شاهد این مدعا اظهارات و موضع‌گیری‌هایی است که این روزها از سوی برخی نمایندگان مجلس، افراد و رسانه‌های اصولگرا و حتی رییس‌جمهور مطرح می‌شود. مثلا روزنامه اصولگرا و نزدیک به قالیباف «صبح نو» در گزارشی به نشانه‌های ناامید‌کننده و روند ناکارآمد برخی وزارتخانه‌ها گفته و به عزم نمایندگان مجلس برای استیضاح آنها اشاره کرده بود. این روزنامه از وزرای کار و صمت به‌عنوان اولویت‌های نمایندگان برای استیضاح نام برده و ادامه داده:‌ گمانه‌زنی‌هایی برای استیضاح برخی دیگر از وزرا مانند وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز وجود دارد.
مثال دیگر اظهارات دیروز سمیه محمودی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس است که در گفت‌وگویی با «اعتمادآنلاین» از مطرح بودن بحث استیضاح ۵، ۶ وزیر رییسی گفته و تصریح کرد که موضوع استیضاح وزرای کار و صمت از همه جدی‌تر است. او که خودش طرح استیضاح وزرای کار، صمت و ارتباطات را امضا کرده، اولویت را با این دانست که دولت خود دست به تغییر در کابینه بزند و گفته که «اگر دولت خودش تغییری ایجاد نکند به نظر می‌رسد مجلس باید سریع دست به کار شود و استیضاح را دنبال کند.»
از این دست اظهارنظرها در روزهای اخیر بسیار شنیده شده و به درون مجلس هم محدود نبوده است. به عنوان نمونه جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده پیشین مجلس، در گفت‌وگویی با «ایلنا» ضمن اینکه خیز مجلس برای استیضاح برخی وزرا را ناشی از سیاسی‌کاری و در راستای جدا کردن حساب خود از دولت، می‌داند معتقد است که دولت نیاز به تغییر دارد و رییسی باید شخصا در این راستا اقدام کند. او گفته که «دولت باید خودش آستین بالا بزند. آقای رییسی شعاری داشت مبنی بر اینکه «من تعارف ندارم». واقعا کابینه ضعیف است. دیگر چقدر می‌خواهد مردم را هزینه کند تا به او ثابت شود. سازمان برنامه و بودجه رها شده است. بدنه کارشناسی تعطیل است.»
نکته قابل توجه اینکه به نظر می‌رسد، رییسی نیز آرام‌آرام متوجه این وضعیت شده و اینکه خود دست به تغییر برخی وزرا بزند بعید نیست. مصداق این ادعا اظهاراتی است که او در دیدار با مداحان مطرح کرد. آقای رییسی در آن جلسه گفت که «دولت به همه احترام می‌گذارد اما بی‌تردید کسانی که بانیان وضع موجود هستند و مردم از عملکرد آنان رضایت ندارند، نباید در عرصه‌های مدیریتی مورد استفاده قرار بگیرند.» البته رییسی قبلا هم از لزوم کنار گذاشتن بانیان وضع موجود گفته و اشاره‌اش به مدیران دولت قبل بود. حالا اما باتوجه به اینکه چند ماه از عمر دولت سیزدهم گذشته و بحث تغییر کابینه نیز داغ است، می‌توان خوش‌بین بود و تصور کرد که وقتی آقای رییس‌جمهور از افرادی می‌گوید که مردم عملکرد آنان را قبول ندارند، اشاره‌ای هم به وزرای انتخابی خود داشته باشد.
مرزبندی مجلس و دولت
اینکه آقای رییسی میل به تغییر وزرا داشته باشد یا نه بعدا مشخص خواهد شد. تا آن زمان اما لازم است که تغییر احتمالی کابینه را از زوایای مختلف دید و بررسی کرد. مثلا اینکه داغ شدن این بحث در هفته‌های اخیر چقدر جدی و چقدر هم ناشی از سیاسی‌کاری است؟
هدایت آقایی فعال سیاسی اصلاح‌طلب که سابقه نمایندگی مجلس را هم دارد، معتقد است که این وضعیت از قبل قابل پیش‌بینی بوده است. وی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «دولت سیزدهم دولتی است که با رانت سیاسی ساخته بخش‌های نظارتی در انتخابات اخیر و رد صلاحیت کاندیداهایی که مورد پسند طیف‌های وسیعی از سیاسیون بودند، تشکیل شد. تمام اصولگرایان نیز در این ماجرا اعم از آنهایی که مستقیما دخیل بودند و آنهایی که نامزدهایشان به نفع رییسی کنار کشیدند، در این موضوع دخیل بودند و اکنون باید نسبت به عملکرد دولت پاسخگو باشند. اما شاهدیم که طبق یک عادت بدی که در فضای سیاسی ایران گاها اتفاق می‌افتد، دبه درآورده‌اند.»
