دستِ‌کجِ اپراتورها

اگر مشترک اپراتورهای تلفن همراه هستید احتمالا بارها و بارها برای‌تان پیش آماده که احساس کنید شارژ موبایل‌تان زود تمام می‌شود یا قبض آخرماه شما بیش از انتظار پولش آمده است.
همزمان با گسترده شدن شبکه‌‌های اجتماعی و تعبیه امکانات صوتی و تصویری در ساحت اینترنت، اپراتورهای تلفن همراه در ایران تلاش کردند از امکانات موجود برای عرضه خدمات به مردم وارد عمل شوند. آنها برای ارائه این خدمات سیستمی را تحت نام ارزش افزوده راه‌اندازی کردند تا علاوه بر خرید و فروش محصولات ارتباطی، با ارائه خدماتی (عمدتا بر محور متن) ارزش مازادی را ایجاد تا به سود بیشتری دست یابند. خدمات ارزش افزوده (VAS) به تمامی سرویس‌هایی گفته می‌شود که در بستر سرویس‌های پایه مانند صوت، پیامک، دیتا (اینترنت)، کدهای دستوری (USSD) و پیام چندرسانه‌ای (MMS) عرضه می‌شود.
سال گذشته بود که «مرتضی براری» معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از درآمد هزار میلیارد تومانی سال گذشته اپراتورهای تلفن همراه خبر داد.
معاون امور دولت و استان‌های وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات افزود: «در سال گذشته همراه اول 1۲۰۰ میلیارد تومان و اپراتورهای ایرانسل و رایتل هزار میلیارد تومان از محل خدمات ارزش افزوده (VAS) درآمد کسب کرده‌اند.»
درهمین رابطه همدلی به میان مردم رفت تا با در میان گذاشتن این موضوع از آنان بپرسد که «چه اندازه آگاهانه عضو سرویس‌های ارزش افزوده شدند و آیا‌ می‌دانند که به خاطر این عضویت از حسابشان کسر‌ می‌شود؟» البته در این گزارش تلاش شد تا با دو متخصص حوزه فناوری و اطلاعات که یکی مخالف و دیگری موافق عملکرد سیستم ارزش افزوده بوده هم به گفت‌وگو بنشینیم. متخصصانی که روایت‌شان تا حدود زیادی با هم فرق می‌کند. یکی می‌گوید که «سیستم ارزش افزوده بدون رضایت مشترکین از آنها پول کسر می‌کند و این بعدی جدید از اختلاس را به نام اختلاس از طریق خلاء‌های قانونی نشانمان‌ می‌دهد» و دیگری نظرش این است که «چنین سیستمی در همه جای جهان وجود دارد ولی از آنجایی که در کشور ما فرهنگ‌سازی درستی از سوی سازمان تنظیم مقررات و دولت انجام نشده، این تصور نادرست برای عموم ایجاد می‌شود که سیستم‌های ارزش افزوده تلاش می‌کند از حساب مردم به شکلی غیراخلاقی پول کسر کند!»
مشترک گرامی خود شما هم نمی‌دانید عضو سیستم‌های متعدد ارزش افزوده هستید!
در‌همین‌رابطه یکی از متخصصان مخابرات که نخواست نامش فاش شود، ویسی (پیامی صوتی) را برای همدلی فرستاد که به شکلی کاربردی پرده از ماجرای پیامک‌های تبلیغاتی با ارزش افزوده اپراتورهای تلفن همراه برمی‌دارد.
او می‌گوید:«قبل از اینکه وارد موضوع اصلی شوم دو خواهش دارم اول اینکه *800*1# را شماره‌گیری کنید تا مطلع شوید آیا عضو سیستم‌های کسر‌کننده شارژ هستید یا نه و دوم اینکه از شهروندان و هموطنان گرامی تقاضا دارم اگر سخنان من، قانع‌تان کرد، دوستان و آشنایان خود را از چگونگی کارکرد سیستم ارزش افزوده اپراتورهای همراه مطلع کنید تا آنها هم اگر پولی به ناحق ازشان کسر‌ می‌شود، سرویس‌ها را غیر فعال کنند.»
این متخصص مخابرات ادامه می‌دهد:«وقتی کاربران اپراتورهای تلفن همراه کد مذکور را شماره‌گیری می‌کنند، پیامکی ارسال می‌شود که دو حالت دارد یا به شما اطلاع داده می‌شود که عضو هیچ سیستمی نیستید یا اینکه عضو یک یا چند سرویس مختلف هستند.»
