آنطور که «خبرآنلاین» چندی پیش نوشت، مکزیکوسیتی به‌عنوان یکی از موفق‌ترین شهرهای دنیا در مقابله با آلودگی هوا شناخته می‌شود. سال ۱۹۹۲ سازمان ملل این شهر را به‌عنوان آلوده‌ترین شهر جهان معرفی کرد. مشهور بود که در این شهر به خاطر آلودگی هوا پرنده‌ها هنگام پرواز می‌میرند و روی زمین می‌افتند. کیفیت نامطلوب سوخت و خودروهای فرسوده از مهمترین دلایل آلودگی هوای مکزیکوسیتی بود. دولت مکزیک با سرمایه 9/3 میلیارد دلار پالایشگاه‌هایی برای تولید سوخت مناسب
(با میزان گوگرد پایین) راه‌اندازی کرد. اصلاح کیفیت بنزین را می‌توان مهمترین سیاست دولت مکزیک در مهار آلودگی هوای مکزیکوسیتی دانست.
مقام‌های شهری با الگو گرفتن از اتوبوسرانی سریع در پایتخت کلمبیا، نوعی سیستم اتوبوسرانی به نام «متروباس» راه انداختند که علاوه بر افزایش حجم مسافران در اتوبوس، آلودگی بسیار کمتری دارد. در این طرح اتوبوس‌های فرسوده و کوچک با سرمایه‌گذاری سریع با اتوبوس‌های جدید با حجم مسافر بیشتر تعویض شدند. کارخانه‌ها و مراکز صنعتی مجبور شدند که حومه شهر را ترک کنند و به مناطق دورتر بروند. همچنین ۵ میلیون خودرویی که در آن روزها در شهر تردد می‌کردند، براساس قانون یک روز در هفته در خانه‌ها و پارکینگ‌ها ماندند. مقام‌های دولتی در سال‌های گذشته هم در تلاش برای جایگزینی اتوبوس‌های هیبریدی بوده‌اند. شهروندان مکزیکوسیتی در سال ۱۹۹۹ تنها ۸ روز هوای سالم تنفس کردند. شمار روزهای پاک در این کلانشهر ۲۰ میلیونی در سال۲۰۱۲ اما به ۲۳۷ رسید.
نیویورک و لس‌آنجلس؛ اروپا را الگو
قرار دادند
پس از تصویب قانون هوای پاک در انگلیس، مقام‌های آمریکایی هم همان زمان به فکر افتادند تا فکری به حال آلودگی هوای شهرهای بزرگ خود بکنند؛ به‌ویژه در نیویورک آلودگی هوا یک مشکل جدی بود. سال۱۹۶۳ مه‌دود مرگبار ناشی از وارونگی هوا باعث مرگ 200 نفر شد. سال ۱۹۶۶ هم 168 نفر دیگر به خاطر بیماری‌های ناشی از تنفس هوای آلوده جانشان را از دست دادند. این مسائل باعث شد تا کنگره آمریکا لایحه هوای پاک را به تصویب برساند، قانونی که برای اجرا نیاز به تأسیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست آمریکا (EPA) داشت.
نیویورک با مشکلات آلودگی هوا که گفته شد یکی از موارد مورد توجه اجرای قوانین جدید بود. مقامات شهری نیویورک برای کاهش میزان آلودگی هوا با اعمال قانون، استفاده از سوخت‌های پاک را اجباری کردند. هیچ راننده‌ای حق ندارد بیش از یک دقیقه در نزدیکی مدارس، خودروی خود را بدون حرکت روشن نگه دارد. رانندگان در صورت نقض این قانون مجبور به پرداخت 350دلار جریمه می‌شوند. مایکل بلومبرگ، شهردار نیویورک که به تازگی و بعد از 12سال حضور در این سمت جایش را به شهردار جدید این شهر داده، در یکی از آخرین سخنرانی‌هایش اعلام کرد که حالا نیویورک تمیزترین هوا را طی ۵۰سال گذشته دارد. سال ۲۰۰۵ خودروهای دیزلی مجبور شدند که از سوخت جدید با گوگرد کم استفاده کنند. سرویس‌های مدرسه‌ها از جمله این خودروها بودند. با تسهیل حمل‌ونقل عمومی در سال‌های گذشته میل به خرید اتومبیل شخصی در میان ساکنان نیویورک نسبت به سال 2007 نزدیک به 23درصد کم شده و دی‌اکسیدگوگردی که ماشین‌ها تولید می‌کنند نسبت به سال 2008 بیش از 69درصد کاهش پیدا کرده است.
