ایـران از نگـاه جانشین موگرینی

موضوعی که می‌توان از آن به‌نوعی به‌عنوان یکی از نقاط اشتراک و ازسوی دیگر تفاوت میان او وموگرینی یاد کرد. اشتراک از این منظر که آغاز مسوولیت جدید برای هر دو آنها با موضوع برجام گره خورده است. با این تفاوت که موگرینی زمانی به مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ پیوست که گفت‌وگوها برای رسیدن به یکی از تاریخی‌ترین توافق‌های تاریخ در حال به سرانجام رسیدن بود، اما بورل در زمانه‌ای مسوولیت سیاست خارجی اتحادیه اروپا را، در صورت تایید در پارلمان اروپا، برعهده خواهد گرفت که به تعبیری برجام برای زنده ماندن نیازمند هوای تازه است.

فدریکا موگرینی ۸ شهریور ۹۳ جانشین کاترین اشتون، مسوول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا شد؛ درست در زمانی که همه‌چیز در مذاکرات هسته‌ای رو به پیشرفت بود و تلاش‌های اشتون برای نزدیک کردن دیدگاه‌های طرفین برای رسیدن به توافق تقریبا به بار نشسته بود. او در چنین شرایطی مسوولیت سیاست خارجی اتحادیه اروپا را عهده دار شد و به‌عنوان دومین زن هدایت مذاکرات هسته‌ای را از جانب اروپا به دست گرفت. اولین حضور رسمی او در مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵ فروردین سال ۹۴ در لوزان سوئیس بود. او در آن مذاکرات تلاش کرد از همان سیاست قبلی سلف خود پیروی کند. مذاکرات هسته‌ای از سال ۹۲ به‌صورت جدی همزمان با انتخاب حسن روحانی به ریاست‌جمهوری آغاز شد و ۲۳ تیرماه سال ۹۴ با امضای توافقی میان طرفین تحت‌عنوان برجام به پایان رسید. در این مدت کاترین اشتون و فدریکا موگرینی به‌عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپاتلاش‌های زیادی را برای به سرانجام رسیدن این توافق انجام دادند. اما به‌نظر می‌رسد راه «جوسپ بورل» در صورت انتخاب نهایی به‌عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای حفظ برجام، راه پرپیچ و خم‌تری نسبت به اسلاف خود باشد.

معرفی جوسپ بورل

جوسپ بورل ۷۲ ساله متولد ۲۴ آوریل ۱۹۴۷ است. او در روستایی کوچک در ایالت کاتالونیا اسپانیا به دنیا آمده است و هرچند پدرش به شغل نانوایی اشتغال داشته اما به‌دلیل استعداد زیاد با دریافت بورس‌های مختلف، توانست تا مقاطع عالی به تحصیل خود ادامه دهد. او ابتدا در دانشگاه مادرید مدرک لیسانس مهندسی هوافضا گرفت. سپس به آمریکا رفت تا در دانشگاه استنفورد رشته «تحقیق در عملیات» بخواند. پس از دریافت مدرک فوق‌لیسانس از این دانشگاه، به پاریس رفت تا دومین فوق‌لیسانس خود را از موسسه نفت فرانسه و در رشته اقتصاد انرژی دریافت کند. بورل همچنین دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه کمپلوتنسه مادرید دریافت کرد.

کارنامه سیاسی بورل در دنیای سیاست هم درخشان است. او سیاستمداری عالی‌رتبه در اتحادیه اروپاست و از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ رئیس پارلمان اروپا و از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹، عضو پارلمان اروپا به نمایندگی از اسپانیا بوده است. بورل همچنین از سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۶ وزیر امور عمومی و محیط‌زیست اسپانیا بوده است. او همچنین رهبری حزب سوسیالیست اسپانیا را برعهده داشته و هم‌اکنونوزیر خارجه اسپانیا و عضو حزب حاکم کارگران سوسیالیست این کشور است، از همین‌رو مسوولیت سیاست خارجی اتحادیه اروپا نخستین مقام سیاسی او در این اتحادیه نیست.

