زلزله در كمين تهران است. با زمين‌لرزه ٤,٢ريشتري شامگاه سه‌شنبه ملارد، باز هم افكار به اين سو رفت كه براي خروج از تهران بحران‌زده راه نجات چيست؟ با كمي دقت در نحوه رفتار مردم تهران و البرز پس از اين زلزله، كاملا پيداست كه مردم در راه خروج از تهران، در ترافيك‌هاي سنگين، مي‌مانند و فرار هم ديگر معنادار نيست. آنچه بيش از زمين‌لرزه ذهن‌ها را به خود درگير مي‌كند، اتفاقات پسازمين‌لرزه و مديريت تبعات آن است. حالا در همين روزها، مدیرعامل شرکت زيرساخت خبر مي‌دهد كه چهار آزادراه براي خروج سريع از تهران در زمان زلزله طراحي شده يا در حال اجراست. چهار آزادراهي كه هنوز تكميل نشده و شايد بايد براي عزم دولت براي ساخت آنها دعا كرد! گو اينكه هشدار درباره زلزله در تهران، بيش از چند دهه مطرح نبوده و حالا تازه مسئولان به فكر واداشته شده‌اند! تدابيري كه بيشتر نوشدارو پس از مرگ سهراب را به خاطر مي‌آورد. «کنارگذر جنوبی تهران» و «آزادراه حرم تا حرم»، «کنارگذر بویین‌زهرا- قزوین» و «اتصال چرمشهر به بومهن» مسيرهاي در نظر گرفته‌شده هستند كه يا قطعه نخست آنها تكميل و افتتاح شده يا وعده افتتاح داده‌اند يا اينكه تازه تفاهم‌نامه براي ساخت آن در نظر گرفته‌اند! قرار است با افتتاح اين چهار آزادراه، ترافیک بدون ورود به تهران به مسیرهای شرق، غرب و شمال توزیع شود.
ساخت ۴ آزادراه برای خروج سریع از تهران
در زمان زلزله
مدیرعامل شرکت ساخت در خبري گفته بود: قطعه اول کنارگذر جنوبی تهران تا پایان سال به بهره‌برداري مي‌رسد و تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری اتصال کنارگذر جنوبی تهران (چرمشهر) به بومهن و پردیس هم برای تسریع خروج از تهران امضا شده است. خیرالله خادمی با اشاره به اینکه از حدود پنج سال پیش تاکنون چهار پروژه راهی برای کاهش بار ترافیکی پایتخت اجرا شده یا در شرف اجراست، گفته بود: کنارگذر جنوبی تهران با طول ١٥٨ کیلومتر یکی از همین پروژه‌هاست که قطعه اول آن تا پایان امسال حد فاصل چرمشهر تا اتوبان تهران- قم به بهره‌برداری می‌رسد.او با بیان اینکه بزرگراه قزوین-بويین‌زهرا-ساوه یکی دیگر از این پروژه‌هاست، گفت: پروژه حرم تا حرم نیز یکی از طرح‌های مهم برای حذف ترافیک تحمیلی به داخل شهر تهران بوده که تأثیر خوبی نیز در این زمینه داشته است. خادمي از پروژه چرمشهر-بومهن-پردیس به‌عنوان طرح چهارم برای دسترسی آسان مردم به محورهای فیروزکوه و هراز نام برد و اظهار کرد: با ساخت کنارگذر جنوبی و آزادراه چرمشهر-بومهن بخش زیادی از مباحث مربوط به تخلیه مردم در زمان بروز بحران‌ها از‌جمله زلزله در اسرع وقت برطرف می‌شود.
هشدار به مديريت بحران تهران
افشين كلانتري، دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، در گفت‌وگو با «شرق» هشدار مي‌دهد كه ضرورت دارد سناريوهاي مختلفي براي مواقع بحران در تهران در نظر گرفته شود تا بار را تخليه كنيم. به گفته او، در‌حال‌حاضر بزرگراه‌هاي اصلي كه در شهر داريم، يك‌سري سازه و امكانات دارند كه در هريك از سناريوها ممكن است آسيب ببينند و منجر به انسداد مسير شوند؛ بنابراين در هر سناريويي، بايد توجه شود كه وقتي شبكه تردد راه‌ها را تحليل مي‌كنيم، به مجموعه‌اي از مسيرها برسيم كه اگر مسدود شده بود، امكان تردد از مسير ديگري وجود داشته باشد. كلانتري خطاب به سازمان مديريت بحران تهران مي‌گويد: طبق قاعده شهردار و سازمان مديريت بحران شهر تهران بايد سناريوهاي مختلفي را براي حمل‌ونقل پس از زمين‌لرزه و بحران در نظر بگيرند تا با بحران‌هاي بعدي روبه‌رو نشويم.