در لس‌آنجلس هم، به‌عنوان یکی دیگر از شهرهای بزرگ آمریکا، اقدام‌های مشابهی برای مقابله با آلودگی هوا و کنترل آن صورت گرفته است. در دهه ۱۹۷۰ میلادی، شهرداری لس‌آنجلس یکصد بار در سال در مورد وجود آلودگی شدید هوا، مه‌دود و وارونگی به شهروندان هشدار داده بود. نیاز به این هشدارها پس از سال۲۰۰۰ از میان رفته است. مقام‌های نیویورک گفته‌اند که می‌خواهند تا سال ۲۰۳۰ این شهر را به نمونه‌ای موفق در مقابله با آلودگی هوا تبدیل کنند.
جامعه فردا: داستان تکراری آلودگی و وارونگی هوا چند سالی است که با سرد شدن هوا شروع می‌شود. این حکایت تکراری با قهر باران و باد از تهران و شهرهای بزرگ رنگ‌وبوی خاص‌تری هم به خود گرفته تا جایی که نه مصوبات جلسات کمیته اضطرار، نه تعطیلی مراکز آموزشی و صنایع تشدیدکننده آلودگی و نه تصمیمات موقت مانند آب‌پاشی با هلکوپتر، نمی‌تواند اندکی حال تهران و شهرهای بزرگ را خوب کند. سال‌هاست که سه قوه یکدیگر را مسئول ناکارآمدی حل این معضل می‌دانند، اما هیچ کدام حاضر نیستند اقدام جدی برای نفس‌های به شماره افتاده کلانشهرها انجام دهند.
در این بین دو بازیگر اصلی آلودگی هوای تهران، یعنی ذرات معلق با قطر کوچکتر از 5/2 میکرون که منبع اصلی انتشار آن خودروها و موتورسیکلت‌ها هستند و نیز ذرات معلق کوچکتر از 10 میکرون که وزش بادهای همراه با ریزگرد منبع اصلی انتشار آنها به شمار می‌روند، از این غفلت مسئولان استفاده کرده و این روزها حسابی نفس تهران را بند آورده‌اند.
هزینه 80 هزار میلیارد تومانی آلودگی هوا
آلودگی نه‌تنها نفس‌ها را بند آورده و سلامت مردم را تهدید می‌کند، بلکه این روزها بحران آسمان تیره و تار و هوای سنگین، هزینه‌های اقتصادی بسیاری روی دوش اقتصاد ایران گذاشته است. طبق گزارش بانک جهانی، هزینه آلودگی هوا در ایران سالانه معادل 3.2 درصد تولید ناخالص داخلی کشور، یعنی معادل 80 هزار میلیارد تومان، است، یعنی مبلغی معادل 3 برابر بودجه عمرانی کشور. بر اساس همین گزارش، مرگ و میر زودرس ناشی از آلودگی هوا در ایران نیز طی دو دهه گذشته رشد کرده و از 17 هزار نفر در سال 1990 به بیش از 21 هزار نفر در سال 2013 رسیده است.
فهرست هزینه‌های آلودگی هوا در تهران
این در حالی است که مطالعات بانک جهانی نشان می‌دهد که سالانه مرگ و میر ناشی از آلودگی هوای شهری در ایران به طور میانگین حدود ۵۱۰۰ میلیارد ریال، شیوع امراض حدود ۴۱۰۰ میلیارد ریال و هزینه‌های بیماری، ۲۱۰۰ میلیارد ریال خسارت در پی داشته است. علاوه بر خسارت مالی که عوارض جسمی ناشی از آلودگی هوا بر هزینه‌های شخصی، خانوادگی و اجتماعی بار می‌کند، کاهش یا توقف فعالیت‌های آموزشی، اداری و تولیدی نیز از دیگر پیامدهای مخرب این آلودگی است، که بر مبنای یکی از تخمین‌ها، این خسارت نیز دست‌کم ۱۰۰ میلیارد تومان به ازای هر روز تعطیلی بر میزان خسارت‌ها می‌افزاید؛ که این همه می‌تواند به عنوان باری سنگین بر شانه‌های لرزان اقتصاد شهری و فشاری مضاعف بر هزینه‌های مدیریت شهری باشد.
