از فروردین سال 1400 که ایران و چین سند همکاری 25 ساله را امضا کردند، حدود چهارسال می‌گذرد؛ توافقی که اعلام شد دو کشور را وارد شراکت راهبردی خواهد کرد، اما هنوز قراردادی ذیل آن تعریف نشده و رقم سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران نیز تقریباً هیچ محسوب می‌شود.
هرچند با روی کارآمدن دولت سیزدهم، روابط اقتصادی ایران و چین تقویت شد؛ اما همچنان نمی‌توان این دو کشور را شریک راهبردی یکدیگر دانست. در سه سال گذشته، روند صادرات نفت ایران به چین صعودی شده و طبق آخرین آمار مؤسسه کپلر، ایران با صادرات روزانه 1.5 میلیون بشکه نفت، به بزرگ‌ترین تأمین‌کننده دریایی بازار نفت چین تبدیل شد.
در دولت قبل تلاش‌هایی شد تا با اهرم کردن صادرات نفت، فاینانس پروژه‌های زیرساختی ایران توسط چین به‌صورت یک‌به‌یک آغاز شود اما این تلاش‌ها به دلیل هرج‌ومرج مدیریتی در دولت و انتخاب غلط پروژه‌ها به نتیجه نرسید و روابط دو کشور را وارد فاز استراتژیک نکرد.
حال سؤال اساسی اینجاست که نقطه آغاز در همکاری راهبردی ایران و چین کدام طرح یا پروژه است؟ برخی کارشناسان معتقدند ایران می‌تواند ذیل طرح کریدوری CPEC در پاکستان، روابط راهبردی خود با چینی‌ها را ساماندهی کند. در ادامه به بررسی جزئیات این طرح کریدوری و نقش ایران پرداخته می‌شود.
چین و پاکستان شریک راهبردی با یک دشمن مشترک
پاکستان ازجمله کشور‌هایی است که توانسته روابط راهبردی خود را با چینی‌ها ساماندهی و ایجاد کند. البته مهم‌ترین عامل همگرایی این دو کشور به وجود یک رقیب و دشمن مشترک به نام «هند» برمی‌گردد که روابط چین و پاکستان را روی ریل شراکت راهبردی قرار داده است.
همچنین در شرایطی که گروه‌های جدایی‌طلب چین مانند جنبش اسلامی ترکستان شرقی، کنگره جوانان اویغور و سایرین به یک معضل امنیتی برای کشور چین تبدیل شده و ثبات، انسجام سرزمینی و یکپارچگی این کشور را به خطر انداخته‌اند، روابط با پاکستان که مرکز تربیت نیرو‌های اسلام‌گرای جهادی است می‌تواند فرصت مدیریت بحران را برای تأمین امنیت چین فراهم کند.
بدین ترتیب در اوایل دهه 2000 پکن و اسلام آباد با توافق بر سر توسعه بندر گوادر پاکستان و امضای توافقنامه تجارت آزاد در سال 2006 روابط خود را گسترش دادند. راه‌اندازی کریدور اقتصادی چین و پاکستان CPEC در سال 2015 تحت ابتکار کمربند و جاده BRI، روابط اقتصادی این دو کشور را تقویت کرد و حجم تجارت دوجانبه پاکستان و چین پس از امضای CPEC به‌سرعت افزایش یافت.
سرمایه‌گذاری بیش از 25 میلیارد دلاری چینی‌ها در CPEC
در تصویر 1، کریدور اقتصادی CPEC یا همان دالان اقتصادی چین-پاکستان نمایش داده شده که از شهر کاشغر چین آغاز شده و تا بندر گوادر پاکستان ادامه می‌یابد. ذیل این کریدور، طرح‌های زیرساختی متعددی در حوزه انرژی، راه‌آهن و بزرگراه‌ها تعریف و تکمیل شده است.