تهران در مركز راه‌هاي عبوري كشور
در بررسي مسيرهاي حمل‌ونقلي اطراف تهران متوجه مي‌شويم كه براي تخليه بار تهران، در هر چهار طرف دچار مشكل هستيم و بايد محورهاي اصلي تهران را به مبادي خروجي پايتخت متصل كنيم. از طرف ديگر بايد حمل‌ونقلي را كه از شرق و غرب كشور به‌ویژه مركز كشور و جنوب به سمت شمال كشور آمده و توزيع مي‌شود، هم اجازه ندهيم وارد پايتخت شود. اين در حالي است كه اكنون تقريبا همه بارهايي كه از جنوب كشور به سمت شمال مي‌روند، به تهران آمده و از اين استان توزيع مي‌شوند.
حلقه مفقوده جاده ابريشم
راه‌حل‌هايي را كه از سوي مسئولان براي حل اين بحران در نظر گرفته شده، مي‌توان در چند بخش بررسي کرد. مديريت زيرساخت در وهله نخست آغاز به ساخت آزادراه قم- گرمسار (حرم تا حرم) كرده است. تا پيش‌از‌اين اتصال قم به گرمسار و در انتهاي مسير به مشهد، به سمت جنوب تهران مي‌رفت و از سه‌راه افسريه به سمت پاكدشت و بعد به سمت شرق (گرمسار، سمنان، دامغان، شاهرود و مشهد) حركت كرده كه ترافيك سنگيني را در اين محدوده ايجاد مي‌كرد. اكنون با طراحي اين مسير جديد، اتصال قم مستقيما به آزادراه حرم تا حرم برخورد كرده و در اين مسير هم از چرمشهر عبور مي‌كند و به سمت گرمسار ادامه مي‌يابد. اين مسير چيزي در حدود ١٥٨ كيلومتر است كه در صورت تكميل آن، ديگر ترانزيت سنگين به جنوب پايتخت نمي‌آيد و با كاهش چشمگير ترافيك (در صورت افتتاح كامل آن) روبه‌رو خواهيم بود. براي تكميل حلقه اتصال پروژه قم-گرمسار كه بخشي از كريدور آزادراهي جاده ابريشم شرق به غرب كشور است، يك حلقه مفقوده وجود داشته كه قابليت تبديل به بحران را براي پايتخت دارد. همه كريدور آزادراهي از غرب و شمال‌غرب كشور به پايتخت آمده و از پايتخت توزيع مي‌شود. در‌حال‌حاضر، مسيرهايي كه به‌عنوان كنارگذر تهران ايجاد كرده بوديم، بخشي از تهران شده و ترافيك شهري را عبور مي‌دهد و نيازمند يك كمربندي و كنارگذر هستيم تا تهران را تبديل به گلوگاه نكند و در هنگام بحران نيز مسيري براي تخليه پايتخت در اين بخش وجود داشته باشد.
توجيه‌دارترين پروژه آزادراهي كشور
)در صورت ساخت(
به همين منظور، «آزادراه جنوبي تهران» طراحي شد كه يكي از توجيه‌دارترين پروژه‌هاي آزادراهي كشور است. اين آزادراه از آبيك در قزوين شروع شده و با قطع‌كردن آزادراه‌ها و بزرگراه‌هايي كه در جنوب تهران است، از آن عبور كرده و به چرمشهر مي‌رسد؛ درست در محل اتصال آزادراه حرم تا حرم؛ يعني ديگر ترافيكي كه از غرب كشور مي‌آيد، وارد تهران نمي‌شود و از طرفي براي خروج ترافيك تهران، مردم از شهرهاي جنوب تهران مي‌توانند خود را به اين آزادراه برسانند و خارج شوند. در صورت ساخت، اين آزادراه حلقه اتصال تمام بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها خواهد شد.
