اولین سؤال این است که آیا صادرکنندگان کل پول واریزی خود را می‌توانند از صندوقی که توسط اروپایی‌ها شکل گرفته است برداشت کنند؟ دومین سؤال این است که کالاهای غیرتحریمی(به غیر از کالاهای بشردوستانه) شامل کدام محصولات می‌شود؟ بخش خصوصی اروپا می‌تواند براحتی از کانال مالی ایران و اروپا استفاده کند؟ و در نهایت اینکه این کانال مالی با چه فرمولی حرکت خواهد کرد و آیا می‌توان به اروپایی‌ها اعتماد کرد؟
ابزار حمایت از مبادلات تجاری یا اینستکس قرار است در قبال صادرات ایران به اروپا که بخش اعظم آن نفت و گاز است، به ما کمک کند. اس پی وی از محل حساب بستانکار ایران طلب شرکت‌های صادرکننده به ایران را صادر می‌کند و در نهایت فروشنده اروپایی می‌تواند کالاهای مورد نیاز را به ایران صادر کند. فرمول ابتدایی سازوکار ویژه مالی خیلی ساده و شفاف است ولی فعالان بخش خصوصی از اینکه این ساز و کار چگونه ادامه حیات خواهد داد بخصوص اینکه در آینده محدودیت در فروش نفت ایران به کشورهای اروپایی بیشتر می‌شود نگران هستند. در روزی که پاریس، لندن و برلین کانال ویژه مالی را برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران ثبت کردند، به این سؤال پاسخ دادند.
آنها اظهار داشتند که این امر به سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه خلاصه نمی‌شود و در آینده سایر کشورهای اروپایی که اکنون ریسک پیوستن به آن را نپذیرفتند می‌توانند ملحق شوند و بعد از آن هم کشورهای غیراروپا امکان ورود به اینستکس را پیدا می‌کنند. کشورهایی چون هند، روسیه و چین که میزان مبادلات تجاری ما با آنها خیلی زیاد است.
فعالان بخش خصوصی اینستکس را در دوبعد موفق و ناموفق تعریف می‌کنند و می‌گویند: نمی‌توان به اروپایی ها اعتماد داشت چرا که برای ایجاد سازوکار مالی بسیار وقت کشی کردند و اکنون با ایجاد چنین صندوقی می‌خواهند به امریکا ثابت کنند که اروپایی ها هم می‌توانند تصمیم بگیر باشند.
لذا نگاه سیاسی که آنها دارند، آینده سازوکار مالی ویژه را زیر سؤال می‌برد. گروهی دیگر از فعالان بخش خصوصی برداشت‌شان از اینستکس بسیار مثبت است و این امر را دور زدن تحریم‌ها تفسیر کردند و گفتند متعهد بودن اروپایی‌ها به برجام گویای آن است که ایران در رایزنی‌های خود موفق عمل کرده است و تحریم‌های این دوره با دوره گذشته بسیار متفاوت است.
از این‌رو بخش خصوصی می‌تواند از شرایط جدید به نحو مطلوب بهره ببرد. در این میان علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی در ارتباط با ثبت سازوکار ویژه مبادله تجاری اروپا با ایران (INSTEX) گفته است: این موضوع میدانی است که می‌تواند عیار اروپایی‌ها را بسنجد.
ما هم باید آن را بررسی کنیم تا ببینیم در مسیر عمل چقدر موفق خواهد شد. فعلاً درباره آن نه می‌توان منفی و نه می‌توان مثبت صحبت کرد؛ بلکه باید در مقام عمل آن را ارزیابی کرد.وی افزود: اروپاییان برای کشور مشکلاتی ایجاد کردند که این مشکلات دامن خودشان را گرفت، چرا که آنها می‌خواستند در مقابل امریکا منزلت خود را حفظ کرده و از نظم خود در مسائل بین‌المللی صحبت کنند.