پس از راه‌اندازی کریدور CPEC، چین ملزم به سرمایه‌گذاری 62 میلیارد دلاری در پاکستان شد و طبق گزارش خبرگزاری آناتولی، طی 10 سال از موعد راه‌اندازی، 25.4 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم در این طرح جذب شده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه چین درباره این طرح کریدوری می‌گوید: «پروژه‌های تعریف‌شده در طرح CPEC حدود 192 هزار شغل ایجاد می‌کنند، 6 هزار مگاوات نیرو تولید می‌کنند، 510 کیلومتر بزرگراه می‌سازند و شبکه انتقال ملی را به میزان 886 کیلومتر توسعه می‌دهند.»
سه هدف از ایجاد دالان اقتصادی چین- پاکستان چیست؟
به طور کلی چینی‌ها سه هدف راهبردی را در احداث کریدور CPEC در پاکستان دنبال می‌کنند که عبارتند از:
کاهش وابستگی به تنگه مالاکا: این تنگه یکی از مهم‌ترین آبراهه‌های دنیاست که دریای آندامان در اقیانوس هند را به دریای چین جنوبی در اقیانوس آرام متصل می‌کند و طبق تصویر 2، کوتاه‌ترین مسیر برای انتقال نفت از کشور‌های خاورمیانه به بازار‌های آسیایی مانند چین، ژاپن و کره‌جنوبی است.
درواقع وابستگی چین به تنگه مالاکا که دومین گلوگاه نفتی مهم جهان است، معنایی جز انزوای ژئوپلیتیک این کشور و محاصره اقتصادی چین توسط هند، آمریکا و متحدانش ندارد، بنابراین ایجاد کریدور CPEC می‌تواند به‌عنوان یک مسیر جایگزین برای جریان تجاری چین خارج از تیررس آمریکا ایفای نقش کند.
تقویت اتحاد راهبردی با پاکستان: همانطور که پیش‌تر گفته شد، یکی از دلایل چین برای ایجاد این دالان اقتصادی، تقویت روابط با پاکستان در واکنش به اتحاد هند و آمریکا بوده است.
تأمین امنیت سین‌کیانگ: دغدغه دیگر چین که به ایجاد کریدور CPEC منجر شد ناظر به تأمین امنیت استان سین‌کیانگ چین به وسیله توسعه است. در چنین پازلی از ابتدای دهه 2000 معامله سرمایه‌گذاری در برابر امنیت میان چین و پاکستان برقرار شد. در این معامله چین در ازای اشراف بر مسیر‌های تأمین مالی تروریسم در پاکستان، کمربند اقتصادی چین- پاکستان را تأمین مالی می‌کند.
13 پروژه راهبردی انرژی در کریدور CPEC
سرمایه‌گذاری چین در کریدور CPEC، در چهار حوزه زیرساختی شامل 13 پروژه حوزه انرژی، 10 پروژه حوزه حمل‌ونقل، چهار پروژه در حوزه صنعتی و 6 پروژه در حوزه گوادر تعریف می‌شود. البته درکنار این پروژه‌های بزرگ، طرح‌های متعدد دیگری نیز تعریف شده است. در تصویر 3، سرمایه‌گذاری چین در زیرساخت انرژی کریدور CPEC را مشاهده می‌کنید که نیروگاه‌های زغال‌سنگ، بادی، خورشیدی و آبی را دربرگرفته است.
طبق گزارش مرکز تحلیل راهبردی و بین‌الملل، درکنار پروژه‌های زیرساختی، چین موفق به انعقاد معاملات کلان با دستگاه‌های نظامی و امنیتی پاکستان نیز شده است. در این راستا همکاری‌های جامع اطلاعاتی و امنیتی میان دوطرف در جریان است. دو نمود از این همکاری اطلاعاتی عبارتند از توسعه کریدور دیجیتال PEACE و توسعه شبکه ماهواره‌ای نظامی لینک 12 برای ارتش پاکستان توسط چین.
بدین‌ترتیب همکاری دو کشور چین و پاکستان با نفوذ در پروژه‌های متعدد به صورتی راهبردی قوام یافته است، به‌طوری‌که تغییر معادلات قدرت در دو کشور به‌خصوص پاکستان، تغییری در سطح همکاری‌های استراتژیک دو کشور ایجاد نمی‌کند.