آلودگی هوای کلانشهرها به چه قیمتی تمام می‌شود؟
در رتبه‌بندی که چند سال پیش در خصوص میزان آلودگی شهرها از سوی سازمان ملل متحد انجام شده، از میان ۱۳۳ کشور، رتبه ایران را در شاخص‌های زیست محیطی ۱۱۷ اعلام شد که رتبه‌ای قابل تأمل است.
اثر آلودگی هوا، زیان‌های مالی و تبعات آن بر اقتصاد، مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند طیف وسیعی را در بر بگیرد که از سلامت افراد، مسائل زیست محیطی، تعطیلی صنایع، تعطیلی مراکز آموزشی و در مواردی اداری، گسترش بیماری و مرگ و میر و… را شامل می‌شود. طبق آمارهای اعلام‌شده توسط مسئولان سالانه 3هزار نفر در شهر تهران به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست میدهند.
برای مثال می‌توان از هزینه‌های اقامت، دارو و تجهیزات پزشکی، بیمه و دوران نقاهت نام برد که این موارد جزو هزینه‌های مستقیم و قابل مشاهده برای بیماری‌های حاد است، در حالی که بسیاری از بیماری‌های حاصل از آلودگی هوا که مهمترین آن بیماری‌های اعصاب و روان است به صورت مزمن و با تاثیرات بلندمدت هستند که هزینه‌های متوجه این نوع از بیماری‌ها را به راحتی نمی‌توان مورد سنجش و اندازه‌گیری قرار داد. از سویی دیگر آلودگی هوا نه تنها بر سلامت انسان‌ها اثرگذار است، که بر سلامت دام و طیور، گیاهان و محصولات کشاورزی نیز مضر خواهد بود که برآورد هزینه‌های ناشی از این موارد نیاز به بررسی و تأمل بیشتری دارد.
از سوی دیگر، خسارت‌های محتمل آلودگی هوای تنها شامل انسان‌ها، خاک و حیوانات نمی‌شود، بلکه ریزگردها بر مسـتهلک شدن بناها و ماشین‌آلات نیز تاثیرگذار است که در صورت تداوم این آلودگی‌ها این خسارات افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد.
هزینه آلودگی تهران با کل بودجه شهرداری برابری می‌کند
هزینه آلودگی هوا در تهران چیزی حدود کل بودجه شهرداری می‌شود. در این باره، وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، چند روز پیش گفته بود: «هزینه اقتصادی آلودگی هوای تهران بین ۱۲ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان است و می‌توان گفت پایتخت معادل بودجه شهرداری هزینه اقتصادی آلودگی هوا را می‌دهد.»
او با ارائه اطلاعاتی بیشتر ادامه می‌دهد: «بر اساس آمارهای بانک جهانی سالانه ۲.۳ درصد از GDP ایران هزینه آلودگی هوا می‌شود و پایتخت معادل بودجه خود هر سال هزینه اقتصادی این موضوع را پرداخت می‌کند. تنها تردد اتوبوس‌های دیزلی در مدت ۸ سال حدود ۵۰۰ میلیون تومان به سلامت مردم صدمه وارد می‌کند. این در حالی است که با نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌ها و هزینه تنها ۵۰ میلیون تومان می‌توان از این فاجعه جلوگیری کرد.»
آلودگی هوا سه یا چهار برابر بودجه عمرانی دولت را می‌بلعد
رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی معتقد است برای این که این رقم بیشتر برای مردم قابل ارزیابی باشد با این مبلغ می‌توان ۲۰ هزار واگن مترو خریداری کرد یا ۹۰۰ بوستان ۶۰ هکتاری، ۱۴۰ نیروگاه و ۶۰ ورزشگاه ۵۰ هزار نفری احداث کرد. این مبلغ در واقع سه یا چهار برابر بودجه عمرانی یک سال دولت است. با توجه به اینکه ۸۵ درصد آلودگی هوا در تهران و کلانشهرها ناشی از منابع متحرک و ۱۵ درصد ناشی از منابع ثابت صنعتی و ساختمانی است، کاهش تردد خودرو و توسعه مترو می‌تواند سهم زیادی در جلوگیری از آلودگی هوا داشته باشد. در تهران ۳ میلیون خودرو تردد می‌کنند که ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار خودرو نیازی به معاینه فنی ندارند، ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار خودرو معاینه فنی شده‌اند و ۶۰۰ هزار خودرو از معاینه فنی سر باز زده‌اند.
