افت‌و‌خیزهای بازار سرمایه این روزها به یکی از جدی‌ترین معماهای اقتصاد ایران بدل شده است. نماگر این بازار که روزهای سبزی را در بهار امسال پشت سر گذاشته بود از مرداد ماه در مدار کاهشی قرار گرفت. اگرچه از کاهش شاخص کل بازار و قیمت سهام در آن مقطع با عنوان اصلاح و تعدیل بازار یاد شد اما ادامه‌دار شدن این روند تا نخستین ماه پاییز از سوی کارشناسان بازار، غیرمنطقی برآورد شده است. دولت، مجلس و سازمان بورس و اوراق بهادار در این مدت تلاش کرده‌اند با اجرای سیاست‌ها، تغییر قوانین یا صدور آرا و نظرات گوناگون در رسانه‌ها بازار را به مسیر پیشین خود بازگردانند و آن را مجددا صعودی کنند. اما با این حال اغلب این سیاست‌ها یا جوابگو نبوده یا مقطعی عمل کرده یا تبدیل به ضد حمایت شده است. در این میان ناظران بازار بر این باورند که بهترین راه‌حل برای تعدیل شرایط بازار، رها کردن آن به حال خود برای طی روند طبیعی و انجام معاملات در بستر عرضه و تقاضاست. اما با توجه به روند کنونی بازار ارز و دیگر متغیرهای اقتصادی و سیاسی جاری، مسیر بازار سرمایه چه خواهد بود و چگونه قابل تحلیل است؟
ریزش مقطعی نرخ دلار
یک کارشناس بازار سرمایه در تحلیل شرایط این روزهای بازار گفت: به نظر می‌رسد تزلزل بورس تهران ناشی از نگرانی‌هایی است که بابت توافق احتمالی و لغو تحریم‌ها و در نتیجه ریزش نرخ ارز، وجود دارد. سعید جعفری در گفت‌وگو با بورس‌نیوز در این خصوص بیان کرد: در حال حاضر اکثر سهم‌های بزرگ بازار به خصوص پتروشیمی‌ها و فلزات که بخش زیادی از بازار سرمایه را به خود اختصاص داده‌اند، با دلار ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان قیمت‌گذاری شده‌اند. طبق تحلیل و بررسی‌های انجام شده، حتی در صورت توافق سیاسی، حداکثر ریزش دلار در محدوده ۱۸هزار تومان بوده که البته این نرخ مقطعی و کوتاه‌مدت بوده و دولت قادر به کنترل نرخ ارز در این محدوده برای میان‌مدت نخواهد بود. این کارشناس بازار سرمایه اذعان کرد: نرخ ارز در صورت توافق افت مقطعی خواهد داشت و به صورت میانگین نرخ دلار با توجه به شرایط اقتصادی کشور و کسری بودجه دولت و… نمی‌تواند از محدوده ۲۵ هزار تومان در بازه یک‌ساله پایین‌تر بیاید. جعفری خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد اتفاقاتی که منجر به افزایش نرخ ارز شده، فراتر از توافق سیاسی بوده و حتی در صورت توافق، اگر دولت بخواهد نرخ ارز را به صورت دستوری کنترل کند، بیش از یک سال قادر به کنترل نرخ دلار در محدوده حداقل ۲۰ هزار تومانی نخواهد بود. وی در معرفی گزینه‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری گفت: برای سرمایه‌گذاران میان‌مدت و بلندمدت گروه پتروشیمی و فلزات اساسی مناسب‌ترین گزینه برای سرمایه‌گذاری خواهد بود اما برای سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت نوسانگیری در این شرایط به نظر می‌رسد سهم‌های گروه بانکی و خودرویی، گزینه‌های مناسب‌تری باشند. این کارشناس بازار سرمایه در رابطه با سهم‌های کوچک و متوسط بازار که افت قیمت بیشتری نسبت به کلیت بازار داشته و کماکان صف فروش را تجربه می‌کنند، اظهار کرد: افت قیمت این سهم‌ها، اگرچه منطقی نیست اما در نظر داشته باشید که سهم‌های کوچک بازار معمولا بازیگرمحور هستند و بازیگران این سهم‌ها تا زمانی که نسبت به ایجاد ثبات در بازار سرمایه به اطمینان خاطر نرسند، اقدام به جمع‌آوری و خرید سهم نخواهند کرد.
البته اگر برای این سهم‌ها بازارگردان تعیین شود، شرایط تغییر خواهد کرد و این سهم‌ها در صورت داشتن بازارگردان، فراز‌وفرود‌های شدید نخواهند داشت. وی همچنین خاطرنشان کرد: این سهم‌ها اگرچه در این مدت افت زیادی داشته و افت قیمت بعضی از آنها غیرمنطقی به نظر می‌رسد اما در نظر داشته باشید در دوران صعودی بازار هم سهم‌های کوچک بازار رشد غیرمنطقی و شارپ داشتند و وجود بازیگردان حتما موجب تعدیل روند‌های صعودی و نزولی این‌گونه سهم‌ها خواهد شد.
