زمان برای اتحادیه اروپا به سرعت سپری می‌شود. فقط 41روز فرصت باقی مانده است تا توافق هسته‌ای حفظ شود.
در روز‌های گذشته وزیر امور خارجه آلمان،‌ برای حفظ برجام و خنثی کردن آثار منفی ناشی از تحریم‌ ایران از سوی آمریکا ایده راه‌اندازی نسخه شبکه بانکی سوئیفت بدون آمریکا را ارائه کرد. با این همه سخنان «‌هایکو ماس» خیلی زود و تا حدود زیادی از سوی صدراعظم آلمان نقض شد. مرکل گفت که وزیر خارجه‌اش بدون هماهنگی با او چنین پیشنهادهایی را مطرح ساخته است. او در جمع خبرنگاران گفت:«درباره موضوع نظام‌های پرداخت مالی مستقل، ما در تعامل با ایران مشکل‌هایی داریم. بی‌شک، می‌دانیم که در مورد تامین مالی تروریست‌ها، سوئیفت بسیار مهم است.»
سوئیفت «جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی» است؛ نهادی بین‌المللی که ۴۵سال پیش با همکاری صدها بانک اروپایی و آمریکایی شکل گرفت.
هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان، روز سه‌شنبه ۲۱آگوست (۳۰مرداد)، از ضرورت ایجاد یک نهاد مالی مستقل سخن گفته بود. ماس در مقاله‌ای که در روزنامه اقتصادی «هندلزبلات» منتشر کرد، به فاصله ایجاد شده بین منافع اروپا و آمریکا اشاره کرد و از این‌رو، ایجاد یک نهاد مالی مستقل از سوئیفت را الزامی دانست.
هدف از ایجاد سوئیفت، تسریع تراکنش‌های مالی در سطح جهان بود؛ نهادی که می‌بایست مستقل از سیاست و تصمیم دولت‌ها امر داد و ستد در پهنه گیتی را هماهنگ کند. فشارهای آمریکا پس از حملات تروریستی یازده سپتامبر در عمل به اصل ناظر بر این شبکه مالی، یعنی مستقل بودن از سیاست دولت‌ها آسیب رساند.
حتی گزارش‌های تایید نشده‌ای درباره هک اطلاعات بانکی سوئیفت توسط آمریکا منتشر شده است. به هر روی، سوئیفت شریان اصلی بازرگانی خارجی است. ازاین رو ‌هایکو ماس، از ایجاد یک شبکه مالی اروپایی سخن به میان آورد. یکی از هدف‌های تشکیل چنین نهادی، ایجاد امکان برای تراکنش‌های مالی جمهوری اسلامی ایران است. پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا تشکیل چنین نهادی مستقل از سوئیفت ممکن است؟
تحریم‌ها و ‍پاشنه آشیل اقتصاد ایران
سیاست تحریم‌های اقتصادی ایران که از روز ۶ اوت توسط آمریکا به اجرا در آمد و قرار است با تحریم‌های نفتی ایران در روز ۴ نوامبر (۱۳ آبان) تشدید شود، حوزه‌ها و عرصه‌های گوناگونی را شامل می‌شود. با این حال آنچه به گفته کارشناسان بیشترین آسیب را (حتی بیش از تحریم‌های نفتی) متوجه اقتصاد ایران می‌کند، قطع ارتباط نظام مالی کشور با شریان مالی جهانی است.
به گفته تحلیل‌گران بین‌المللی، ایران در هر صورت می‌تواند در مقیاس بسیار نازل‌تر از طریق مرزهای خود نفت صادر کند یا اقدام به فروش روی آب بکند (انتقال نفت از نفتکشی به نفتکش دیگر بر روی آب‌). اما مشکل اصلی بر سر وصول درآمدهای ناشی از فروش نفت است.
به گزارش اقتصاد نیوز، در اهمیت سوئیفت برای بازرگانی خارجی تردیدی وجود ندارد. سوئیفت دربرگیرنده حدود ۱۰هزار بانک با میلیون‌ها شعبه در سراسر جهان است و سالانه بیش از ۱۰میلیارد تراکنش مالی از سوی سوئیفت انجام می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران به اهمیت سوئیفت در فاصله سال‌های بین ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ پی برد. در سال ۲۰۱۲ در چارچوب تحریم‌های پیش‌بینی شده علیه ایران، ارتباط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانک‌های صادرات، ملی، سپه و چند بانک دیگر با شبکه سوئیفت قطع شد.