همانگونه که در فضای داخلی نگاه مثبت و منفی نسبت به ثبت کانال مالی با اروپا وجود دارد در کشورهای اروپایی هم این اقدام با نقطه نظرات متعددی مواجه شده است. بخش خصوصی کشورهای فرانسه و آلمان از سازوکار ویژه مالی رضایت دارند و معتقدند که از این طریق می‌توانند ماشین‌آلات خود را به ایران بفروشند. اما گروهی هم مخالف هستند و می‌گویند در صورت همکاری با ایران با تحریم‌های جدیدی از سوی امریکا روبه‌رو خواهند شد. درادامه نظرات بخش خصوصی درباره اینستکس می‌آید:
اینستکس قطعی نشده است
اسدالله عسگراولادی
رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین
درست است که سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه برای ثبت کانال مالی بیانیه‌ای را اعلام کردند اما این به منزله قطعی شدن برقراری روابط مالی نیست. در این سازوکار تنها کالاهایی قرار می‌گیرد که بشردوستانه است و در این خصوص هم ایران مشکلی ندارد. چرا که امریکا محدودیتی در خرید کالاهای اساسی و دارو اعمال نکرده است. ما برای آنکه بتوانیم کانال مالی جایگزین سوئیفت داشته باشیم باید لوایح پالرمو و سی اف تی را تصویب کنیم. در حال حاضر از لوایح چهارگانه تنها مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم تصویب شده است. اگر می‌خواهیم در فضای بین‌المللی باقی بمانیم و تجارت خود را حفظ کنیم بایستی به سمت تصویب دو لایحه باقی مانده برویم. اگر مبنای تجارت یورو شود خیلی از مشکلات مالی بخش خصوصی حل می‌شود، عملاً تحریم‌ها اثرگذاری خود را از دست می‌دهند. خیلی از کشورهای اروپایی و آسیایی تمایل به همکاری با ایران دارند و تحریم‌های صورت گرفته علیه ایران را مغرضانه می‌دانند بدین جهت با کنار گذاشتن دلار و ایجاد کانال مالی قوی می‌توان از تحریم‌ها عبور کرد.
کانال مالی مشکل ما را حل می‌کند
مهدی معصومی
نایب رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران
ما به سختی دارو و ویتامین‌ها را خرید می‌کنیم و این امر حداقل هزینه‌های ما را بین 25 تا 30 درصد افزایش داده است. برای آینکه جابه‌جایی پول صورت گیرد مجبور هستیم سراغ ترکیه برویم و بانک‌های ترکیه برای جابه‌جایی پول سود بین 10 تا 11 درصد می‌گیرند.
این امر بشدت بر فعالیت ما اثر گذاشته است و اجازه نمی‌دهد که صنعت ما براحتی کار کند. با سازو کار ویژه مالی می‌توان از این بحران عبور کرد و دیگر جابه‌جایی پول از طریق ترکیه صورت نگیرد.
خیلی از داروها و ویتامین‌ها را از کشورهای اروپایی خریداری می‌کنیم. بدین جهت کانال مالی راهگشای فعالیت‌های مختلفی است که این روزها به خاطر تحریم هزینه هایشان چند برابر شده است. با آنکه اروپایی ها ما را معطل کردند اما وعده خود را عملیاتی کردند. انتظار داریم با رایزنی‌هایی که وزارت امورخارجه انجام می‌دهد مشکلات بخش خصوصی حل شود و بتوان کانال مالی را زودتر اجرایی کرد.
امیدوار به سازوکار ویژه مالی هستیم
سیدرضی حاج آقا میری
رئیس کمیسیون صادرات اتاق ایران
ساختار و ماهیت اینستکس خیلی مشخص نیست و هنوز جزئیات آن اعلام رسمی نشده است لذا نمی‌توان عنوان کرد که این سیستم با چه رویه‌ای می‌خواهد حرکت کند. از طرفی بایستی سیستمی مشابه اینستکس یا اس پی وی در ایران اجرایی شود تا هر دو بتوانند با یکدیگر کار کنند. با ثبت کانال مالی توسط سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه وضعیت خرید دارو، مواد غذایی و کالاهای غیرتحریمی مشخص شد اما مشکل ما بانک‌ها هستند. بخش خصوصی به‌دنبال آن است که مبادلات بانکی فراهم شود تا در زمینه خرید ماشین‌آلات و تجهیزات اقدام کند. با ایجاد اس پی وی، یورو جایگزین دلار می‌شود و عملاً ایران می‌تواند دلار را دور بزند. ایجاد سازوکار ویژه مالی به غیر از اینکه برای ایران خوب است برای اروپایی‌ها هم اتفاق مثبتی است چرا که از این طریق به امریکا ثابت کردند که تصمیم گیر نهایی برای همه کشورها نیست. اروپایی ها هم دنبال این بودند که خودشان را در جامعه جهانی به گونه‌ای معرفی کنند که قدرتمند هستند. اینستکس حاصل ماه‌ها رایزنی و چانه زنی است. خیلی از کشورها مانند ایتالیا برای آنکه منافع‌شان به خطر نیفتد و از سوی امریکا با تحریم روبه‌رو نشوند با سه کشور ثبت‌کننده کانال ویژه مالی همراهی نکردند. ثبت کانال مالی نشان داد که امریکا در تحریم شکست خورد و تحریم این دوره با دوره قبلی تفاوت دارد. چرا که همه کشورها با امریکا همراه نیستند. معتقدم بعد سیاسی این ماجرا از جنبه اقتصادی بسیار پررنگ‌تر است. یکی از اتفاق‌های خوبی که در کشور رقم خورد پایبندی ایران به برجام بود. اگر ایران از برجام خارج شده بود اکنون تحریم‌ها یکدست شده بود و سازمان ملل هم تحریم‌های خود را آغاز می‌کرد ولی اکنون بخش خصوصی امیدوار است که تحریم‌ها کمرنگ‌تر شود و سازوکار ویژه مالی بتواند بخشی از مشکلات اقتصادی را برطرف کند.