وی افزود: «اصولگرایان با رویه فعلی و صحبت از لزوم تغییر کابینه می‌خواهند که مشکلات و عدم توفیق در دستیابی به شعارها را گردن مسائل دیگری اندازند. یکی از بهانه‌هایشان هم این است که مدیران هنوز مدیران دولت روحانی هستند و این اتفاقا عذر بدتر از گناه است. چون اگر این مدیران، نالایق هستند که باید در این مدت تغییر می‌کردند چون مانعی در این راه نبوده است. اگر این مدیران هنوز سر کار هستند یعنی کارآمد بوده‌اند و این گروه ضعف در نیروی کارآمد داشته که هنوز از مدیران قبلی استفاده می‌کند. به هرحال این یکی از بهانه‌هایشان است.»
آقایی ادامه داد: «مساله دیگر این است که بر اساس زمزمه‌هایی که می‌شنویم اصولگرایان می‌خواهند بین خودشان و آقای رییسی خط بکشند و در همین راستا برخی نمایندگان مجلس و چهره‌های سیاسی در این راستا اظهارنظرهایی می‌کنند. البته آقای رییسی هم با زیرکی کامل این خط را پاک کرده و خودش را به اصولگرایان می‌چسباند و بهانه‌ای دستشان نمی‌دهد. به هرحال زمزمه‌هایی برای تغییر کابینه و استیضاح شروع شده که مجموعا در راستای دبه درآوردن است و در ماه‌های آینده حتما پررنگ‌تر می‌شود. قصدشان این است که عدم توفیق در دستیابی به شعارها و وعده‌ها را به گردن این و آن اندازند‌. بخشی از تغییرات احتمالی نیز در این جهت است که بگویند اگر تیم گل نمی‌زند، مربی مشکل دارد. اینها البته دیگر نخ‌نما شده و جواب نمی‌دهد. باید پای حرف‌های خود مانده و به اشتباهات و ضعف‌های خود اقرار کنند.»
تغییرات احتمالی بی‌فایده
جواد امام فعال سیاسی اصلاح‌طلب و مدیرعامل بنیاد باران نیز نگاه مشابهی دارد. او حتی این احتمال که مجلسی‌ها با توجه به نزدیک شدن موسم انتخابات و برای جلب نظر مردم هم که شده بر عملکرد وزرا بیشتر نظارت و دقت کنند، را جدی نمی‌گیرد. ضمن اینکه تاکید دارد به فرض ایجاد هر تغییری در کابینه هم شاهد تحول خاصی نخواهیم بود. امام در گفت‌وگو با «جهان صنعت» گفت: «به نظر من این مجلس خودش نمی‌تواند مستقیما تصمیم بگیرد و اول باید از آنهایی که این نمایندگان را به مجلس فرستادند، اجازه بگیرد و بعد عمل کند. آنطور که ایام انتخابات شاهد بودیم خیلی از این افراد که الان وزیر شدند با مخالفت نمایندگان مواجه بودند اما در نهایت رای اعتماد گرفتند لذا اگر قرار باشد با همین رویه پیش برویم و تصمیم‌گیرندگانی که باعث روی کار آمدن این مجلس و این دولت شدند، با همان نگاه ادامه دهند با تغییر در کابینه هم هیچ اتفاق ویژه‌ای رخ نخواهد داد.»
وی در نقد کابینه رییسی گفت: «اینها افرادی را انتخاب کردند که اول باید کارآموزی می‌گذراندند و بعد در مسند کار اجرایی قرار می‌گرفتند. الان هم اگر تغییر بدهند اتفاق ویژه‌ای صورت نمی‌گیرد چون با همان نگاه افرادی مشابه را انتخاب خواهند کرد. تنها چیزی که شاهد بودیم ناکارآمدی کابینه و مجلسی بود که نشان داد جایگاه مجلس را نه تنها در راس امور بلکه در انتهای امور هم نمی‌بیند.»