پس از توافق هسته‌ای، ارتباط ایران با شبکه مالی سوئیفت مجددا برقرار شد. بنابراین می‌توان گفت که پدیده مسدود شدن ارتباط سیستم بانکی ایران با بانک‌های جهان، برای مسئولان جمهوری اسلامی پدیده ناآشنایی نیست. از این‌رو است که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، از کشورهای اروپایی خواسته است، برای تراکنش‌های مالی ایران راه‌حلی بیابند.
نسخه اروپایی سوئیفت برای ایران
تا موعد اجرای تحریم‌های تکمیلی آمریکا علیه ایران که تحریم نفتی را نیز دربرمی‌گیرد، مدت زمان زیادی نمانده است.
این در حالی است که خروج شرکت‌های اروپایی و از جمله خروج قطعی شرکت نفتی فرانسوی توتال از پروژه پارس جنوبی، به نگرانی‌های مسئولان جمهوری اسلامی ایران دامن زده است.
ظریف و همچنین بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه، اخیرا از ناکافی بودن تلاش‌های کشورهای اروپایی برای نجات برجام انتقاد کرده بودند.
در همین رابطه،‌ هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان با انتشار مقاله خود در روزنامه اقتصادی «هندلزبلات» نسبت به انتقادهای مسئولان ایران واکنش نشان داده و از ضرورت ایجاد یک شبکه مالی مستقل اروپایی سخن گفته است؛ شبکه‌ای که می‌بایست با کارکردی مشابه سوئیفت، اما مستقل از آن، امر داد و ستد مالی ایران و در نتیجه بازرگانی خارجی آن کشور را ممکن سازد. ‌هایکو ماس در مقاله خود تنها به گفتن این موضوع بسنده کرده که اروپا باید بتواند در مناسبات خود با آمریکا مستقل عمل کند و آمریکا نیز باید بداند بدون مشورت با اروپا نمی‌تواند تصمیماتی اتخاذ کند که به منافع اروپا آسیب برسانند. منظور ماس، خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق هسته‌ای و در پیش گرفتن سیاست‌ اعمال تحریم‌ علیه ایران است.
جهالت اقتصادی حاکم ب اقتصاد کشور
پیشنهاد ‌هایکو ماس مستقل از آن راهکاری نیست که دو کشور دیگر اتحادیه اروپا، بریتانیا و فرانسه نیز تا کنون بدون ارائه توضیح دقیق مطرح کرده‌اند. آنچه در مقاله وزیر امور خارجه آلمان به طور کافی به آن اشاره نشده است، چگونگی ایجاد چنین شبکه‌ای است.
اینکه تا چه حد ایجاد یک شبکه مالی مستقل اروپایی ممکن است، سوالی بود که با پازوکی اقتصاددان مطرح کردیم. پازوکی با بیان اینکه تازمانی که ما در داخل FATF را نپذیریم، هر اقدامی از خارج برای نجات برجام تا حدود زیادی بی‌معنا است. برای مثال الان کشوری مانند افغانستان که از نظر حجم اقتصادی از ایران بسیار کوچک‌تر است، اگر تجار ایرانی بخواهند با تجار افغانستانی مبادله تجاری داشته باشند، نیاز به گشایش اعتبار اسنادی دارند. در واقع ما پیش از آنکه توسط آمریکا تحریم شده باشیم توسط خودمان تحریم شده‌ایم و ما دست به یک خود تحریمی ویرانبار زده‌ایم که به زعم من دلیلش، جهالت اقتصادی است که بر اقتصاد ایران حاکم شده است.
پازوکی ادامه می‌دهد: در مساله FATF دولت، مجلس و شورای امنیت ملی مقصرند. باید تکلیف خود را مشخص کنیم اینکه آیا ایران می‌خواهد دست به محاصره خودش بزند و دور تا دور خود را سیم خاردار بکشد؟ اگر دنبال سیم خاردار است آن وقت می‌توان گفت که عدم پذیریش FATF منطقی است. FATF بعد از اتفاقات 11 سپتامبر بسیار سخت‌گیرانه‌تر شد و در حال حاضر 104 کشور جهان آن را پذیرفته‌اند. به نظر من اگر وزیر خارجه آلمان درخواست یک شبکه موازی با سوئیفت را مطرح می‌کند این پیش‌فرض را دارد که قرار است دولت روحانی لایحه مربوط به FATF را تبدیل به قانون کند! خب در حالی که شرکای تجاری و متحدان استراتژیک ما مثل چین، ترکیه، روسیه و عراق و.. این مقرارت را پذیرفتند، مقاومت ما در این‌باره پرسش‌های بسیاری برای اذهان ایجاد می‌کند.