بورس بازاری برای افراد عجول نیست
یک کارشناس بازارهای مالی نیز با اشاره به روند فعلی بازار گفت: مهم‌ترین پارامتر تاثیرگذار فعلی در بورس را می‌توان التهاب نرخ ارز دانست. معمولا زمانی که نوسان نرخ ارز زیاد می‌شود رکود کوتاه‌مدتی را به بازار القا می‌کند که در بلندمدت نتیجه مطلوبی خواهد داشت. فریدون زارعی ادامه داد: روند فعلی را می‌توان مشابه رفتار بورس در ابتدای دهه ۹۰ دانست چرا که آن زمان هم نوسان نرخ ارز با یک سال تاخیر در بورس نمایان شد، در حال حاضر هم که بی‌ثباتی نرخ هرروزه را شاهد هستیم، بازار سرمایه واکنشی مرتبط با این نوسانات نشان نداده است. این کارشناس بازار سرمایه در گفت‌و‌گو با سنا بیان کرد: تاثیر نرخ ارز بر شرکت‌های صادرات‌محور، کنترل رفتار سهامداران‌نوپا و همچنین ابزارهای جدید برای مهار نوسانگیری در بازار، معاملاتی منطقی را ایجاد خواهد کرد و کسی نتیجه خوبی کسب می‌کند که صبور باشد. زارعی افزود: گزارش شرکت‌ها به زودی روانه بازار می‌شود و قیمت سهامشان با توجه به عملکرد شرکت تطبیق داده می‌شود و پس از تاثیر نرخ ارز در صورت‌های مالی شرکت‌ها، سهام آنها بار دیگر ارزنده و سودده خواهد شد. به عقیده بنده اصلاح قیمتی ایجاد شده در وضعیت فعلی طبیعی است. وی با اشاره به اختلاف معاملات فلزات اساسی در بورس کالا و بازار سهام بیان کرد: سهامدارانی که تمایل بیشتری به فروش دارند، تحلیل مناسبی از بازار ندارند و سیر نزولی گروه فلزات در بازار سهام ناشی از چنین معاملات هیجانی است. زارعی خاطرنشان کرد: بورس، بازاری برای افراد عجول نیست و سهامدارانی که کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری می‌کنند، شخصیتی همراستا با این بازار ندارند، چرا که هر تحولی در بازار سرمایه منجر به واکنشی غیرطبیعی آنها خواهد شد.
نقدشونده‌ترین بازار کدام است؟
در همین حال یک کارشناس بازار سرمایه نیز به تشریح روش‌ها و ابزارهایی پرداخت که نقدشوندگی در بازار سرمایه و ثبات و رونق در آن را بهبود می‌بخشد. سیدشهرام صفوی اظهار داشت: افزایش شناوری سهام‌، ایجاد قوانین رفع گره معاملاتی‌، ایجاد بازارگردانی مستمر برای همه شرکت‌ها و انتشار اوراق اختیار خرید و فروش از جمله روش‌ها و ابزارهایی هستند که نقدشوندگی بازار را بهبود داده و اعتماد سرمایه‌گذاران را به بازار سرمایه کشورمان تقویت خواهد کرد. وی افزود: همچنین اصلاحات مناسب اقتصادی در کنار ایجاد ابزارها و قوانین پایدار در بازار سرمایه می‌تواند نوسانات نامناسب در این بازار را کاهش دهد، تامین مالی بلندمدت صنایع را پشتیبانی کند و مامنی برای سرمایه‌گذاران و پس‌اندازهای کوچک مردم باشد. به گفته صفوی، نکته مهم دیگر ایجاد قوانین شفاف و پایدار در نظام معاملاتی بازار سرمایه است که بتواند هم در بازارهای مثبت و هم در بازارهای منفی نقدشوندگی بازار سهام را افزایش دهد. این کارشناس بازار سرمایه افزود: اگرچه برخی معضلات تاریخی و مطرح در اقتصاد به آسانی حل‌وفصل نمی‌شوند، اما هرگونه تلاش برای حل‌و‌فصل آنها به ثبات و رونق در بازار سرمایه خواهد انجامید. وی توضیح داد: در بسیاری از کشورها تامین مالی کوتاه‌مدت از طریق نظام بانکی و تامین مالی بلندمدت از طریق بازار سرمایه انجام می‌شود. به همین منظور ابزارهای متنوعی طراحی شده تا بازار سرمایه بتواند نقش موثری در تشکیل سرمایه ثابت و توسعه پایدار کشورها ایجاد کند.