نگاه بورل به ایران

جوسپ بورل در حالی به‌عنوان مسوول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا معرفی شده است که به باور بسیاری در صورت تایید در پارلمان اروپا، به‌دلیل مخالفتش با یکجانبه‌گرایی آمریکا و انتقادهای صریحش از دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری این کشور، حمایتش از توافق هسته‌ای، رویکردهایش نسبت به انقلاب اسلامی ایران و به‌طور کلی نگاه همدلانه‌اش به ایران می‌تواند نقش موثری را در روابط آینده ایران و اروپا ایفا کند. از همین‌رو نگاهی به مواضع او درباره ایران خالی از فایده نیست. شاید یکی از مهم‌ترین مواضع او درست در زمانی که ایران با تحریم‌های شدید آمریکا مواجه است انتقاداو از لغو معافیت تحریم‌های نفتی علیه ایران از سوی آمریکا باشد.

او اردیبهشت سال‌جاری در همایشی ضمن انتقاد از محدودیت‌های اعمال شده برای صادرات نفت ایران، در سخنانی دیگر هشدار داده بود اگر سیاست آمریکا درخصوص به صفر رساندن فروش نفت ایران به کشورهای هند، چین و ترکیه موفقیت‌آمیز باشد، همچون دیواری خواهد بود که مقابل ایران قرار گرفته و اروپا باید با این سیاست یکجانبه‌گرایی آمریکا مقابله کند.بورل در ماجرای حمله به نفتکش‌ها در تنگه هرمز نیز تاکید کرده بود که شواهد کافی برای متهم کردن ایران وجود ندارد. او همچنین روز پنج‌شنبه در واکنش به توقیف نفتکش «ایرانی» از سوی انگلیس در جبل‌الطارق، با بیان اینکه این کار به درخواست آمریکا صورت گرفته است، گفت کشورش در حال بررسی محل دقیق این توقیف است تا معلوم شود آیا این اتفاق در آب‌های سرزمینی اسپانیا رخ داده یا آن‌طور که مقامات جبل‌الطارق ادعا دارند در آب‌های متعلق به خود جبل‌الطارق صورت گرفته است.  دیدگاه بورل در مورد توافق هسته‌ای نیز جالب‌توجه است. به گزارش «ایرنا» او پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام در۱۸ اردیبهشت سال گذشته نیز در واکنشی گفته بود: «خوشبختانه ایران توافق هسته‌ای را پاره نکرد و باید مانع از پاره‌شدن کامل آن شد. تسلیح هسته‌ای ایران، بر نخستین کسانی که تاثیر می‌گذارد، اروپایی‌ها هستند. محکوم کردن توافق هسته‌ای از سوی آمریکا خبر بدی است. خوشبختانه پاسخ ایرانی‌ها در مرز قرار دارد، آنها توافق هسته‌ای را پاره نکردند وگفتند که اگر آمریکا به تعهدات خود عمل نکند آنها نیز به تعهداتشان عمل نخواهند کرد و کارهایی را در چارچوب محدودیت توافق انجام می‌دهند.»

وزیر خارجه اسپانیا آبان ماه سال گذشته نیز با انتقاد از خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، تاکید کرد که مادرید تهدیدها علیه ایران را نمی‌پذیرد. او در جای دیگر همچنین به پایبندی ایران بر تعهداتش در برجام اشاره کرده و گفته است: «ایران تاکنون به دقت تعهدات خود را اجرا کرده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم بر این موضوع تاکید کرده است. در نتیجه هیچ توجیهی برای خروج آمریکا از این توافق وجود ندارد.»

بورل سه روز پیش هم در واکنش به اقدام ایران در کاهش تعهداتش در قبال برجام در گفت‌وگویی اعلام کرد که تصمیمات ایران نقض برجام نیست. او همچنین این اقدامات را یک امر فنی توصیف کرد. جانشین احتمالی موگرینی همچنین چند بار خواستار تسریع روند اجرایی شدن اینستکس با ایران شده است. بورل معتقد است که آمریکا نسبت به ایران «وسواس» دارد. از وی نقل شده که دو اتفاق در تاریخ معاصر، او را متحول کرده است؛ یکی جنگ ویتنام و دیگری انقلاب اسلامی ایران. از بین این دو، ویتنام اکنون با آمریکا وارد رابطه دوستی شده و در بازار آزاد و نظام سرمایه‌داری به یک تولید‌کننده و مقصدی برای سرمایه‌گذاری تبدیل شده است. با این حال آمریکا هنوز وسواس خود نسبت به ایران را حفظ کرده است.