پازوکی با بیان اینکه کسانی که معتقدند مقررات‌ FATF استعماری است، یک جمله غیر کارشناسانه است، می‌افزاد: هم اسرائیل و هم آمریکا می‌خواهند ما از جامعه جهانی حذف شویم و متاسفانه تندروهای داخلی هم ناآگاهانه با چنین استراتژی خبیثانه‌ای همراه شده‌اند.
پازوکی در بخش دیگری از سخنانش به حرف‌های انگلا مرکل در واکنش به تز وزیر امور خارجه دولتش مبنی بر ایجاد راه‌اندازی نسخه شبکه بانکی سوئیفت بدون آمریکا اشاره می‌کند و در این باره می‌گوید: اینکه مرکل از این بابت با این تز ماس مخالفت می‌کند که نظام مالی ایران فاقد شفافیت است دلیلی است بر این سخن او که باید پیش از هر اقدامی این لایحه در داخل تصویب شود.
من به عنوان یک شهروند ایرانی که خواهان عزت و استقلال و سربلندی ایران هستیم اعلام می‌کنم که اگر مقررات پایه‌ای FATF را ن‍پذیریم، نمی‌توانیم با سیتم بانکی دنیا حتی آن بانک‌های کوچک اروپایی کار کنیم. او ادامه می‌دهد پس آنچه اکنون خطر اصلی برای اقتصاد ماست نه حتی تحریم نفت که قطع کامل‌ ارتباط بانکی با جهان است.
رمزگشایی مهدی پازوکی از یک تناقض سیاسی و اقتصادی
مگر کشور ما عضویت سازمان ملل متحد را نپذیرفته است و برای این عضویت میلیون‌ها دلار هزینه نمی‌کند؟ با مقررات دوران قلقلک میرزا نمی‌توان با جهان ارتباط داشت. اگر قرار است یک بازرگانی ایرانی با یک خارجی گشایش اعتبار کند و با یک شرکت چینی یا آلمانی کار کند باید مقررات بین‎المللی را بپذیرد.
پازوکی می‌افزاید: وقتی اقتصاددانی شناخت کافی ندارد و در گفت‌وگو با یک خبرگزاری می‌گوید «اگر ایران این مقررات را بپذیرد حساب 80میلیون ایرانی را چک می‌کنند»‌ دیگر چه می‌توان گفت؟ مگر عراق مقررات FATF را نپذیرفته است؟ ما خودمان قربانی تروریسم هستیم. چرا حاضریم سالانه میلیون‌ها دلار به سازمان ملل حق عضویت دهیم مگر اداره اصلی سازمان ملل نه بر عهده شورای امنیت و پنج قدرت جهانی است؟ خب در این شرایط چرا بخشی از قواعد این بازی را نمی خواهیم پذیریم؟ آیا این نامش تناقض رفتار سیاسی و اقتصادی در سطح بین‌المللی نیست؟
این اقتصاددان می‌افزاید:ما باید همان کاری را کنیم که درباره سازمانی مانند حزب‌الله رخ داد، یعنی اینکه از هضم شدن چنین سازمان‌هایی در مناسبات دولتی و تبدیل آنها به حزب سیاسی حمایت کنیم.‌ نه اینکه با عدم راهکار مناسب بهانه ورود آنها به لیست سیاه فراهم شود.»
طرح وزیر خارجه آلمان واکنشی به جنگ تجاری ترامپ علیه جهان و برای ایران کارساز نیست
طرح در پیش گرفتن یک سیاست مالی مستقل از آمریکای شمالی در بین کشورهای اتحادیه اروپا فراتر از‌ سیاست‌های اقتصادی ترامپ علیه ایران و برخاسته از جنگ بازرگانی دولت کنونی آمریکا با جهان است. به عبارتی سیاست‌های اقتصادی دولت ترامپ الزام ایجاد سامانه‌های مالی مستقل اروپا را دوچندان ساخته و به روند اجرای آن شتاب بخشیده است.
با این همه به گفته تحلیل‌گران خارجی ایجاد این سامانه مالی به دلایل متعددر نمی‌تواند مشکلات و تنگناهای کنونی دولت ایران برطرف سازد.