از زمانی که نرخ دلار روند رو به رشد خود را در بازار آغاز کرد دو ماه می‌گذرد. افزایش شدید قیمت ارزهای خارجی، افسار قیمت‌گذاری را از دست بانک مرکزی خارج و مسیر بازگشت دلالان و سفته‌بازان را بار دیگر ممکن کرد. اگرچه در آغاز بازار ارز صحنه آمد و شد دلار در محدوده قیمتی ۲۰ هزار تومانی بود، با این حال عبور یکباره آن از مرز روانی ۲۰ هزار تومانی امکان ثبت رکوردهای تازه‌ای را برای آن ممکن کرد. از همین رو برای نخستین‌بار در طول تاریخ اقتصادی ایران، دلار توانست تا مرز ۲۶ هزار تومانی نیز پیش رود تا پول ملی بتواند به سرعت پله‌های سقوط و کاهش ارزش را یکی پس از دیگری طی کند.
مقامات دولتی در واکنش به التهابات بازار، مساله عدم بازگشت ارز را به میان آوردند و صادرکنندگان را مقصر اصلی شرایط یادشده دانستند. بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد که مراودات مالی و تجاری ایران هم به واسطه تحریم‌ها و هم به واسطه بحران کرونا بیشتر و مسیرهای بازگشت ارز حاصل از صادرات به کشور مسدود شده است. این موضوع فشار تقاضا برای ارز را در بازار تشدید کرد و سیاستگذار را در تامین نیازهای ارزی بازار ناتوان باقی گذاشت. بانک مرکزی برای فائق آمدن بر این موضوع، پای قوه قضاییه را هم به این مساله باز کرد تا صادرکنندگان را به بازگشت ارز تا پایان تیرماه وادار کند. این موضوع موجب شد که در روزهای پایانی ماه گذشته، قیمت ارز به یکباره سقوط و تا مرز ۱۹ هزار و ۲۰ هزار تومان نیز پیش رود.
هرچند دلار توانست چند روزی را در این محدوده قیمتی نوسان کند اما در روزهای اخیر دلار باز هم مقداری افزایش قیمت را تجربه کرده است. برخی استدلال می‌کنند که افزایش نرخ ارز ناشی از شرایط حساس و ویژه اقتصاد ایران است و سیاستگذار نمی‌تواند با دستور قیمت‌ها را کنترل کند. بدیهی است در شرایط ویژه کنونی که از یک سو دلاری از بابت فروش نفت به کشور وارد نمی‌شود و از سوی دیگر بخش زیادی از منابع ارزی ایران در برخی کشورها بلوکه شده است، بانک مرکزی نمی‌تواند همچون گذشته پاسخگوی نیازهای ارزی باشد. در این شرایط انتظار برای کاهش قیمت ارز و تثبیت آن در نرخ‌های پایین نیز غیرممکن است.
اما در کنار مسائل واقعی و آشکاری همچون کاهش درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت و همچنین مسیر صعب‌العبور بازگشت ارز حاصل از صادرات غیرنفتی، مسائل پنهان دیگری نیز وجود دارد که منجر به کاهش دسترسی بانک مرکزی و دولت به ارزهای خارجی شده است. به نظر می‌رسد افزایش فعالیت‌های سفته‌بازانه در بازارهای اقتصادی ایران گرایش به سرمایه‌گذاری از جنس خروج سرمایه از کشور را نیز تشدید کرده ، به طوری که بر اساس گزارش‌های اعلامی، حجم زیادی از ذخایر ارزی به خرید خانه در کشوری همچون ترکیه اختصاص یافته است. بنابراین از یک سو مسیرهای ورود ارز به کشور مسدود و در مقابل، مسیر خروج ارز از کشور هموار شده است. در چنین شرایطی سیاستگذار چگونه قادر خواهد بود همچون گذشته و با دستور، به دنبال کاهش قیمت ارز باشد و قدرت خرید را ترمیم کند؟
تجربه نشان داده که اقتصاد دستور نمی‌پذیرد و سیاستگذار نمی‌تواند با تثبیت قیمت ارز به جنگ چالش‌های امروز اقتصادی برود. بدیهی است نرخ ارز همان راهی را می‌رود که سیاستگذار پیش از این ترسیم کرده. از همین‌رو باید با دیده تردید به اظهارنظر رییس کل بانک مرکزی در خصوص کاهش نرخ ارز نگاه کرد!
