[سجاد خداکرمی] نرخ ارز که از حدود دو هفته پیش روند صعودی قابل توجهی به خود گرفته بود در بازار روز چهارشنبه این هفته به عقب نشست؛ روند کاهشی که در روز پنجشنبه نیز ادامه یافت تا جایی که نرخ ارزهای مرجع چون دلار و یورو که به ترتیب رکورد‌های ٢٠ هزار و ٤٠٠ و
٢٢ و ٣٠٠هزار تومان را در روز سه‌شنبه به ثبت رسانده بود در آخرین روز این هفته به ١٩ هزار و ٥٠ و ٢١ هزار و ٤٠٠ تومان در بازار آزاد رسید.
در هفته‌های اخیر همزمان با نمایان‌شدن آثار اقتصادی شیوع کرونا و کاهش صادرات و واردات به علت محدودیت‌های مرزی و کاهش درآمدهای نفتی و قطعنامه اخیر شورای حکام، بازار ارز شاهد روزهای متلاطمی بود که از میانه هفته گذشته روند آن تغییر کرد. همه این عوامل در تلاطم بازار ارز در شرایطی روی می‌دهد که بانک مرکزی و دولت معتقدند التهابات ارزی و شوک فعلی در بازار ارز موقتی است و در روزهای آینده تمام می‌شود. این گفته‌ها البته یک فصل مشترک با گفته‌های بسیاری از فعالان بازار و کارشناسان داشت و آن هم جایی بود که همگی یکی از دلایل مهم نوسانات اخیر ارزی را برنگشتن ارزهای صادراتی به کشور دانستند اما در دیگر عوامل دخیل در این وقایع قیمتی، چندان اشتراک نظری میان دولت با فعالان بازار و کارشناسان وجود ندارد.
با این همه عقب‌نشینی نرخها در بازار ارز در شرایطی روی می‌دهد که برخی آن را ماحصل ورود بازارساز و اقدامات آن برای تغییر جهت قیمت‌ها می‌دانند. براساس اطلاعات منتشرشده در خبرگزاری‌های رسمی بازارساز برای کنترل قیمت‌ها از روز سه‌شنبه حدود ١٨٠میلیون دلار به بازار تزریق کرده است؛ هر چند که براساس همین خبر‌ها از این واقعه استقبال چندانی نشده و حدود کمتر از ١٠میلیون دلار از این ارز متقاضی داشته است. از سوی دیگر روز پنجشنبه هفته پیش روابط‌عمومی بانک مرکزی خبر داد که صرافی‌های غیربانکی می‌توانند نسبت به خرید منابع ارزی از طریق بانک‌های عامل اقدام کنند؛ این مسأله بیانگر آن بود که بازارساز به دنبال افزایش عرضه ارز در بازار است. در این میان، به نظر می‌رسد برخی از نوسان‌گیران نیز ترجیح داده‌اند به جای آنکه در برابر نزول قیمت دلار مقاومت کنند، در زمینه فروش همراه بازارساز شده و از خریدهای پیشین سود کسب کنند. به گفته برخی فعالان، ریزش قیمت دلار از اواخر روز سه‌شنبه پیشین شروع شد. این ریزش انتظارات کاهشی درباره بازار را طی روزهای چهارشنبه و پنجشنبه گذشته افزایش داده بود. برخی فعالان اعتقاد داشتند، معامله‌گران از خریدهای قبلی خود سود برده‌اند و همین سود زمینه‌ساز افت قیمت‌ها شده است. این در حالی بود که دسته‌ای دیگر باور داشتند سیگنال افزایش عرضه ارز زمینه‌ساز تغییر مسیر معاملات ارزی شد.
بازار منطق افزایشی دارد اما عوامل کوتاه‌مدت نقش‌آفرینی کاهشی داشته‌اند
کامبیز افسری، کارشناس بازار ارز و استاد اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی، درباره دلایل کاهش نرخ ارز‌ها طی روزهای آخر هفته گذشته به «شهروند» می‌گوید: «معمولا رفتار بازار در شرایطی که قیمت با جهش قابل توجه و یک‌باره‌ای روبه‌رو می‌شود این است که تا اندازه‌ای قیمت‌ها برمی‌گردند؛ بخشی از واقعیتی که با آن مواجهیم این است اما جدای از این موضوع یک اقدام از سوی بانک مرکزی صورت گرفت و طی آن بازارساز به صرافی‌ها اجازه داد تا ارز را از بازار متشکل ارزی خریداری کرده و در بازار آزاد به فروش برسانند. به نظر می‌رسد این دو در کنار هم بیش از دیگر عوامل مسبب شروع روند کاهشی در این بازار بوده است.»او در ادامه درباره طول عمر روند کاهشی نرخها در بازار ارز نیز خاطرنشان می‌کند: «منطق اقتصاد می‌گوید ما در کشور با نقدینگی بسیار بزرگی روبه‌رو هستیم و به همین سبب بازارهای گوناگون ازجمله بازار ارز هرازچندگاهی با جهش قیمتی روبه‌رو خواهند شد اما عوامل روانی و عوامل سیاسی نیز در این بازار‌ها و وقایع آینده آنها تأثیرگذار هستند. با این همه معتقدم در کوتاه‌مدت بازارساز می‌تواند با برخی اقدامات کنترل بازار ارز را تا حدودی در دست بگیرد اما این امری گذرا خواهد بود و پس از آن باز هم شاهد افزایش نرخها در بازار ارز خواهیم بود.»
