌ها به کانال ۴۲ هزار تومان و در بازار آزاد نیز به کانال ۴۳ هزار تومان رسیده است. هرچند نرخ‌های کشف‌شده دلار در این مدت ثابت نبوده و با نوسان روزانه ۴ تا ۵ درصدی در بازار معامله می‌شود، اما سقوط آزاد اسکناس آمریکایی در مدت یاد‌شده نشان از تقویت انتظارات کاهشی معاملهگران می‌دهد. ریزش قیمت دلار در بازار اما ریشه در دو مساله اساسی دارد؛ مساله نخست را می‌توان به توافق دیپلماتیک ایران و عربستان بعد از سال‌ها تنش نسبت داد. کارشناسان بر این باورند که توافق انجام شده آن هم بعد از سفر هفته گذشته رافائل گروسی به تهران می‌تواند گامی رو به جلو برای شروع دوباره مذاکرات برجامی باشد. فعالیت مرکز مبادله و عرضه گسترده ارزهای صادراتی در این مرکز نیز دومین دلیل ریزش قیمت دلار طی این چند وقت محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد بعد از ماه‌ها ناکامی دولت در مدیریت نرخ ارز، این‌بار اما تیر سیاستگذاری ارزی بانک مرکزی به هدف خورده تا شاهد کاهش قیمت‌ها در بازار ارز باشیم.
دلار در دوره فعالیت دو رییس کل
در ماه‌های گذشته عمده‌نگاه جامعه به تحولات بازار ارز معطوف بود. در مدت یاد‌شده قیمت دلار با سرعت بالایی در مسیر افزایش قیمت حرکت می‌کرد و به بالاترین نرخ خود در تاریخ اقتصاد ایران رسید. داده‌های آماری نشان می‌دهند که اسکناس آمریکایی در ابتدای فصل پاییز با نرخ حدودی ۳۲ هزار تومانی در بازار خرید و فروش می‌شد با این حال از نیمه دوم آبان ماه بازار ارز وارد مسیر جدید قیمتی خود شد. دلار با سرعت در مسیر رشد قیمتی حرکت کرد و ظرف چند روز توانست تا کانال ۳۶ هزار تومانی بالا برود. اما این پایان ماجرا نبود به‌طوری که دلار روند صعودی خود را ادامه داد و در نرخ‌های بالای ۴۰ هزار تومانی مستقر شد. ناکامی علی صالح‌آبادی رییس سابق بانک مرکزی در مدیریت نرخ ارز دولت را برآن داشت که فرد دیگری را به عنوان سکاندار بانک مرکزی معرفی کند. در همین راستا نیز در هشتم دی‌ماه و با دستور شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی علی صالح‌آبادی برکنار و محمدرضا فرزین جای او را در بانک مرکزی گرفت. نکته جالب توجه اینکه در زمان شروع به کار رییس جدید بانک مرکزی دلار به حدود ۴۴ هزار تومان رسیده بود؛ نرخی که فرزین آن را غیرواقعی می‌خواند و خبر از کاهش قیمت ارز در آینده نزدیک می‌داد. فرزین راه‌اندازی بازار مبادله ارز و طلا را نیز ابزار بانک مرکزی برای کاهش قیمت ارز عنوان کرده بود.
پالس گروسی به دلار
تا پیش از شروع به کار مرکز مبادله اما بازار ارز همچنان متشنج بود به‌طوری که اسکناس آمریکایی توانست پله‌های قیمتی در کانال ۴۰ هزار تومانی را پشت‌‌سر بگذارد و از مرز روانی ۵۰ هزار تومانی عبور کند. به نظر می‌رسد تا دوم اسفند‌ماه که زمان شروع به کار مرکز مبادله بود، معاملهگران بازار غیررسمی افسار دلار را در دست گرفته بودند و سیگنال‌های افزایش قیمت را صادر می‌کردند. غلبه بازار غیررسمی بر سیاست‌های تحت فرمان محمدرضا فرمان تا جایی پیش رفت که حتی در روز راه‌اندازی مرکز مبادله نیز بازار ارز همچنان متشنج بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که مرکز مبادله در ۱۰ روز اول فعالیت خود همچنان کمکی به کنترل نرخ ارز نکرد و دلار حتی توانست نرخ‌های بالای ۶۰ هزار تومانی را نیز به خود ببیند. با این حال و برخلاف تصورات رایج، التهابات قیمتی در بازار ارز ادامه‌دار نشد و همزمان با افزایش عرضه ارز در مرکز مبادله و همچنین انتشار خبرهای مثبت سیاسی عقب‌نشینی قیمت‌ها در بازار آغاز شد. آن‌طور که بررسی‌ها نشان می‌دهد رافائل گروسی، دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز دوازدهم اسفند‌ماه وارد تهران شد تا در خصوص مسائل برجامی بحث و گفت‌وگو کنند. پالس‌مثبت سفر دو روزه گروسی به تهران اما به سرعت خود را در کاهش قیمت ارز نشان داد به‌طوری که دلار ظرف چند روز توانست وارد مسیر کاهش قیمت شود.