براساس سخنان این متخصص حوزه مخابرات، عضویت در هر یک از سرویس‌های پیامکی با ارزش افزوده، روزانه بین 300 تا 500 تومان از حساب شارژ یا قبض آخر ماه مشترک کم می‌کند و این موضوعی است که نمی توان ساده از کنار آن گذشت.
این متخصص مخابراتی می‌گوید:«در اغلب موارد افراد از وجود چنین سیستمی بی‌اطلاع هستند و حتی متوجه نمی‌شوند به شکلی روزانه از اعتبار شارژ و حسابشان کم می‌شود. اگر اپراتورها به شکلی صریح به مردم بگویند که در ازای دریافت این خدمات روزانه این قدر پول از شما کسر می‌شود و فرد با رضایت عضو شود، مشکلی وجود ندارد و منطقی است اما واقعیت این است که سیستم‌های ارزش افزوده با «کلک» و به شکلی مخفیانه و غیر شفاف در پی سودجویی در کوتاه‌ترین زمان ممکن از مشترکین هستند آن هم در شرایط دشوار اقتصادی امروز. من خودم از آغاز سال 97تاکنون روی موبایل دوستانم کد*800*1# را وارد کرده‌ام و از هر 3 نفر، یک یا دو تن از آنان عضو سیستم‌های ارزش‌افزوده بوده‌اند. جالب است که خود این افراد هم نمی‌دانستند که عضو چنین سرویس‌هایی هستند. حتی نمی‌دانستند چگونه می‌توانند سرویس‌ها را غیر فعال کنند!»
این متخصص مخابراتی در انتهای سخنانش می‌گوید:«در صورتی که مردم به صورت آگاهانه نسبت به اقدامات این شرکت‌های سودجو به مخابرات شکایت کنند، هیچ اتفاقی برای آنان نمی‌افتد و آنها راهی نخواهند داشت جز آنکه از خیر پولشان بگذرند. تنها راه این است که مشترکین سرویس‌ها را غیر فعال کنند. به گفته این متخصص مخابراتی هزینه پیامک‌ها بین 40تومان تا 150 تومان در نوسان است.»
بررسی میدانی؛ 16 نفر از 20 نفر عضو سرویس‌های مختلف
بعد از دریافت این پیام صوتی، همدلی تلاش کرد تا به شکلی میدانی چنین وضعیتی را بررسی کند. از 20 نفر خواسته شد که *800*1# را وارد کنند که نتیجه چنین شد؛ 16 نفر از 20 نفر، عضو سرویس‌های مختلف (از یک تا 15سرویس تبلیغاتی) بودند و فقط 4 نفر عضو هیچ سرویسی نبودند! نتیجه دیگر آنکه 15نفر از 20 نفر مورد گزارش، از وجود چنین سیستمی اظهار بی‌اطلاعی کامل کردند! هر چند که اغلب آنها گفتند، متوجه می‌شدند به شکلی غیر منطقی، از اعتبار تماس‌شان کسر می‌شود.
اگر روزانه 500 تومان از حساب مشترک کم شود، در یک ماه 15هزارتومان می‌شود. این شرایط را اگر در مقیاسی وسیع مورد ارزیابی قرار دهید به رقمی بالا مبتنی بر سیستم ارزش افزوده خواهیم رسید. علی رغم جریمه 4میلیارد تومانی دو اپراتور مهم کشور در سال گذشته توسط وزارت ارتباطات، براساس نظرات مسئولان وزارت ارتباطات، فقط در سال گذشته همراه اول 1۲۰۰میلیارد تومان و اپراتورهای ایرانسل و رایتل 1000 میلیارد تومان از محل خدمات ارزش افزوده (VAS) درآمد کسب کرده‌اند.
مردم می‌گویند که بدون رضایت‌شان، عضو سیستم‌ها می‌شوند
روال این است که در همه جای دنیا، سیستم‌های ارزش افزوده به منظور ارائه خدمات مازاد، در حوزه‌های مختلف به اجرا در می‌آیند، مثل اجازه استفاده از یک اپلیکیشن خاص یا... اما در ایران در مورد ارائه خدمات در قبال کسر از حساب مشترکین هم شائبه‌های بسیار وجود دارد.