سالی 34 هزار میلیارد تومان خسارت آلودگی در بخش سلامت و درمان
به خسارت‌های اقتصادی آلودگی هوا که از چند برابر بودجه شهرداری تا چند برابر بودجه عمرانی کشور برآورد شده است، باید هزینه‌های سلامت و درمان را هم اضافه کرد. در این باره قائم‌مقام وزارت بهداشت با اشاره به اینکه در کشور ۴۸/ ۲ درصد تولید ناخالص ملی صرف عوارض ناشی از آلودگی هوا می‌شود، گفت: سالیانه ۳۴ هزار میلیارد تومان برای اثرات مستقیم و غیرمستقیم آلودگی هوا هزینه می‌کنیم.
ایرج حریرچی، قائم‌مقام وزارت بهداشت، در نشست خبری روز گذشته با اشاره به هزینه‌های آلودگی هوا گفت: هفت درصد از تولید ناخالص ملی کشورها به دلیل آلودگی هوا از بین می‌رود. در کشور ما نیز ۴۸/۲ درصد تولید ناخالص ملی صرف عوارض ناشی از آلودگی هوا می‌شود که سالیانه ۳۴ هزار میلیارد تومان برای اثرات مستقیم و غیرمستقیم آلودگی هوا هزینه می‌کنیم.
خودروهای فرسوده شریک جرم
در تشدید آلودگی
همواره از خودروها به عنوان نخستین عامل آلودگی هوا مخصوصا در کلانشهرها یاد می‌شود و فرسوده‌ها بیشترین سهم را در این آلودگی دارند. براساس آمار علی محمد شاعری، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس، در شهر تهران 5 میلیون خودرو تردد می‌کنند که حدود 400 هزار دستگاه آن فرسوده هستند. این تعداد خودروی فرسوده با تردد روزانه خود در شهر تهران سهم بزرگی در تنگی نفس پایتخت‌نشینان دارد. برای درک بهتر اهمیت خودروهای فرسوده در آلودگی هوای شهر تهران خوب است بدانیم که از بین بیش از 3 میلیون خودروی سواری شهر تهران 9درصد این خودروها کاربراتوری هستند، ولی این 9درصد 51درصد آلایندگی خودروهای سواری را تولید می‌کنند.
همچنین در بین 254هزار وانت شهر تهران 22درصد آنها را وانت‌های کاربراتوری تشکیل می‌دهد، ولی این 22درصد 61درصد آلودگی وانت‌های شهر تهران را تشکیل میدهند، در مورد کامیون‌ها نیز متأسفانه 55درصد کامیون‌های شهر تهران فرسوده هستند که 89درصد آلودگی کامیون‌های تهران را تولید می‌کنند.
پیشنهاد عوارض قیمت‌گذاری زیست‌محیطی در تهران
صاحب‌نظران معتقدند قیمت‌گذاری زیست‌محیطی می‌تواند به عنوان راهکاری مؤثر ارائه شود که تاکنون بسیار کم به این آن پرداخته شده است. این در حالی است که قیمت‌گذاری زیست‌محیطی بنا به تجربیات انجام یافته، به صورت بالقوه می‌تواند در افزایش کیفیت زیست‌محیطی شهری و دستیابی به درآمد پایدار برای مدیریت مؤثر باشد. از سوی دیگر قیمت‌گذاری زیست‌محیطی می‌تواند در کنار کاهش آلودگی هوا به درآمدزایی نیز ختم شود که دریافت عوارض سوخت در کلانشهرها می‌تواند یکی از موارد آن باشد. از سال ۷۹ که طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران شکل گرفت، برخی از محورهای این طرح در سال‌های اول اجرا به نتیجه مطلوبی رسیدند، از جمله استقرار نظام استانداردسازی خودروهای نو و حذف سرب از بنزین؛ اما اجرای برخی از برنامه‌ها در ادامه راه با مشکلات بسیاری مواجه شد و سبب شد بارها مورد بازنگری قرار گیرد.
منبع: جامعه فردا