نرخ واقعی ارز پایین‌تر از نرخ فعلی است
در همین حال رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه نرخ واقعی ارز بسیار پایین‌تر از قیمت فعلی در بازار است و در روزهای آینده نرخ ارز کاهش می‌یابد از راه‌اندازی سامانه تلفنی بانک مرکزی برای پاسخگویی به درخواست‌های تسهیلات خرد خبر داد.
عبدالناصر همتی با اشاره به وضعیت اقتصادی کشور اظهار داشت: تمام تلاش خود را می‌کنیم تا این فشار حداکثری را کنترل کنیم و فشار کمتری به مردم وارد شود.
وی درباره مدیریت بازار ارز گفت: سال ۹۷ التهابات وحشتناکی در بازار ارز ایجاد شد که آن را مدیریت کردیم و شرایط خوبی را تا آبان ۹۸ داشتیم و ثبات خوبی را شاهد بودیم که در نتیجه آن تورم نزولی شد. اکنون نیز تیم بانک مرکزی همان تیم است و قادریم ثبات را به بازار بازگردانیم.
همتی با بیان اینکه از آبان ۹۸ چند اتفاق افتاد که سیستم را به هم زد، افزود: حوادث آبان‌ماه انتظارات منفی را در جامعه ایجاد کرد و اگر به نمودار ارز دقت کنید نمودار ارز از آبان ۹۸ شروع به بالا رفتن می‌کند.
رییس کل بانک مرکزی ادامه داد: پس از این اتفاق دوباره به سمت ثبات حرکت می‌کردیم که با شیوع ویروس کرونا مواجه شدیم و سیستم تجاری و اقتصادی کشور به هم خورد چراکه تجار نتوانستند تجارت کنند و درآمد ارزی حاصل از صادرات کاهش یافت. همتی تاکید کرد: البته در افزایش نرخ ارز در این اواخر همان طور که مقام معظم رهبری نیز فرمودند، مسائل سیاسی و امنیتی نیز دخالت داشت و دشمنان اهداف بالاتری داشتند اما ما تلاش کردیم بازار را کنترل کنیم و اقدامات جدی را در این زمینه شروع کرده‌ایم که نتیجه آن مشخص خواهد شد.
رییس شورای پول و اعتبار تصریح کرد: اقداماتی در حال انجام است که هر روز قیمت ارز وابسته به یکسری موارد نباشد. بر این اساس جلوی یکسری رانت‌ها، تخلفات و بی‌نظمی‌ها را گرفته‌ایم و با قدرت پیش می‌رویم.
وی با تاکید بر اینکه نرخ واقعی ارز رقمی بسیار پایین‌تر از قیمت فعلی آن در بازار است، گفت: نرخ دلار در اقتصاد ما تبدیل به شاخص مهمی شده اما این موضوع درست می‌شود و همه ابزارها را به کار می‌بریم تا این نرخ را تعدیل کنیم.
همتی خاطرنشان کرد: در این راه تلاش بانک مرکزی کافی نیست و بسیاری از بخش‌های دیگر مانند بخش تجاری، بخش مالی و قوه‌قضاییه باید کمک کنند که همکاری‌هایی نیز انجام شده که از آنها تشکر می‌کنیم.
رییس کل بانک مرکزی تاکید کرد: مساله ارز فقط اقتصادی نیست و مساله‌ای امنیتی، سیاسی و اقتصادی است و نهادهای امنیتی نیز باید در این زمینه همکاری کنند.
وی با بیان اینکه اخلالگران بازار ارز از کشورهای حاشیه حمایت می‌شوند، تصریح کرد: از قوه قضاییه به ما اطلاع دادند که تعدادی از ۲۵۰ نفری که اسامی آنها را داده‌ایم را بازداشت کرده‌اند و اینها اخلالگرانی حرفه‌ای هستند که حتی یک دلار ارز وارد کشور نکرده‌اند. اگر شرایط فعلی نبود بانک مرکزی کار خود را انجام می‌داد اما شرایط به نحوی است که آنهایی که می‌خواهند کشور را به هم بزنند از همه ابزارهایشان استفاده می‌کنند.
