«پراید چهارمیلیونی را 40 میلیون تومان می‌فروشند»؛ این یکی از جملات پرتکرار درمورد قیمت ناعادلانه خودرو در ایران است. موضوعی که این روزها بحث داغ بازار خودرو است. بر این اساس در حالی که خریداران اعتقاد دارند قیمت تمام‌شده خودروهای داخلی بسیار کمتر از قیمت فروخته‌شده به آنهاست، اما خودروسازان نیز در مقاطع مختلف با ادعای بالابودن قیمت مواد اولیه و قطعات، قیمت‌گذاری خودرو را ناعادلانه و به‌ضرر خود ادعا کرده‌اند؛ اما برخلاف ادعاهای مذکور، قیمت تمام‌شده خودروهای داخلی نه آنقدری کم است که خریداران می‌گویند و نه آنقدری زیاد است که خودروسازان می‌خواهند سوءمدیریت خود را پشت این ارقام پنهان کنند. بر این اساس در موضوع قیمت‌گذاری خودروهای داخلی موضوع محوری و مرکزی این است که قیمت تمام‌شده خودروهای داخلی نه به واسطه قیمت مواد اولیه و قطعات و هزینه‌های جاری، بلکه عمدتا به‌واسطه هزینه‌های سر بار، افزایش می‌یابد که خودروسازان با سوءمدیریت خود این هزینه‌ها را به مردم تحمیل کرده‌اند.
در این زمینه بررسی‌های «فرهیختگان» نشان می‌دهد دو خودروساز سایپا و ایران‌خودرو در حال حاضر دارای 129 شرکت اقماری هستند که این شرکت‌ها علاوه‌بر اینکه زیان چشمگیری را به خودروسازان تحمیل کرده‌اند، به حیاط خلوت برخی از گروه‌ها و جناح‌های سیاسی نیز تبدیل شده‌اند.
حضور عبدالحسین فریدون و مهدی مونسان، پسرعمو و خواهرزاده رئیس‌جمهور در هیات‌مدیره گروه صنعتی قطعات اتومبیل ایران یکی از ده‌ها و صدها موردی است که تبدیل‌شدن این شرکت‌ها به حیاط خلوت سیاسیون را نشان می‌دهد. این موضوع از این منظر دارای اهمیت است که براساس آخرین آمارهای اظهارشده، شرکت‌های اقماری دو شرکت سایپا و ایران‌خودرو دوهزار و 720 عضو هیات‌مدیره دارند که این افراد با دستمزدها و مزایای نجومی خود، رقم قابل چشمگیری هزینه سر بار به خودروسازان تحمیل می‌کنند که درنهایت پرداخت‌کننده آن، خریداران خودروهای داخلی هستند. علاوه‌بر این، در دو خودروساز بزرگ کشور درمجموع حدود 95 هزار پرسنل حقوق‌بگیر وجود دارد که گفته می‌شود تعداد 26 هزار نفر از آنان نیروی مازاد بوده و از این محل سالانه بیش از هزار و 100 میلیارد تومان هزینه سر بار به هزینه‌های دو خودروساز اضافه می‌شود. هزینه‌های تبلیغاتی، تیمداری در ورزش حرفه‌ای و مواردی از این دست نیز هزینه‌هایی است که سالانه چندین هزار میلیارد تومان هزینه سر بار به خودروسازی کشور تحمیل می‌کند که در این میان، مردم تنها متضرر این سوءمدیریت هستند.
درمجموع در حالی که دو خودروساز بزرگ کشور با ذکر تفاوت 70 تا 80 درصدی قیمت کارخانه و قیمت بازار خودروهای داخلی قصد دارند زیان انباشته و هزینه‌های سر بار خود را از جیب خریداران بردارند، اما براساس آنچه در گزارش حاضر بحث‌شده، برای قیمت‌گذاری عادلانه خودرو در ایران لازم است ابتدا هزینه‌های سر بار خودروسازی کشور ازجمله هزینه جاری نیروهای مازاد، فعالیت همراه با ضرر خودروسازان در بنگاهداری و... مدیریت شده و درنهایت قیمت‌گذاری واقعی براساس هزینه‌های واقعی تعیین شود.
43 هزار میلیارد تومان؛ فروش سالانه 2 خودروساز
براساس آنچه در گزارش 100 شرکت برتر کشور آمده است، میزان فروش دو شرکت خودروسازی سایپا و ایران‌خودرو در سال مالی 95 حدود 43 هزار میلیارد تومان بوده که از این میزان سهم ایران‌خودرو 25.2 هزار میلیارد تومان و سهم سایپا 17.7 هزار میلیارد تومان بوده است. گرچه آمار فروش (آمار فروش ریالی) منتشر نشده است، با این حال با افزایش تولید در سال 96 به‌نظر می‌رسد میزان فروش سال 96 دو خودروساز بیش از 45 هزار میلیارد تومان باشد. یکی از نکات قابل‌توجه در بررسی آمار فروش دو شرکت خودروسازی، حجم بالای زیان انباشته و سود بانکی بالایی است که دو خودروساز درگیر آن هستند. بر این اساس در حالی که رقم فروش سالانه دو خودروساز در سال‌های اخیر و به‌ویژه بین سال‌های 91 تا 95 رشد سه‌برابری داشته، با این حال زیان انباشته دو خودروساز به ارقام قابل‌توجهی رسیده است. برای مثال طی سال‌های 91 تا 95 میزان فروش ایران‌خودرو با رشد سه‌برابری از 11.1 هزار میلیارد تومان در سال 91 به 25.2 هزار میلیارد تومان در سال 96 رسیده و این میزان برای شرکت سایپا نیز از 8.3 هزار میلیارد تومان به 17.7 هزار میلیارد تومان رسیده که حاکی از رشد سه‌برابری فروش این شرکت‌ها در طول چهار سال است.
