اگرچه اقتصاد برخی از کشورهای دنیا همچون ایران تحت‌الشعاع سیاست‌های موضع‌گرایانه آمریکا قرار گرفته است اما به نظر می‌رسد که هنوز هم می‌توان به افزایش یا گشایش مبادلات تجاری امیدوار بود. با توجه به اینکه سه کشور ایران، ترکیه و روسیه درگیر سیاست‌های یکجانبه‌گرایی آمریکا و تحریم‌هایی هستند که این کشور علیه آنها اعمال کرده است، به دنبال راهکارهایی برای رهایی از این فشارها هستند. چرا که اقتصاد ایران، ترکیه و روسیه ارتباط تنگاتنگی با دلار و استفاده از آن در مبادلات تجاری دارند. بر همین اساس سومین نشست سران ایران، روسیه و ترکیه با محوریت «جنگ سوریه» حدود 10 روز پیش در تهران برگزار شد. نشستی که به اعتقاد تحلیلگران، در شرایطی که هر سه این کشورها با تحریم‌های آمریکا مواجه شده‌اند، همکاری آنها پیام معناداری برای آمریکا و واکنش به یکجانبه‌گرایی این کشور در دنیاست و می‌تواند راهگشای مبادلات تجاری باشد اما به شرطی که سازوکار اجرایی آن به طور شفاف از سوی دولت‌های هر 3 کشور تعیین شود.بر اساس مذاکرات صورت گرفته مقرر شد تا فروش نفت، خرید کالاهای اساسی و مبادلات بانکی میان سه کشور با استفاده از پول‌های ملی انجام شود. در این روش، نیازی به ارز ثالث مانند دلار آمریکا و یورو برای تسویه مبادلات ارزی وجود ندارد؛ ضمن اینکه با به کارگیری این روش، خرید، نقل و انتقالات و تبادلات مالی به نظام بانکی هدایت شده و ریسک عملیات تجار دو کشور به حداقل خواهد رسید. پیش از این در دهه نخست قرن بیستم کشورهای آسیای جنوب شرقی در قالب پیمان منطقه‌ای موسوم به «آ.سه. آن» بر اساس طرح «چیانگ مای» که آغازگر پیمان‌های دوجانبه ارزی در جهان به شمار می‌رود، با هدف کاهش اثرات پول‌های پرقدرت جهانی در اقتصاد این کشورها، مبادلات تجاری خود را به این روش آغاز کردند. بنابراین به نظر می‌رسد که اجرای چنین توافقی بر فعالیت تجاری بخش خصوصی هر 3 کشور اثرگذار خواهد بود. همانطور که فعالان اقتصادی در واکنش به این موضوع اعلام کرده‌اند که توافق ارزی اخیر میان ایران، روسیه و ترکیه می‌تواند محرک اقتصادی برای تجار و سرمایه‌گذاران این سه کشور باشد. اما آنها معتقدند که باید سازوکار اجرایی این توافق به‌درستی اندیشیده شود تا نتیجه قابل توجهی را در مبادلات تجاری چندجانبه به دنبال داشته باشد. همچنین فعالان بخش خصوصی بر این عقیده هستند که جای چین در توافق ارزی اخیر خالی است در حالی که مثلث ارزی ایران، روسیه و ترکیه باید با اضافه شدن چین به مربعی تبدیل شود تا مبادلات به‌صورت متقابل بین این چهار کشور در منطقه انجام شود.
محرک اقتصادی
بر همین اساس رییس اتاق ایران و روسیه گفت: توافق ارزی صورت گرفته محرک صادراتی خوبی برای فعالان اقتصادی هر سه کشور است. هادی تیزهوش‌تابان با اشاره به توافقنامه اوراسیا میان کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان، اظهار کرد: توافق ارزی ایران، ترکیه و روسیه راه ورود ایران به بازارهای اوراسیا را که با تعرفه پایین تجارت برای فعالان اقتصادی کشور همراه است، هموار می‌کند.
