زمانی که اصلاح نظام ارزشگذاری پول ملی به عنوان یکی از محورهای هفتگانه طرح تحول اقتصادی در ابتدای سال 1387 از سوی رئیس جمهوری وقت معرفی شد، موضوع حذف صفر از همیشه جدی‌تر شد. با این حال، انجام اقدام عملی در جهت اجرای طرح اصلاح نظام پولی به سال 1390 موکول شد و پیگیری امور اجرایی طرح اصلاح نظام پولی کشور از جمله تهیه پیش‌نویس لایحه اصلاح پول ملی به بانک مرکزی محول شد.
در نیمه سال 1390 بانک مرکزی با راه‌اندازی یک سایت تغییر واحد پول ملی را به نظرسنجی عمومی گذاشت. در این نظرسنجی پارسه، پارس، نور و دریک نام‌های پیشنهادی از سوی مردم بود اما در سایت نظرخواهی ایجاد شده از سوی بانک مرکزی، نام‌های دیگری مانند ریال، تومان، دینار و... نیز به نظرسنجی گذاشته شد.
با وجودی که این لایحه در15 بهمن سال 1390 در کمیسیون اقتصادی دولت به تصویب رسید، ولی درعمل تا سال 1395 این موضوع مسکوت ماند.
لایحه‌ای برای تغییر واحد به تومان
در ادامه اقداماتی که برای اصلاح ارزش پول ملی انجام شد در دولت یازدهم و در 17 آذر 95 هیأت دولت در جلسه خود به ریاست حسن روحانی در قالب بررسی «لایحه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» واحد پول ایران را تومان و برابر با 10 ریال تعیین کرد که بدین ترتیب یک صفر از پول ملی حذف می‌شد. اما با عدم ارسال این لایحه به مجلس که برای قانونی شدن آن ضروری بود، این لایحه نیز برای مدت دو سال مسکوت ماند. تا اینکه روز گذشته رئیس کل بانک مرکزی در نشستی که با نمایندگان ولایی مجلس داشت از ارسال لایحه حذف چهار صفر از پول ملی کشور خبرداد. بدین ترتیب یک‌بار دیگر موضوع حذف صفر جدی شد.
در آن زمان ولی‌الله سیف رئیس کل وقت بانک مرکزی گفته بود: «جمع‌بندی‌ها این بود که پیشنهاد مستقلی از سوی دولت و بانک مرکزی به مجلس ارسال شود که اگر به تصویب برسد منجر به حذف چهار صفر از پول ملی می‌شود،اما در نهایت جمع‌بندی دولت این شد که فعلاً رفرم پولی انجام نشود، رفرم پولی یعنی حذف صفر. آنچه در حال حاضر در این مرحله مدنظر قرار گرفته این است که فعلاً تومان را به عنوان واحد پول ملی کشور درنظر بگیریم و در یکی دو سال آینده و پس از استمرار و پایداری تورم تک‌رقمی، صفرها از پول ملی حذف شود، بنابراین اجرای این طرح به آینده موکول شده است.»
سیگنال ایران‌چک‌های جدید 50 هزار تومانی
پیش از آنکه رئیس کل بانک مرکزی به صورت رسمی از ارسال لایحه حذف صفر به دولت خبر دهد، در 11 دی ماه جاری ایران‌چک‌های جدید 50 هزار تومانی رونمایی شد که در آن صفرهای آن رنگ باخته بود و در واقع نخستین گام اجرایی برای حذف صفر برداشته شد. در ایران‌چک‌های جدید 50 هزار تومانی پیداست، بانک مرکزی چهار صفر را کمرنگ کرده و با برجسته کردن 50 عملاً تومان را در این اسکناس‌ها زنده کرده است.
آثار حذف صفر از پول
حذف صفر از پول ملی کشورها نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم و تورم بالای آلمان‌غربی تجربه شد که چاپ مارک جدید را به‌دنبال داشت. پس از آن بویژه از دهه 60 و 70 میلادی به این سو این عمل بارها و بارها در کشورهای مختلف که اکثراً کشورهای در حال توسعه بودند به‌اجرا درآمد.
درمجموع کشورهایی که دارای تورم بالایی هستند، برای تسهیل مبادلات پولی و کاهش هزینه‌های چاپ اقدام به این کار کرده‌اند هرچند که برخی از آنها موفق نبوده‌اند. در واقع حذف صفر از پول ملی تأثیری در شاخص‌های اقتصادی کشور ندارد و به‌طور عمده جنبه روانی دارد. با وجود این به اعتقاد کارشناسان حذف صفر آخرین حلقه پروژه اصلاح و تقویت پول ملی محسوب می‌شود. به معنای دیگر در صورتی که کشورها همزمان سیاست‌های ضدتورمی و اصلاح سیاست‌های پولی را انجام دهند این اقدام می‌تواند آثار مثبتی به همراه داشته باشد.