آنچه در این میان وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند اینکه اغلب مشترکین ایرانی نمی‌دانند که عضو سرویس‌های ارزش افزوده اپراتورهای همراه شده‌ و روزانه مبلغی از اعتبارشان کسر می‌شود. از این‌رو در گفت‌وگوی میدانی دو سوالی که در این باره پرسیده شد، این بود که آیا شما به عنوان مشترکین اپراتورهای تلفن همراه، ایرانسل و... عضویت در چنین سرویس‌هایی را انتخاب کرده‌اید یا به شکلی خودکار عضو شده و دوم اینکه آیا نسبت به سیستم ارزش‌افزوده رضایت دارید؟
یکی از مشترکین می‌گوید:«من می‌دانستم برای پیامک‌ها یا خرید شارژ موبایل یا اینترنت مازاد بر قیمت خرید از حسابم کسر می‌شود، اما از آنجایی که نحوه عضویت ما در این سرویس‌ها تقریبا به شکلی پنهانی انجام شده و از سویی خدماتی در قبال پرداخت ارزش افزوده انجام نمی‌شود، نمی‌دانستم از چه طریق باید چنین موضوعی را پیگیری کنم و رفته‌رفته بی‌خیال موضوع شدم. چون این پول به صورت خرد خرد کم می‌شود و کاربر خروج سرمایه‌اش را کمتر احساس می‌کند!
کاربر دیگری می‌گوید: من هیچ‌گاه عضو این سرویس‌ها نشده‌ام و آنها خودشان مرا عضو کردند.
یکی از مشترکین به همدلی می‌گوید: «تازگی‌ها متوجه شدم چهار ماه است که از حسابم کسر می‌شود. چک کردم دیدم هرماه مبلغی حدود 40هزارتومان از حساب من بابت همین پیامک‌های تبلیغاتی کسر شده است.»
سرویس‌ها چگونه عضوگیری می‌کنند
نحوه عضو‌گیری در سرویس‌های تبلیغاتی اپراتورها به شیوه‌های گوناگونی انجام می‌شود. یا مشترک یک اپلیکیشنی نصب می‌کند و آن اپلیکیشن دسترسی پیامکی مشترک را در دست می‌گیرد و پیام تایید را به سرشماره می‌فرستد و این گونه کاربر عضو می‌شود. یا مشترک خواسته یا نخواسته با کلیک روی لینک ارسالی خودش را عضو می‌کند (که البته جدیدا جلوی این مورد را گرفتند) و... در سرویسی که کارشناس مخابراتی برای همدلی ارسال کرده، در‌این‌باره چنین می‌گوید:«آنچه در این میان جالب است اینکه این سرویس‌ها که از طریق مدل‌های مختلف ارائه می‌شوند یا مخفیانه فعال می‌شوند یا به شکلی اغواکننده عضوگیری می‌کنند؛ مثلا شارژ رایگان ویژه ایام ماه محرم، شارژ رایگان ویژه ماه رمضان، شارژ رایگان ایام عید و.. برای دریافت شارژ 2 یا 5 هزارتومان کافی است یک را به فلان شماره بفرستید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن شارژ مجانی به شما تعلق بگیرد!»
او ادامه می‌دهد:«حالا اپراتور برای اغوای مشترک و همچنین فرار از موانع قانونی چه می‌کند؟ درست در زیر همین پیام شارژ رایگان، یک عکس عزاداری می‌گذارد و زیر آن به شکلی که اصلا قابل خواندن نیست، در زمینه عکس نوشته شده برای دریافت خدمات، روزانه این میزان از شارژ شما کم می‌شود. این یعنی اینکه برای اغوای مشترکین روز‌انه چند صد تومان از آنها کم می‌شود تا شاید یک شارژ 2 یا 5تومانی به او هدیه داده شود. خب در چنین شرایطی مشترک تنها آن طرف خوب ماجرا یعنی دریافت شارژ را می‌بیند، بی‌آنکه به شکلی محسوس پروسه کم کردن چند صد تومان در روز و چندین هزارتومان در ماه را احساس کند، چون این پروسه به شکلی نیمه مخفی انجام می‌شود.
عادت به دریافت خدمات مجانی
یک کارشناس دیگر می‌گوید: ما ایرانی‌ها عادت کرده‌ایم همه چیز را مجانی دریافت کنیم.
«حامد قاسمی» کارشناس حوزه فناوری و اطلاعات اما در این باره روایت دیگری دارد.
او می‌گوید:«در همه جای دنیا سرویس ارزش‌افزوده رواج دارد و اپراتورها موظفند اطلاعیه‌ها و هشدار‌ها را به مشترکین اطلاع دهند. وزیر ارتباطات دائما در این باره توصیه کرده و می‌کند که مردم از طریق سامانه 800سرویس‌های ارزش افزوده و پیامک‌های تبلیغاتی خود را مدیریت کنند. اما یک اشکالی که در اینجا وجود دارد این است که مردم پیامک‌هایی را که برایشان ارسال می‌شود کامل نمی‌خوانند! مثلا من عضو باشگاه مشتریان فلان فیلم می‌شوم و پیامکی با این مضمون دریافت می‌کنم که «اگر بخواهید از اخبار درباره این فیلم و سینمای ایران مطلع شوید، فلان شماره را به فلان شماره بفرستید» آن پایین هم نوشته شده بابت دریافت این اخبار مبلغ 300تومان در روز از حساب شما کم خواهد شد، مردم این قسمت هزینه‌ها را نمی‌خوانند.»