صفوی افزود: در حالی که نرخ ارز نیما در ماه‌های اخیر روندی صعودی داشته و قیمت‌های جهانی فلزات و صنایع پتروشیمی نیز- با وجود شیوع مجدد بیماری کرونا- رو به رشد بوده، برخی صنایع یادشده در کشورمان با وجود بنیاد اقتصادی مناسبی که دارند، به‌خاطر شرایط کلی حاکم بر سایر صنایع، با کاهش ارزش مواجه شده‌اند.
این کارشناس بازار سرمایه گفت: در حال حاضر میلیون‌ها نفر از هموطنان در بازار سرمایه به صورت مستقیم و غیرمستقیم سهامدار هستند؛ بنابراین نوسانات بورس می‌تواند تاثیر مستقیمی بر اقتصاد خانواده‌های ایرانی بگذارد. وی تاکید کرد: با توجه به شرایط فعلی ضرورت دارد سیاستگذاران، قوانین کلان را به گونه‌ای تنظیم کنند که ضمن‌ حفظ یک بازار سرمایه باثبات و پویا، بتوانیم سرمایه‌های خرد مردم را به سمت تولید و توسعه هدایت کنیم.
پرهیز از برخوردهای دوگانه با نرخ ارز
صفوی با اشاره به تغییرات نرخ ارز و اثر آن بر صنایع مختلف گفت: بررسی رفتار معاملاتی سرمایه‌گذاران در صنایع بورسی نشان می‌دهد که مهم‌ترین معضلی که بازار سرمایه با آن مواجه است، برخورد دوگانه و تبعیض‌آمیز قانونگذاران با صنایع مختلف کشور در خصوص تغییرات نرخ ارز است. در حال حاضر صنایع معدنی‌، فلزی‌، پتروشیمی و پالایشی این اجازه را دارند با تغییرات نرخ ارز و تورم، نرخ محصولاتشان را تنطیم کنند، اما در مقابل صنایعی مانند خودرو، لاستیک‌، ارتباطات، سیمان و… مشمول نظام قیمت‌گذاری هستند. وی توضیح داد: صنایعی که شامل قیمت‌گذاری می‌شوند، محصول نهایی تولید می‌کنند و اشتغالزایی بالایی دارند. این صنایع از ارزش‌افزوده مناسبی برخوردار هستند، ولی به‌دلیل نظام قیمت‌گذاری یا از حاشیه سود کمی برخوردارند یا از بدهی و زیان‌های انباشته سنگین رنج می‌برند. بنابراین سرمایه‌گذاران در این صنایع رفتار سفته‌بازی و سوداگرانه دارند و با نگاه بلندمدت در آنها سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: به عنوان مثال نظام قیمت‌گذاری در صنعت خودرو باعث شده تا ده‌ها هزار میلیارد تومان از درآمد شرکت‌های خودروسازی به ‌جای تقویت تولید این شرکت‌ها و سودآوری این صنعت، به دست واسطه‌ها برسد. بدیهی است که با آزادسازی قیمت‌ها در صنعت خودرو و سایر صنایع، سهامداران این صنایع نیز به جای ایجاد صف‌های فروش و نوسان‌گیری به سرمایه‌گذاری بلندمدت در آنها روی می‌آورند و زمینه‌های ثبات و رونق بیشتردر بازار سرمایه را به وجود می‌آورند. صفوی خاطرنشان کرد: همچنین انتطار می‌رود که همراه با آزاد‌سازی قیمت‌ها، دامنه نظارت‌ها بر این صنایع به گونه‌ای تقویت شود تا مقدار تولید، کیفیت محصولات و کاهش هزینه‌های مالی این صنایع سالانه با بهبود مستمر مواجه شود.
کارآمد کردن نظام مالیاتی
این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: نکته بعدی ناکارآمدی نظام مالیاتی است که نمی‌تواند فراریان مالیاتی را شناسایی کند، مالیات در بخش‌های تولیدی را کاهش دهد و در مقابل مالیات بر واسطه‌گری و عایدی سرمایه را افزایش دهد. این کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: متاسفانه فعالیت‌های غیرمولد و واسطه‌گری در ارز، طلا، خودرو و سایر کالاها به‌دلیل هزینه‌های ثابت پایین در مقایسه با فعالیت تولیدی جذابیت بیشتری برای واسطه‌گران دارد و سیستم اقتصادی کشور نیز با عدم شناسایی دلالان و عدم دریافت مالیات از آن‌ها، عملا فعالیت‌های واسطه‌گری تورم‌زا را ‌تشویق می‌کند. وی افزود: به‌نظر می‌رسد اصلاح نظام مالیاتی کشور می‌تواند بخشی از سرمایه‌ها را از فعالیت‌های واسطه‌گری به سمت فعالیت تولیدی و بازار سرمایه هدایت کند و منجر به ثبات ورونق در بازار سرمایه شود