وقتی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری می‌گفت امنیت غذایی ایران در حد مناسبی است، ما به آن افتخار می‌کنیم، هیچ‌گاه فکرش را هم نمی‌کرد که چند ماه بعد از آن حرف‌ها امنیت غذایی کشور به مخاطره بیفتد! اما واقعیت چیست؟ گزارش فائو همه چیز را نشان می‌دهد. حال و روز کشاورزی ایران به دلیل اعمال برخی سیاست‌ها اصلا خوب نیست. این را گزارش‌های بین‌المللی و رسمی تایید می‌کند.
بر اساس آمار منتشرشده از سوی فائو، سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد، واردات برنج ایران در سال 2017 بالغ بر 1.2 میلیون تن اعلام شده که این رقم معادل 2.6 درصد از کل تجارت 45 میلیون تنی برنج در جهان بوده است.
بزرگ‌ترین واردکننده برنج در جهان طی سال 2017 کشور چین بوده است. این کشور 6.4 میلیون تن برنج در سال 2017 وارد کرده است. نیجریه با واردات 2.6 میلیون تن و اتحادیه اروپا با واردات 1.8 میلیون تن به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم از این نظر قرار داشته‌اند. ایران هفتمین واردکننده بزرگ برنج جهان است.
جو مناسب‌ترین محصول اقلیم ایران است
مجتبی پالوج، معاون موسسه پژوهش‌های اقتصاد کشاورزی نیز در این باره به «فرهیختگان» گفت: «البته بر میزان واردات این محصولات افزوده نشده و برنامه وزارت کشاورزی برای ذرت و جو افزایش تولید داخلی است.»
وی افزود: «برای جو برنامه افزایش تولید در دستور کار وزارتخانه است و تا حدودی افزایش صورت گرفته است. کشور امکان و ظرفیت تولید جو در حد نیاز را دارد. در اقلیم ایران جو مناسب‌ترین محصول است که می‌تواند کشت شود. میزان مصرف آب در تولید جو کم است و تولید مناسبی دارد، ولی نیاز به الزامات و تهمیداتی دارد تا به سر انجام برسد.»
در محصولات استراتژیک نباید به خارج وابسته بود
این استاد دانشگاه کمبود منابع آبی را مشکل اساسی کشاورزی می‌داند و تصریح می‌کند باید در بخش تجارت محصولات کشاورزی به آب مجازی توجه شود. بهتر است در کشور محصولاتی تولید شود که به آب کمتری نیاز دارد و بخشی از نیاز‌ها در مورد محصولات آب‌بر را وارد کنیم. بهاءالدین نجفی درباره تبعات وابسته بودن در محصولات کشاورزی به خارج معتقد است: «در محصولات استراتژیک کشاورزی باید حداقل تولیدات داخلی را داشته باشیم تا اگر بحرانی به وجود آمد بتوانیم کشور را حفظ کنیم و آسیب جدی به کشور وارد نیاید.»
رتبه 27 ایران در زمینه واردات گندم
بر اساس این گزارش ایران از نظر وابستگی به واردات گندم در وضعیت بهتری قرار داشته است و 26 کشور جهان واردات گندم بیشتری نسبت به ایران در سال 2017 داشته‌اند.
ایران با واردات 1.2 میلیون تن گندم در رتبه 27 جهان از این نظر قرار گرفته است. سه کشور اسلامی مصر، اندونزی و الجزایر به‌ترتیب بزرگ‌ترین واردکنندگان گندم در سال 2017 شناخته شده‌اند. مصر در این سال 12 میلیون تن، اندونزی 9.7 میلیون تن و الجزایر 8.2 میلیون تن گندم از خارج وارد کرده‌اند.
ایران سومین واردکننده بزرگ جو در جهان
آمارهای فائو نشان می‌دهد ایران سومین واردکننده بزرگ جو در جهان طی سال 2017 بوده و 1.3 میلیون تن از این محصول را وارد کرده که فقط از واردات عربستان و چین کمتر بوده است.