این نامزد پست ریاست سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز چهارشنبه نیز در گفت‌وگو با یک شبکه رادیویی در اسپانیا در مورد احتمال برخورد نظامی بین ایران و آمریکا گفت: معتقدیم به چنین وضعیتی نخواهیم رسید؛ اوضاع بدتر نخواهد شد و نهایتا عقلانیت حاکم خواهد شد.او در گفت‌وگو با نشریه پولیتیکو هم گفته است: «ایران می‌خواهد اسرائیل را محو کند؛ کاری نمی‌توان کرد، باید این (واقعیت) را پذیرفت.»وزیر خارجه اسپانیا در بهمن سال گذشته و ۴۰ سالگی انقلاب ۵۷ نیز در رشته توییتی به دستاوردهای انقلاب ایران و جمهوری اسلامی پرداخت. رشته توییت‌هایی که می‌تواند نشان‌دهنده نگاه مثبت او به انقلاب اسلامی ایران باشد. بورل در این رشته توییت‌ها نوشت: «امروز چهلمین سالگرد انقلاب ایران است. این قدرت منطقه‌ای در طول زمان تغییرات بسیاری کرده است. میزان باسوادی در سال ۱۹۷۶ و پیش از انقلاب ۳۵ درصد بوده است، اما امروز به ۸۴ درصد رسیده است. در سال ۱۹۸۰ سهم زنان در دانشگاه‌های ایران تنها ۵ درصد بود؛ درحالی‌که امروز به ۴۷ درصد رسیده است.»

او در ادامه این توییت‌ها همچنین نوشت: «ایران می‌تواند تحریم‌ها را تحمل کند، در صورتی که ترامپ یک دوره‌ای باشد. اما اگر او در سال ۲۰۲۰ باز هم پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری شود، آن وقت ایران احتمال دارد به سمت گسترش برنامه هسته‌ای‌اش و همچنین به سمت مقاصد نظامی حرکت کند.»

در کنار این دیدگاه‌ها به‌نظر می‌رسد که ایران هم نظر مثبتی به این سیاستمدار کهنه‌کار اروپایی دارد. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه و کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی سال گذشته دیدارهایی با او داشتند. بورل دی‌ماه سال گذشته در دیدار با محمدجواد ظریف تاکید کرده بود که همه اروپا کاملا به حفظ این توافق پایبند و متعهد است.

نگاه بین‌المللی

نگاه جوسپ بورل، وزیر خارچه اسپانیا به جهان و تحولات آن نیز خواندنی است. او هرچند اهل ایالت کاتالونیای اسپانیا است، اما با جنبش‌های استقلال‌طلبانه کاتالونیا شدیدا مخالف است. بورل در همین ارتباط مرز‌ها را «زخم‌هایی بر صورت زمین» توصیف کرده اما همزمان خواهان امنیت مرز‌های اتحادیه اروپا در قبال مهاجرت‌های جمعی شده است. این سیاستمدار اسپانیایی، طرفدار اتحادیه اروپا و مخالف برگزیت است. بورل همچنین مخالف اقدامات آمریکا در قبال ونزوئلاست و اقدامات دولت آمریکا در مورد ونزوئلا و اعلام آمادگی این کشور برای مداخله نظامی در ونزوئلا را به رفتار‌های یک «گاوچران» تشبیه کرده است.

او همچنین درباره انقلاب آمریکا نیز گفته است: «آنها فقط لازم بود چهار سرخپوست را بکشند، بعد از آن کار خیلی آسان بوده است.» او در سپتامبر گذشته خبر تصمیم ترامپ برای احداث دیوار مرزی را منتشر کرده و به طعنه گفته بود: آیا می‌دانید این بیابان چقدر بزرگ است؟ وزیر خارجه اسپانیا همچنین از منتقدان جدی سیاست‌های نتانیاهو است. او از نتانیاهو به‌عنوان «جنگ‌طلب» و «متکبر» یاد کرده و طرفدار شناسایی فلسطین به‌عنوان یک کشور مستقل است. به گزارش «ایرنا» او در همین راستا در کسوت وزیر خارجه اسپانیا پیشنهاد داده که کشورش، فلسطین را به‌طور یکجانبه به‌عنوان کشوری مستقل به رسمیت بشناسد. در صورت تایید پارلمان اتحادیه اروپا، بورل در نوامبر سال‌جاری (۱۰ آبان) جایگزین فدریکا موگرینی که از سال ۲۰۱۴ این سمت را برعهده دارد، به مدت ۵ سال به عنوان دومین اسپانیایی پس از خاویر سولانا خواهد بود. او همچنین در صورت تایید نهایی پس از دو زن مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواهد شد.

نیلوفر منصوریان دنیای اقتصاد