مازاد 28 درصدی پرسنل خودروسازان
براساس اطلاعات اعلام‌شده از سوی خودروسازان در گزارش 100 شرکت برتر ایران، دو شرکت خودروسازی کشور در مجموع 95 هزار پرسنل دارند که سهم سایپا 39 هزار و 280 نفر و سهم ایران‌خودرو 55 هزار و 761 نفر است. براساس اظهارات عضو کمیسیون صنایع مجلس، در خودروسازی سایپا 11 هزار و در ایران‌خودرو 15هزار پرسنل مازاد وجود دارد. بر این اساس حدود 28 درصد پرسنل شرکت خودروسازی سایپا و 27 درصد پرسنل ایران‌خودرو نیروی مازاد هستند که حقوق و مزایای آنان از جیب مردم و خریداران خودروهای این دو شرکت تامین می‌شود. حجم بالای پرسنل مازاد دو شرکت از این منظر دارای اهمیت است که براساس اظهارات عضو کمیسیون صنایع مجلس، دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا سالانه 1100 میلیارد تومان حقوق، مزایا و دستمزد به این پرسنل مازاد پرداخت می‌کنند که این مقدار حقوق و دستمزد شامل اعضای هیات‌مدیره و برخی مدیران نیز می‌شود که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.
2 خودروساز 129 شرکت اقماری دارند
یکی دیگر از هزینه‌های سر بار خودروسازان، فعالیت گسترده دو خودروساز در بنگاهداری است. براساس اظهارات مدیران دو شرکت خودروسازی و اظهارات اعضای کمیسیون صنایع مجلس، اغلب این شرکت‌ها زیان‌ده بوده و خودروسازان سالانه سود بانکی بسیار گزافی برای اداره این شرکت‌ها پرداخت می‌کنند که درنهایت همه این هزینه‌ها به قیمت خودرو اضافه شده و از جیب مردم پرداخت می‌شود. بررسی آماری «فرهیختگان» نشان می‌دهد در حال حاضر شرکت ایران‌خودرو دارای 35 شرکت اقماری (34 شرکت زیرمجموعه و یک شرکت سرمایه‌گذاری مشترک) و شرکت سایپا دارای 94 شرکت اقماری است. بنگاهداری خودروسازان از این منظر دارای اهمیت است که در شرکت‌های اقماری سایپا 1180 نفر و در شرکت‌های اقماری ایران‌خودرو 1540 نفر عضو هیات‌مدیره وجود دارد. حال از آنجاکه اعضای هیات‌مدیره هر شرکت سالانه حقوق و مزایای بسیار زیادی دریافت می‌کنند، قطعا دریافتی و مزایای 2720 عضو هیات‌مدیره در شرکت‌های زیرمجموعه دو خودروساز رقم بسیار درشتی خواهد بود که همه این هزینه‌ها از جیب خریداران خودرو پرداخت می‌شود.
مطابق آنچه گفته شد، اغلب این شرکت‌ها زیان‌ده بوده و نقش قابل‌توجهی در افزایش هزینه‌های سر بار خودروسازان دارند، اما بررسی‌های آماری نشان می‌دهد این دو خودروساز هیچ برنامه‌ای برای کاهش هزینه‌های سر بار خود ندارند، به‌طوری که برخلاف ادعای مدیران خودروسازان بر واگذاری شرکت‌های اقماری، برای اولین‌بار از سال 1389 برنامه واگذاری 20 شرکت زیرمجموعه ایران‌خودرو در دستورکار مدیران این شرکت قرار گرفته اما طی سال‌های 89 تا 97 فقط هشت شرکت از زیرمجموعه‌های ایران‌خودرو واگذار شده و اطلاعاتی از واگذاری شرکت‌های اقماری سایپا نیز در دست نیست.
18 هزار میلیارد تومان؛ زیان انباشته 2 خودروساز
ازجمله آثار هزینه‌های گزاف سر بار خودروسازان، زیان انباشته و سود بانکی قابل‌توجهی است که این خودروسازان به بانک‌های کشور پرداخت می‌کنند، به‌طوری‌که براساس اظهارات سعید باستانی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در پایان سال 96 زیان انباشته ایران‌خودرو حدود هشت‌هزار میلیارد تومان و زیان انباشته سایپا حدود 10 هزار میلیارد تومان بوده است. همچنین شرکت ایران‌خودرو سال گذشته حدود 5800 میلیارد تومان سود بانکی پرداخت کرده است. ارقام ذکرشده نشان می‌دهد مدیریت بی‌بند و بار خودروسازان چه مقدار هزینه روی دست مردم گذاشته است که درنهایت مردم به‌واسطه انحصار تولید و عرضه خودرو در دست این شرکت‌ها، مجبورند هزینه‌های گزافی برای خرید خودرو پرداخت کنند.