توافق دوجانبه ایران و عربستان
پایان سفر گروسی به تهران اما آغازی شد برای سفر مقامات ایرانی به چین و برقراری روابط دیپلماتیک با عربستان. در بیانیه سه‌جانبه‌ای که در همین راستا امضا شد نیز ایران و عربستان توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند. مذاکرات شکل‌گرفته بین ایران و عربستان باعث عقب‌نشینی معاملهگران در بازار ارز شد و دلار توانست کاهش قابل‌توجهی را در مقایسه با نرخ‌های بالای ۵۰ هزار تومان تجربه کند. روند کاهش قیمت‌ها در بازار ارز اما آنقدر ادامه‌دار شد که در معاملات دیروز مرکز مبادله دلار در ایستگاه اول کانال قیمتی ۴۰ هزار تومانی جاخوش کرد. طبق بررسی‌ها، دیروز نرخ دلار در این مرکز به ۴۰ هزار و ۳۰۰ تومان رسید. تابلوی معاملات صرافی‌ها نیز در این مدت شاهد نرخ ۴۲ هزار تومانی دلار بوده است. در بازار آزاد نیز اسکناس آمریکایی عمدتا بین کانال‌های قیمتی ۴۳، ۴۴ و ۴۵ هزار تومانی در نوسان است.
به این ترتیب دامنه نوسان قیمت دلار در این مدت بسیار محدود و بین ۴ تا ۵ درصد بوده است. همانطور که اشاره شد ریزش قیمت دلار در حقیقت واکنشی بود به تحولات اخیر سیاسی. کارشناسان می‌گویند که سهم اخبار مثبت سیاسی در ریزش قیمت دلار بسیار پررنگ بوده و زمینه‌ساز کاهش قیمت‌ها در بازار ارز شده است.
رکوردشکنی عرضه در بازار مبادله
با این حال اخبار سیاسی را نمی‌توان تنها دلیل ریزش قیمت دلار دانست. از زمانی که بازار مبادله ارز و طلا با حضور محمدرضا فرزین راه‌اندازی شد، حجم عرضه ارز در این مرکز در حال افزایش است. در روزهای اولیه شروع به کار این مرکز هرچند عرضه ارز محدود بود اما بر اساس آخرین خبرهای اعلامی از سوی مدیر این مرکز، حجم عرضه‌های ارز در مرکز مبادله به رقم ۲ میلیارد و ۹۰۶ میلیون یورو رسیده و میزان معاملات نیز به یک‌میلیارد و ۲۸۳ میلیون یورو تا بیستم اسفند‌ماه رسیده است. این ارقام نشان می‌دهد که ارزهای صادراتی در حال بازگشت به کشور و عرضه در بازار مبادله است، موضوعی که توانسته منجر به کشف قیمت دلار در نرخ‌های پایین‌تر شود.
کارشناسان پیش از این نیز اعلام کرده بودند که با عرضه بالای ارز در این مرکز، بانک مرکزی قادر خواهد بود افسار دلار را در دست بگیرد و از سرکشی این ارز خارجی جلوگیری کند. به نظر می‌رسد حجم بالای معاملات این بازار در حقیقت منجر به برقراری تعادل عرضه و تقاضا شده تا شاهد کشف نرخ تعادلی دلار باشیم. کاهش قیمت دلار در این مرکز از ۴۴ هزار تومان به ۴۰ هزار تومان نیز این مساله را تایید می‌کند.
کارشناسان هرچند به دفاع از سیاست‌های اخیر بانک مرکزی در مدیریت نرخ ارز برخاسته‌اند، اما آنها کماکان بر این باورند که حفظ آرامش ارزی بازار نیازمند حل کامل تنش‌های سیاسی با جهان است. از همین رو آغاز مذاکرات برجامی و تلاش برای رفع تحریم‌ها همچنان یکی از خواسته‌های اصلی فعالان اقتصادی و صاحب‌نظران محسوب می‌شود. بنابراین اقدامات اخیر بانک مرکزی در کنار تحولات سیاسی اگرچه فضای بازار ارز را آرام کرده، اما تداوم این وضعیت نیازمند نظارت بیشتر بانک مرکزی بر عملکرد معاملهگران و اعتمادسازی در میان جامعه مردمی است.