توافق‌های جمعی به نفع اقتصاد کشورها
همچنین فاطمه مقیمی عضو هیات رییسه اتاق ایران و روسیه و رییس اتاق ایران و گرجستان نیز با تاکید بر توافق صورت گرفته گفت: شکی نیست که توافق‌های جمعی همیشه به نفع اقتصاد کشورها خواهد بود و توافق ارزی میان ایران، ترکیه و روسیه در منطقه، برای هر 3 کشور منافع اقتصادی به همراه دارد.
به اعتقاد او توافق صورت گرفته فارغ از بحث اقتصادی، فرصت خوبی برای قدرت‌نمایی ایران در سطح منطقه در زمینه توانایی اجماع‌سازی است.
مقیمی تاکید کرد: در شرایطی که سه کشور ایران، ترکیه و روسیه به دلیل اعمال تحریم‌ها از سوی آمریکا شرایط اقتصادی سختی را در پیش‌رو دارند، این توافق ارزی سه‌جانبه می‌تواند نقش حائز اهمیتی در مواجهه با تحریم‌های آمریکا و دور زن این تحریم‌ها ایفا کند. به این شرط که آنچه میان سران کشورها توافق می‌شود، اجرایی شود.وی ادامه داد: ما قبلا هم مشابه این توافقات را داشتیم. حدود یک سال پیش با تشکیل کمیسیون اقتصادی میان ایران و ترکیه با هدف رفع موانع تجاری، همین پیشنهاد داده شد تا به جای استفاده از دلار یا یورو، ریال و لیر در مبالات اقتصادی دو کشور جایگزین شود. کما اینکه در رابطه با روسیه هم این پیشنهاد داده شد تا پول ملی جایگزین دلار یا یورو در مبادلات طرفین اقتصادی کشورها باشد؛ اما متاسفانه هیچ‌کدام از این بحث‌ها اجرایی نشد.
عضو هیات رییسه اتاق ایران و روسیه پیشنهاد داد تا قبل از اینکه مسوولان بانک مرکزی بخواهند در دیدار با رییس‌کل بانک مرکزی روسیه، مذاکرات و توافقات مربوطه را پیگیری کنند، حتما طی برگزاری نشستی با فعالان بخش خصوصی، نظرات این بخش را درباره نحوه اجرایی شدن این توافق و عواملی که باعث می‌شود تا تجارت برای فعالان اقتصادی مقرون‌به‌صرفه باشد، جویا شوند.
جای خالی چین در توافق ارزی
همچنین عبدالله مهاجر‌دارابی دیگر عضو هیات رییسه اتاق ایران و روسیه و رییس اتاق مازندران معتقد است در شرایط فعلی، چاره‌ای جز انجام این توافق نبود. او در این باره گفت: هرچند فعالان بخش خصوصی از آینده روابط اقتصادی با همتایان خود در روسیه و ترکیه مطمئن نیستند، اما باور دارند که این توافق ارزی و تشکیل مثلت سه‌گانه ارزی از هیچ بهتر است.به اعتقاد او، هرچند نمی‌توان با اطمینان گفت این توافق ارزی تاثیر تحریم‌های آمریکا علیه سه کشور را به‌کلی خنثی خواهد کرد، اما انتظار می‌رود در شرایطی که این کشورها با بحران اقتصادی مواجه هستند، فشارهای اقتصادی کمرنگ‌تر شود.مهاجر‌دارابی همچنین با اشاره به حجم مبادلات اقتصادی میان ایران و چین گفت: دو کشور 40 سال پیش حجم تجاری 118 میلیون دلاری داشتند که این رقم در سال 2017 به بیش از 37 میلیارد دلار رسیده است. بنابراین با توجه به ارزش مبادلات دو طرف، در صورتی که چین هم به توافق ارزی اخیر میان ایران، روسیه و ترکیه بپیوندد، می‌توانیم شاهد تغییر تعادل قدرت در منطقه و بی‌اثر شدن تحریم‌ها باشیم.