عربستان با واردات 11 میلیون تن جو در سال 2017 بزرگ‌ترین واردکننده این محصول شناخته شده است و چین نیز با واردات 6/4 میلیون تنی در رتبه دوم از این نظر قرار گرفته است.
حجم واردات به علت عقب‌ماندگی تکنولوژیکی است
بهاءالدین نجفی، استاد اقتصاد کشاورزی دانشگاه شیراز درباره علل اصلی وخیم شدن وضعیت ایران در واردات محصولات کشاورزی به «فرهیختگان» گفت: «بخش عمده‌ای از این حجم واردات به دلیل عقب‌ماندگی تکنولوژیکی بخش کشاورزی است. از فناوری‌های روز استفاده نمی‌کنیم. همچنین در استفاده بهینه از منابع مخصوصا آب به‌عنوان یک نهاده کمیاب عقب‌ماندگی داریم.»
نجفی راهکار اصلی را سرمایه‌گذاری روی نهاده‌های جدید در بخش کشاورزی می‌داند و معتقد است باید به کشاورز آموزش داده شود تا از نهاده‌ها به‌طور مناسب استفاده کند. باید اذعان کرد متاسفانه از کود، آب و سموم استفاده بیش از حد می‌شود. در عوض به استفاده از بذرهای اصلاح‌شده توجه کافی صورت نمی‌گیرد. بخش تحقیقات کشاورزی باید تقویت شود تا بذرهای مقاوم به کم‌آبی را تولید کند. روی بخش تحقیقات و ترویج کشاورزی کوتاهی شده است.
می‌توان تا 80 درصد برنج مورد نیاز کشور را تولید کرد
معاون موسسه پژوهش‌های اقتصاد کشاورزی درباره تولید برنج به «فرهیختگان» گفت: «با توجه به محدودیت‌های منابع آب سیاست دولت این است که کشت آن را محدود به شمال کشور کند. یعنی فقط در گیلان، مازندران و قسمتی از گرگان به دلایل اقلیمی و منابع آبی برنج تولید شود.» پالوج تاکید کرد: «با توجه به اینکه برنج در سبد غذایی جایگاه زیادی پیدا کرده میزان مصرف سرانه بالاست و می‌تواند کمتر شود. نیازی به سرانه 44 کیلویی نیست. در صورت انجام تهمیداتی می‌توان تا 80 درصد نیاز کشور را در داخل تولید کرد.»
واردات ذرت اجتناب‌ناپذیر است
پالوج درباره حجم واردات ذرت معتقد است: «سیستم پرورش طیور و مرغداری‌ها اعم از گوشتی و تخم‌گذار بیشتر متکی به علوفه‌ای است که مبنای آن وارداتی است. برنامه‌های تحقیقاتی دنبال می‌شود که جایگزینی برای علوفه دام و طیور فراهم شود. در کشور برای تولید ذرت از نظر منابع آبی و شرایط اقلیمی محدودیت‌هایی وجود دارد. البته افزایش تولید ذرت در دستور کار است ولی به حد کفایت که بتواند تامین نیاز کشور باشد، به‌سختی امکان‌پذیر است و قطعا نیاز به واردات است.» وی تاکید کرد: «به هرحال سیاست اصلی وزارتخانه کشاورزی کاهش واردات این کالاهاست. البته باید الزامات و تمهیداتش فراهم شود.»
ایران در رتبه 6 جهان از نظر واردات ذرت
در میان واردکنندگان ذرت نیز رتبه ایران تک‌رقمی بوده است. ایران در سال 2017 بالغ بر 9.5 میلیون تن ذرت وارد کرده و در جایگاه ششم جهان از این نظر قرار گرفته است.
اتحادیه اروپا با واردات 15.6 میلیون تنی بزرگ‌ترین واردکننده ذرت جهان در سال 2017 شناخته شده است. مکزیک با واردات 15.5 میلیون تن و ژاپن با واردات 15.2 میلیون تن به‌ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم از این نظر قرار گرفته‌اند.
منبع: فرهیختگان