این کارشناس حوزه فناوری در پاسخ به اینکه چرا درج هزینه‌ها در پیام‌ها به شکلی مبهم ارائه می‌شود تا مشترکین میزان هزینه‌ها را نبینند پاسخ می‌دهد:«این یک متد روانشناسانه برای کسب سود بیشتر است که هر شرکتی در عصر جدید به کار می‌گیرد. مثلا وزن و قیمت یک چیپس در جایی درج می‌شود که خیلی معلوم نیست و این یک استراتژی رایج در بازار است.»
او ادامه می‌دهد:«در چند دهه گذشته ما مردم ایران عادت کرده‌ایم یک سری سرویس‌ها را رایگان دریافت کنیم. مثلا خدمات محتوایی را رایگان دریافت کنیم. مصداق این سخن من را می‌توان در عدم رعایت قانون کپی‌رایت به خوبی دید. پس ما بیش از آن‌که بخواهیم شکلی از اختلاس قانونی را به عنوان صورت مسئله مطرح کنیم باید معضلات فرهنگی را که من تلاش کردم گوشه‌ای از آن را به شما بگویم در قالب صورت مسئله قرار دهیم. این فرهنگ غلط که ما را عادت داده به اینکه همه چیز مجانی باشد، باید تغییر کند و این نیاز به کار زیرساختی فرهنگی دارد.»
به او می‌گویم بسیاری از مردم معتقدند خدمات مخابراتی که در قبال پول کسر شده ارائه می‌شود، خیلی ناچیز است و این شائبه را ایجاد می‌کند که هدف اپراتورها سودجویی صرف است، که پاسخ می‌دهد: «به هیچ وجه این گونه نیست. من به عنوان یک ناظر حوزه فناوری چنین نظری را رد می‌کنم. ما نمی‌توانیم اپراتورها یا شرکت‌های ارزش افزوده را متهم کنیم. البته یک مشکل دیگری که در حوزه خدمات فناورانه و سرویس‌های ارزش افزوده وجود دارد این است که بخش اعظمی از حجم پ‍ولی که از مشترکین کسر می‌شود، به جیب دولت (رگولاتوری به عنوان مهم‌ترین نهاد در حوزه (ICT) می‌رود و تنها ۵ تا ۱۰درصد این حجم از سرمایه به سرویس‌های تولید محتوا اختصاص می‌یابد.
به خاطر همین است که خدمات، قیمت بالایی دارند و مثلا برای یک پیامک 50تومان یا 100تومان کسر می‌شود.
قاسمی می‌گوید:«این یک روال طبیعی در همه دنیا است و درآمدی هم که از این طریق کسب می‌شود قانونی و مشروع است. حالا بخشی از مردم می‌گویند که بدون رضایت آنان، شرکت‌های ارزش افزوده، عضو این سرویس‌ها می‌شوند، به منافع و سودجویی‌هایی برمی‌گردد که در بخش‌هایی از این سیستم و چرخه انجام می‌شود. به شکلی دقیق‌تر بالغ بر 30درصد درآمد سرویس‌های ارزش افزوده به حساب رگولاتوری یا همان سازمان تنظیم و مقررات ریخته می‌شود، بخش کمتری به اپراتورها تعلق می‌گیرد و 5 تا 10درصد به شرکت‌های ارزش افزوده و تولید‌کننده محتوا تعلق می‌گیرد. توجه داشته باشید که برای نوشتن و اطلاع‌رسانی در‌باره این حوزه، درک چرخه و سیستم ارزش افزوده، حائز اهمیت است. حال سوال من این است که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات در قبال دریافت این پول تا چه اندازه برای ارائه خدمات، بسترسازی کرده است؟
سازمان تنظیم مقررات یا همان رگولاتوری علاوه بر وظیفه صدور پروانه‌های شرکت‌های ارتباطی، وظیفه نظارت و تنظیم قوانین را هم برعهده دارد.
لازم به ذکر است که مشترکین می‌توانند با شماره‌گیری«*800*2#» همه سرویس‌های ارزش افزوده را غیر فعال کنند.