عضو هیات رییسه اتاق ایران و روسیه با تاکید این نکته که مکانیسم اجرایی این توافق باید بین دولت‌ها و همچنین فعالان اقتصادی شفاف ترسیم شود، گفت: نباید همه چیز را صرفا به ادبیات شفاهی محدود کنیم و بخواهیم که طرف مقابل بر اساس همین ادبیات شفاهی برای ما کار کند.
اهمیت سازوکار اجرایی
اسدالله عسگراولادی رییس اتاق ایران و چین نیز معتقد است که اقتصاد ایران، ترکیه و روسیه ارتباط تنگاتنگی با دلار و استفاده از آن در مبادلات تجاری دارد؛ اما به این معنی نیست که دلار از مبادلات اقتصادی حذف شدنی نیست. او در عین حال معتقد است که باید سازوکار اجرایی این توافق به درستی اتخاذ شود.
وی اظهار کرد: زمانی که دولت‌ها در منطقه تصمیم می‌گیرند دلار را از مبادلات تجاری خود حذف کنند، باید به این سوال پاسخ دهند که از این به بعد قرار است مبادلات چگونه صورت بگیرد. به گفته رییس اتاق ایران و چین، این «چگونه» انجام شدن خیلی مهم است. ما در حال حاضر هم با افغانستان یا روسیه مبادله تهاتری داریم. طبیعتا در این بده و بستان‌ها وقتی مابه‌التفاوتی برای پرداخت نباشد، مشکلی پیش نخواهد آمد؛ اما وقتی به فرض در این شیوه مبادله طرفین مکلف به پرداخت مابه‌التفاوت هستند، این مابه‌التفاوت قرار است بر چه مبنایی و بر اساس کدام واحد پولی محاسبه شود؟
ضرورت ایجاد سوئیفت مستقل
دبیرکل اتاق ایران و ترکیه و مدیر مرکز مطالعات ایران و ترکیه هم معتقد است مثلث ارزی ایران، روسیه و ترکیه باید با اضافه شدن چین به مربعی تبدیل شود تا مبادلات به‌صورت متقابل بین این چهار کشور در منطقه انجام شود.
جلال ابراهیمی با بیان اینکه توافق صورت گرفته، تفاهم‌نامه جدیدی نیست و از سال2014 دولت‌ها تلاش می‌کنند تا دلار را از مبادلات اقتصادی خود حذف کنند، افزود: اما زیرساخت‌های اجرایی برای توسعه این روابط در شرایط فعلی باید به‌درستی اندیشیده شود.
ابراهیمی اظهار کرد: در حال حاضر اتحادیه اروپا نگران اقتصاد ترکیه است که هرگونه نوسانی در این کشور از بابت تفاضل قیمت بین لیر با یورو یا دلار اتفاق بیفتند، منجر به آشفتگی اقتصادی در اروپا شود. دلیل هم روشن است. در حال حاضر بیشترین خرید ترکیه از اروپا با یورو انجام می‌شود اما پرداخت این کشور به بانک جهانی به صورت دلار است. از طرفی پرداختی‌های خرید نفت و گاز هم توسط این کشور به دلار است.
او افزود: تفاضل قیمتی میان ریال و دلار از یک طرف و لیر و دلار از طرف دیگر به یک اندازه نیست که اگر بود می‌توانستیم مطمئن باشیم مشکلی در مبادلات اقتصادی به وجود نخواهد آمد.
ابراهیمی در همین زمینه پیشنهاد داد تا دولت‌ها با ایجاد یک مرکز مشترک، تفاضل قیمتی که بین پول‌های ملی وجود دارد رصد کنند. منظور او از ایجاد این مرکز نه تاسیس بانک مشترک، بلکه ایجاد سوئیفتی مستقل است که مبادلات تجاری بین کشورها را پیگیری و با اعلام پایه قیمتی برای مبادلات اقتصادی، فعالان بتوانند ساز و کار فعالیت خود را بر اساس آن پیش ببرند و به عنوان مبنا، قیمت نهایی را روزانه اعلام کند.