همتی در پاسخ به این شبهه که دولت قیمت ارز را برای درآمدزایی بالا برده است، گفت: هنوز ارزی که دولت مصرف می‌کند با قیمت ۴۲۰۰ تومان است و حتی بخشی از ارزهای بانک مرکزی را با مجوز قانونی با قیمت ۴۲۰۰ تومان برای این منظور صرف کرده است، بنابراین افزایش قیمت ارز تاثیری بر درآمدهای دولت ندارد.
وی ادامه داد: رییس‌جمهوری دنبال کنترل نرخ ارز است و به هیچ عنوان چنین کاری نخواهد کرد. مگر می‌توان ۸۵ میلیون نفر را به خاطر درآمدزایی نابود کرد؟ درآمد در مقایسه با نرخ ارز اصلا اهمیتی ندارد چراکه وقتی نرخ ارز بالا برود کشور نابود می‌شود.
رییس کل بانک مرکزی تصریح کرد: به مردم اطمینان می‌دهم که اصلا چنین چیزی وجود ندارد و اگر بتوانیم نرخ ارز را پایین بیاوریم که در روزهای آینده ان‌شاءالله این اتفاق خواهد افتاد، نشان خواهیم داد که دولت چنین هدفی ندارد.
وی با بیان اینکه ۲۷ میلیارد دلار ارز مربوط به دو سال گذشته در اختیار صادرکنندگان است، یادآور شد: ۲۵۰ نفری که اسامی آنها داده شده تولیدکننده نبودند و یک دلار هم ارز نیاورده بودند اینها کسانی بودند که باید با آنها برخورد می‌شد. اما بقیه بخشی تولیدکننده و برخی شرکت‌هایی هستند که درصدی از ارز خود را آورده‌اند، بنابراین تلاش کنیم که با آنها مدارا کنیم، اکنون نیز با آنها در حال مذاکره هستیم و از هر کدام که آمادگی داشته باشند ارز خود را بیاورند، استقبال می‌کنیم.
رییس کل بانک مرکزی ادامه داد: طی همین ۱۰ روزی که مهلت داده بودیم ۵/۲ میلیارد دلار ارز وارد سامانه نیما شده و برای واردات از این طریق تامین ارز شده است که این کار حتما به آرامش بازار کمک می‌کند و بخش زیادی از کالاهایی که در گمرک بود، ترخیص خواهد شد.
وی ادامه داد: ثبات در بازار ایجاد شده و هنگامی که وارد ثبات می‌شویم روند پایین آوردن نرخ ارز را آغاز می‌کنیم. اگر نرخ ارز پایین بیاید، قیمت کالاها نیز در میان‌مدت پایین خواهد آمد.
همتی در بخش دیگری از سخنانش درباره اقدامات بانک مرکزی برای مقابله با اختلاس‌های بانکی تاکید کرد: قوه قضاییه خوب برخورد می‌کند، ظرف همین چند ماه گذشته جناب آقای رییسی اقدامات بسیار خوبی انجام داده‌اند و نزدیک به ۱۶ هزار میلیارد تومان از مطالبات بدهکاران بانکی را وصول کرده‌ایم.
وی درباره پرداخت تسهیلات خرد نیز گفت: خواهش ما از مدیران بانک‌ها این است که به مردم سخت‌گیری نکنند، به خصوص طبقاتی که وام‌های خرد درخواست دارند را با حداقل ضمانت پرداخت کنند و تنها مطمئن باشند که پول بانک برمی‌گردد.
در همین زمینه سامانه ارتباطی با شماره ۲۷۰۶ از هفته آینده راه‌اندازی می‌شود که بانک مرکزی در این زمینه پاسخگو خواهد بود.
وی با اشاره به تلاش بانک مرکزی برای بازگشت ارزهای خارج از کشور گفت: کشورهای دیگر تحت‌تاثیر آمریکا سنگ‌اندازی می‌کنند اما اقداماتی را انجام داده‌ایم و در برخی نقاط گشایش‌هایی صورت گرفته، در برخی موارد نیز در حال تلاش هستیم اما در مجموع وضعیت خوبی داریم.
رییس کل بانک مرکزی درباره حذف چهار صفر از پول ملی نیز گفت: حذف چهار صفر در مجلس جدید نیز در حال پیگیری است اما بانک مرکزی در اسکناس‌های جدیدی که چاپ می‌کند صفرها را به صورت کمرنگ چاپ می‌کند تا به نوعی نشانه دوران‌ گذار باشد.