البته حذف صفر از پول ملی درکاهش هزینه‌ها نیز تأثیر مثبتی دارد. براین اساس نقل و انتقال آسان‌تر پول و کاستن از مخاطرات آن در حجم کلان، سادگی در مبادلات و نگهداری ساده‌تر حساب‌ها، ترازنامه‌ها، صرفه‌جویی در هزینه‌های چاپ اسکناس، صرفه‌جویی در وقت نیروهای انسانی و هزینه‌های معاملاتی در مسائل مالی کشور، اثرات مثبت روانی در جامعه (افزایش اعتماد مردم) مهم‌ترین این مزایا هستند.
البته این کار هزینه‌هایی نیز به دنبال دارد. در صورتی که صفرها حذف شود باید تمام اسکناس و مسکوکاتی که هم‌اکنون در جریان است در یک دوره زمانی مشخص جمع‌آوری و امحا شود. طبق اعلام بانک مرکزی در پایان مهر ماه امسال بیش از 452 هزار میلیارد تومان اسکناس و مسکوک در دست مردم است که امحا و چاپ دوباره آن هزینه بالایی دارد.
واحدی که مردم استفاده می‌کنند
درحالی که در سال 1308 به صورت رسمی واحد پول کشور از تومان به ریال تغییر کرد، اما به دلیل نامأنوس بودن و ریشه اسپانیایی ریال از همان دوره مردم روی خوشی به واحد پولی جدید نشان ندادند و همچنان از تومان استفاده می‌کردند. اتفاقی که تاکنون ادامه دارد و مردم جلوتر از دولت صفرهای پول ملی را حتی تا هفت صفر را از پول ملی حذف کرده‌اند و در محاوره‌ها و معاملات خود مورد استفاده قرار می‌دهند.
راهکارهای عملیاتی
براساس گزارشی که پژوهشکده پولی و بانکی ارائه داده است، محمد‌هادی مهدویان، اقتصاددان سه مرحله را برای اصلاح واحد پول ملی برشمرده است. به اعتقاد وی در مرحله ابتدایی که می‌توان آن را فاز پیش از مرحله اول نامید اسکناس‌های ریز باید از گردش حذف شود. در فاز دوم ریال جدید به جریان افتد که همزمان با ریال قدیمی در گردش باشد. در فاز آخر نیز یک واحد ریال معرفی و ریال جدید که برای دوره‌گذار طراحی شده بود از جامعه جمع‌آوری شود.
عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی:
در جلسه هم اندیشی با هیأت رئیسه و اعضای اتاق بازرگانی ایران
اگر صادرکنندگان ارز حاصل از صادرات بیشتری را به سامانه نیما عرضه کنند به تبع، شاهد تعادل بیشتر نرخ ارز در بازار خواهیم بود و این‌گونه بخش خصوصی به رونق تولید نیز کمک کرده است.
همه ما در بانک مرکزی و بخش خصوصی در یک کشتی هستیم؛ البته هدف مشترک همه ما باید رفاه مردم باشد.
ارز حاصل از صادرات نفتی به کالاهای اساسی و استراتژیک اختصاص می‌یابد و از این رو برای تأمین ارز واردات دیگر نیازهای مردم، باید از ارز حاصل از صادرات استفاده کرد. لذا ضروری است که صادرکنندگان برای رفاه مردم به میدان بیایند و ارزشان را به چرخه اقتصادی بازگردانند.
صادرکنندگان در طول 9 ماه اخیر حدود ٢٩ میلیارد یورو صادرات داشتند و حدود ٢٢ میلیارد یورو از طریق بانک مرکزی و حدود ٧ میلیارد یورو از طریق سامانه نیما برای واردات ارز تأمین شده است.
در نشست با نمایندگان عضو فراکسیون ولایی مجلس:
در حوزه ریالی و ارز، بانک مرکزی بر بازار ارز مسلط است و این نهاد روند تعادلی نرخ ارز را با تدبیر و رعایت عوامل دخیل در بازار پیش می‌برد و همان‌طور که قبلاً نیز گفته‌ام این روند تعادلی بازار ارز نباید براساس هیجانات کوتاه مدت پیش برده شود.
عرضه ارز توسط صادرکنندگان غیرنفتی شتاب بیشتری می‌گیرد.
مهم‌ترین اقدام پیش‌روی بانک مرکزی اصلاح نظام بانکی و سامان دادن به این مهم است.
صیانت از سپرده‌های مردم و ثبات بازار پول مهم‌ترین دغدغه بانک مرکزی است.
لایحه حذف چهار صفر از پول ملی روز شنبه از سوی بانک مرکزی تقدیم دولت شده است و امیدوارم هر چه سریع‌تر این مهم به نتیجه برسد.