عباس آرگون در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» اعلام کرد
بازگشت آرامش به بازار ارز از دو مسیر
عباس آرگون عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در این باره به «جهان‌صنعت» گفت: بازار ارز در چند ماه اخیر بسیار متشنج بود و قیمت دلار با رشد قابل‌توجهی همراه شد. همزمانی شروع به کار مرکز مبادله ارز و طلا با افزایش تدریجی انتظارات تورمی نیز موجب شد که این مرکز در ابتدای فعالیت خود کارکرد چندانی نداشته باشد و نتواند به حفظ تعادل قیمت‌ها در بازار ارز کمک کند، اما به نظر می‌رسد تحولات سیاسی اخیر و فعالیت این مرکز توانسته‌اند بازگشت آرامش به بازار ارز را رقم بزنند.
وی اظهار کرد: واقعیت این است که در برهه کنونی مهم‌ترین مساله‌ای که می‌تواند بر نرخ ارز تاثیر بگذارد مدیریت انتظارات تورمی و همچنین تعامل سازنده با جهان است. نقش اخبار سیاسی در بازار ارز آنقدر پررنگ است که در روزهای گذشته و به دنبال انتشار چند خبر بازار ارز وارد مسیر کاهش قیمت شد. سفر دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به کشور از یک سو و برقراری روابط دیپلماتیک با عربستان از سوی دیگر موضوعاتی هستند که آثار مثبتی بر بازار ارز به جای گذاشته‌اند و موجب افت شدید قیمت ارز شده‌اند.
به گفته آرگون، تحولات سیاسی یاد‌شده باعث پایین آمدن سطح انتظارات تورمی و آغاز ریزش قیمت‌ها در بازار ارز شده است. بنابراین اگر بتوانیم تعاملات خود را با جامعه جهانی بیشتر و ریسک‌های سیستماتیکی را مدیریت کنیم، می‌توانیم به حفظ توازن قیمت‌ها در بازار ارز کمک کنیم و نگران افزایش دوباره قیمت ارزهای خارجی نباشیم. هرچند مسائل سیاسی را نمی‌توان تنها دلیل ریزش قیمت‌ها در بازار ارز دانست اما وقتی زمینه‌های سیاسی و غیراقتصادی رشد قیمت دلار برطرف شود، زمینه‌های اقتصادی این مساله نیز قابل مدیریت خواهد بود.وی ادامه داد: به عبارتی دیگر، در ابتدا باید مباحث مرتبط با تعاملات بین‌المللی اعم از برجام، روابط با کشورهای همسایه از جمله عربستان به‌طور کامل حل شود و در ادامه نیز باید پیگیر مسائل مربوط به اصلاحات ساختاری در اقتصاد کشور باشیم. این مسائل در کنار هم می‌توانند به ثبات قیمت‌ها در بازار ارز و افزایش پیش‌بینی‌پذیری قیمت‌ها در این بازار منجر شوند.آرگون تاکید کرد: مرکز مبادله ارز که اخیرا از سوی بانک مرکزی راه‌اندازی شد نیز یکی از ابزارهایی است که توانسته به کمک مدیریت نرخ ارز بیاید. اما نباید فراموش کنیم تا زمانی که فضای کلی حاکم بر اقتصاد کشور آرام نباشد اقدامات دولت نیز با نتایج درخوری همراه نخواهد بود. بنابراین وقتی آرامش نسبی بر بازار ارز حاکم باشد ابزارهای به کار گرفته شده از سوی مقامات دولتی نیز کارکرد واقعی خود را نشان خواهند داد.عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران افزود: در روزهایی که بازار ارز در سایه تحولات سیاسی و اقدامات بانک مرکزی به آرامش نسبی رسیده است، باید بپذیریم که کاهش نقش و مداخلات دولت در قیمت‌گذاری (چه نرخ ارز و چه سایر قیمت‌ها) و همچنین حرکت تدریجی به سمت تک‌نرخی شدن ارز می‌تواند به حفظ ثبات قیمتی بازار ارز کمک بیشتری کند.
وی خاطرنشان کرد: نهادهای تصمیم‌گیر باید آرامش روانی جامعه را حفظ کنند و این مساله نیز بیش از هر چیزی از طریق برقراری تعامل سازنده با جهان تامین می‌شود. با این حال هر اقدامی که تاکنون در دستور کار قرار گرفته و به کاهش قیمت ارز کمک کرده است اثرات کوتاه‌مدت دارد و حفظ آرامش بازار ارز در بلندمدت نیازمند اصلاحات ساختاری در اقتصادی است که سال‌هاست درگیر بیماری تورمی، نقدینگی بالا و فضای نامناسب کسب‌و‌کار است.