ارزپاشی و تزریق عوامل روانی بازار را فعلا کنترل کرده است
سعید نایب، استاد اقتصاد در واحد تهران‌مرکز دانشگاه آزاد اسلامی، دیگر کارشناسی است که در زمینه وضع بازار ارز با «شهروند» به گفت‌وگو نشست. او درباره چرایی جهش قیمت اخیر در بازار می‌گوید: «محدودشدن منابع ارزی کشور در عرضه ارز تأثیر گذاشته و این موضوع کاهش عرضه بازار را به سوی افزایش نرخها سوق داد و در آینده هم تکرار خواهد شد. هر چند که بازارساز بنا بر خبر‌هایی که در خبرگزاری‌های رسمی کشور انتشار یافته، در بازار مداخله کرده و چند ده‌میلیون از ارزهای گوناگون را به بازار عرضه کرده است اما این اقدام به صورت مقطعی خواهد بود و متعاقبا تأثیر آن هم مقطعی است.»او در ادامه می‌افزاید: «به دلیل فشار‌هایی که از سوی آمریکا در قالب تحریم‌ها به کشور وارد می‌شود، پنجره‌های اقتصادی تا حدود زیادی بسته شده است و این موضوع نشانه‌هایی بروز داده که سبب شده است بخش بسیاری از مردم فارغ از آگاهی نسبت به داده‌های اقتصادی و در تجربه زیسته اقتصادی خود به این نتیجه برسند که اقتصاد کشور در حال ضعیف‌شدن است. چنین بار روانی سبب می‌شود تا تقاضا در بازارهای گوناگون برای پوشش ریسک‌های اقتصاد ملی افزایش یابد و بازار ارز نیز از این امر مستثنا نیست و تا چنین امری در میان است بازار ارز هم هرازچندگاهی با روند افزایشی روبه‌رو خواهد بود.»نایب در ادامه خاطرنشان می‌کند: «هر چند پای عوامل دیگری هم در میان است اما دو عامل برشمرده‌شده بیشترین تأثیر را بر بازار گذاشته و اقدامات مقطعی چون تزریق ارز به بازار و برخی عوامل روانی برای کنترل بازار نتایج مقطعی در پی خواهد داشت.» این کارشناس اقتصادی در بخش دیگری از سخنانش به پیوند بازار ارز و بورس می‌پردازد و می‌گوید: «رشد بازار سرمایه بخش بسیاری از نقدینگی بازار را به خود جذب کرده است و چشم‌انداز مثبت روانی ایجاد کرده که همین سبب شده تا فشار نقدینگی تا حدودی از روی بازارهای دیگر برداشته شود اما این موضوع هم سقف مشخصی خواهد داشت و در میان‌مدت تأثیر ضربه‌گیربودن بازار سرمایه برای دیگر بازار‌ها کاهش خواهد یافت و فشار قیمتی بیشتری در بازار ارز و دیگر بازار‌ها شاهد خواهیم بود.»او همچنین به تجربه حدود دو سال گذشته در افزایش نرخ ارز و کنترل آن اشاره کرده و یادآور می‌شود: «برای فهم آنچه امروز در بازار ارز می‌گذرد باید شرایط نقدینگی امروز را با شرایط دو سال پیش مقایسه کنیم، با این مقایسه می‌بینیم که اقدامات کنترلی در چنان شرایطی که کیک نقدینگی تا این حد بزرگ نشده بود، پاسخگو بود. همچنین در آن زمان ارزپاشی در بازار به سبب وضع مساعد منابع ارزی کشور امتداد یافت و اقدامات کنترلی بازارساز را تحکیم بخشید و سبب شد تا نرخها با شیبی منطقی کاهش پیدا کند اما امروز منطق آمار‌ها در اقتصاد ملی و همچنین جو روانی که در پی کاهش ارزش پول ملی رخ‌نمایی کرده است، روند قیمت‌ها را در بازار ارز در اختیار گرفته است.»اگر سخنان کارشناسان اقتصادی را در کنار منطق‌های آماری جاری در اقتصاد ایران قرار دهیم، به نظر می‌رسد آرامش چندروزه بازار ارز و عقب‌نشینی قیمت‌ها در این بازار مقطعی باشد، اگر چه نقش‌آفرینی‌های بازارساز شیب این افزایش احتمالی را کم می‌کند اما آنچه مورد توافق است شروع روندی از افزایش نرخ‌هاست که با جرقه بعدی روی خواهد داد.