دیگر دارایی های ایران درخارج رسوب نمی کند
سید حسین سلیمی
نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران
بعد از اینکه امریکا از برجام خارج شد، اروپایی‌ها قبول کردند مؤسسه‌ای به نمایندگی از اروپایی‌ها ایجاد کنند تا از آن طریق بتوان کالاهای غیرتحریمی را خریداری کرد. آنها می‌خواستند نقش واسط را ایفا کنند تا برجام و تلاش‌هایی که برای آن شده است از بین نرود. البته هفته‌های گذشته منتظر ثبت کانال مالی بودیم اما آنها بعد از چند هفته معطلی نسبت به اعلام اینستکس اقدام کردند. با سازوکار مالی اروپایی می‌توان در ازای صادرات نفت و سایرکالاهای صادراتی به کالاهای اساسی، دارو و کالاهای غیرتحریمی دست یافت. اما برای اینکه سازوکار مالی اجرایی شود به تصویب پالرمو و سی اف تی نیاز داریم و امیدواریم که این امر بزودی در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شود تا بهانه‌ای دست اروپایی‌ها ندهیم. یکی از تعهدات ما برای سازوکار مالی ویژه تصویب لوایح چهارگانه (مبازره با پولشویی، تأمین مالی تروریسم، پالرمو و سی اف تی) بود. اروپایی ها با ثبت کانال مالی چراغ سبز به ایران نشان دادند و این امر را می‌توان به فال نیک و بی‌اثر شدن تحریم‌ها گرفت.از طرفی با این اتفاق به مرور زمان یورو جایگزین دلار می‌شود و این امر اتفاق بسیار مهمی برای کشور است. اینستکس برای بخش خصوصی کشورمان بسیار خوب است چرا که می‌توانند در واردات موادغذایی، ماشین‌آلات پزشکی و تجهیزات این حوزه براحتی اقدام کنند و دیگر دغدغه تأمین مالی نخواهند داشت. از طرفی در همکاری با کشورهای مختلف مانند هند، 45 درصد از صادرات نفت و سایر کالاها به‌صورت روپیه پرداخت می‌شود و 55 درصد باقی مانده به‌صورت یورو قابل هزینه است. با ثبت کانال مالی سرنوشت پول‌های مازاد مشخص شد و دیگر پول ایران در کشوری رسوب نمی‌کند.در کشورهای ترکیه و چین رسوب پول نداریم چرا که حجم واردات کالا از این کشورها زیاد است.
اس پی وی بدون اگر و مگر
فرهاد فزونی
عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران
وقتی اروپایی‌ها پول حاصل از صادرات ایران (نفت، گاز و...)را در کانال ویژه مالی واریز می‌کنند و بعد از آن ایران می‌تواند کالاهای مورد نیاز خود را در قالب تهاتر خریداری کند، بخشی از پول در صندوق اس پی وی می‌ماند. برای اینکه این امر برای بخش خصوصی دردسرساز نشود چرا که آنقدر بنیه مالی قوی ندارد که بخشی از پول در صندوق اس پی وی بماند، پیشنهاد می‌کنیم که دولت کالاهایی که قرار است بخش خصوصی در ازای صادراتی که داشته وارد کند به ریال و بر مبنای ارز نیما خریداری کند. این امر به ساماندهی واردات کمک می‌کند و بخش خصوصی هم برای صادرات تشویق می‌شود. ما در چند ماه گذشته بشدت در زمینه انتقال پول مشکل داشتیم بدین جهت سازوکار ویژه مالی خبر خوشی برای فعالان بخش خصوصی است چرا که می‌توانند از آن طریق صادرات انجام دهند و اگر دولت همکاری کند به ریال پول خود را بگیرد. البته امیدوار هستیم که در اس پی وی اگر و مگر نیاید. بخش خصوصی برای اینکه تحریم‌ها را دور بزند هزینه‌هایش افزایش پیدا کرده است از این‌رو سازوکار مالی کمک می‌کند که فشار تحریم‌ها کاهش پیدا کند و بخش خصوصی فضای بهتری برای کار کردن داشته باشد.