تكميل اين پروژه ٣ سال زمان مي‌برد
قطعه‌ای از اين آزادراه بناست امسال افتتاح شود كه حدفاصل چرمشهر به جاده قم خواهد بود و در وهله نخست، منطقه چرمشهر و اطراف آن را به آزادراه حرم تا حرم متصل مي‌كند. با‌اين‌حال، اين مسير زماني توجيه‌دار خواهد بود كه همه ١٥٨ كيلومتر آن تكميل شود تا اثرش را روي بار ترافيك كل تهران نشان دهد. در اين زمينه، منابع آگاه خبر مي‌دهند تكميل آن چيزي حدود سه سال زمان مي‌برد؛ زماني كه معلوم نيست تهران در چه وضعيتي باشد و آيا زلزله رخ داده است يا نه.
٢ گره تكميل آزادراه همت-كرج
توسعه آزادراه همت-كرج نيز مسير ديگري براي زمان بحران است كه هنوز بلاتكليف است و حدود ١٥ كيلومتر آن هنوز ساخته نشده است. گره كار البته در يك‌جا نيست. اين مسير دو گره دارد؛ كمربند شمالي كرج كه به دست شهرداري كرج در حال ساخت است بايد شتاب بيشتري بگيرد تا باري كه از همت بناست به خارج از شهر منتقل شود، از طريق كمربندي شمال كرج منتقل شود و از گلوگاه‌شدن آن جلوگيري شود. اين كمربندي اكنون در حال ساخت است؛ اما به‌شدت كند پيش مي‌رود. گره دوم، تملك اراضي در محدوده جهان‌نماي كرج است كه هنوز مشكل آن برطرف نشده و حدود ٣٥ ميليارد تومان خرج برمي‌دارد. اين آزادراه در اين محدوده دقيقا از وسط خانه‌هاي مردم عبور مي‌كند و بايد ابتدا تملك اراضي آن حل شود. به گفته مسئولان شركت زيرساخت، در صورت حل اين مشكل، براي اجرا به لحاظ فني و مهندسي مشكل وجود ندارد.
طراحي ٢ مسير تخليه تهران
مسير ديگر نيز مربوط به بومهن است. در اين زمينه همان‌گونه كه مديرعامل شركت زيرساخت خبر داده، تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری اتصال کنارگذر جنوبی تهران (چرمشهر) به بومهن و پردیس است كه با طول ١٢٠ كيلومتر برای تسریع خروج از تهران امضا شده است؛ اما هنوز در انتظار امضاي قرارداد براي آغاز ساخت آن بايد بود. همچنين در شرق تهران نيز هنوز با قفل‌شدن مسير در محدوده رودهن مواجه هستيم كه قرار است كمربندي شمالي رودهن طراحي و كمربند آزادراهي در اين قسمت ساخته شود كه آن نيز هنوز سرانجامي به خود نگرفته است. حال اگر در نظر بگيريم اين پروژه‌ها ساخته شد و تهران با بحران زمين‌لرزه روبه‌رو شد، سؤال اينجاست كه آيا توانايي تحمل اين بار سنگين در ابنيه و جاده‌ها وجود دارد يا خير؟ مسئولان در شركت زيرساخت معتقدند در ساخت ابنيه فني، در راستاي اقدامات پدافند غيرعامل، پايداري ابنيه فني بسيار مورد توجه است و حتي به‌تازگی در ساخت راه‌آهن قزوين - رشت كه از بخشي از منجيل به‌عنوان يكي از زلزله‌خيز‌ترين مكان‌هاي ايران عبور مي‌كند، نيز اين مسئله در نظر گرفته شده و روي سد منجيل بزرگ‌ترين پل ريلي كشور نزديك به ١,٥ كيلومتر ساخته شده است كه پايه‌هاي اين پل هم در سد منجيل در آب قرار دارد. با همه اين احوالات، بايد در نظر داشت اكنون تهران شهر بي‌دفاعي است كه قرار بود براي روبه‌روشدن با بحران آماده شود؛ اما همين اكنون هم به نظر مي‌رسد به‌تازگي مسئولان با چند لرزه نسبتا شديد، متوجه جدي‌بودن بحران شده‌اند و ساخت راه‌ها را در اولويت قرار داده‌اند. البته همين‌جاي كار هم باز جاي نگراني است؛ چراكه معلوم نيست با آرام‌شدن فضا، دوباره اين اقدامات پشت گوش بيفتد و روز از نو و روزي از نو!
منبع: شرق