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب احتمال اینکه نمایندگان مجلس با نزدیک شدن به انتخابات بیشتر روی نظارت بر عملکرد دولت تمرکز کنند را رد کرد و گفت: «وقتی می‌گوییم برای جلب نظر مردم کاری می‌کنند که برای مردم نقشی قائل باشند. اگر قرار باشد مشارکت حداکثری و انتخابات آزاد و عادلانه‌ای نباشد، خیلی دغدغه‌ای در این باره نخواهند داشت. این مجلس منتخب اقلیت خیلی فکر رقابت در انتخابات نیست.»
ضرورت استیضاح‌ها
جدای از اینکه اظهارات اخیر مجلسی‌ها و زمزمه‌هایی که در رابطه با استیضاح برخی وزرا می‌شنویم از سیاسی‌کاری ناشی می‌شود یا در راستای انجام وظایف نمایندگی و توجه به خواست مردم است. باید دید که به فرض جدی شدن این قضایا کدام وزرای دولت در آستانه استیضاح و شاید عزل هستند؟ به فرض اینکه این وزرا تغییر کنند، می‌توان به تغییر رویه دولت و افزایش کارآمدی آن امید داشت یا خیر؟
منصور حقیقت‌پور نماینده پیشین مجلس و فعال سیاسی اصولگرا از جمله افرادی است که استیضاح‌ها را ضروری می‌داند و ترجیح می‌دهد درباره نتیجه تغییرات احتمالی، خوش‌بین باشد.
او به «جهان‌صنعت» گفت: «طبیعتا سوال، استیضاح و نظارت از جمله وظایف و ابزار نمایندگان است و آنها می‌توانند به این وسیله کارآمدی قوه مجریه را تقویت کنند. البته مجلسی که قبل از انتخابات بیانیه داد و از آقای رییس دعوت کرد که کاندیدا شود، باید الان هم تا حدی این وضعیت را تحمل کند چون این دولت ساخته خودشان است. آنها خودشان خواسته‌‌اند که آقای رییسی بیاید و رییسی هم با این سلیقه آمده است. از طرف دیگر مجلس حق دارد. بالاخره برخی جاها کاستی‌هایی وجود دارد. به نظر من خود آقای رییسی هم اگر به این نتیجه برسد، بهترین راه اصلاح است.»
وی افزود: «وقتی در یک وزارتخانه بسیاری از بنگاه‌های تولیدی در اختیار یک جناح سیاسی خاص قرار می‌گیرد که این جناح سیاسی در این رشته ناکارآمد است، طبیعی است که صندوق‌های بازنشستگی و تامین اجتماعی با مشکلات مالی روبه‌رو شوند.»
حقیقت‌پور ادامه داد: «الان نزدیک به ۹ ماه است که این دولت مسوولیت را به عهده گرفته است. باید دید که مثلا در جهاد کشاورزی چقدر موفق بوده‌ایم. واقعا برای معاش مردم و تامین اقلام اساسی کار کرده‌ایم که الان بهره آن را ببینیم یا باید الان گوجه فرنگی را کیلویی ۲۵ هزار تومان بخریم؟ در وزارت کار چه کرده‌ایم؟ در وزارت صمت چه کرده‌ایم که بین ۱۰ تا ۴۰ میلیون تومان قیمت خودروهای داخلی که همه می‌گویند مزخرف است را افزایش داده‌اند؛ اسم این کارآمدی است؟! واقعا در دنیا مملکت خود را این‌طور اداره می‌کنند؟»
وی گفت: «لازم است که افراد قوی به عنوان وزیر تعیین شوند تا کارایی داشته باشند اما اگر افراد ضعیف بگذاریم نتیجه می‌شود همین که الان می‌بینیم. الان حداقل چهار وزارتخانه نیاز به تغییر دارد که اگر الان انجام شد جلوی خسارت گرفته می‌شود، اما اگر شش ماه دیگر اقدام کنند حتما خسارات بیشتر متحمل شده‌ایم.»
این نماینده مجلس در پاسخ به اینکه چقدر احتمال دارد بعد از عزل برخی وزرای مورد نقد‌، گزینه‌‌های بهتری جایگزین شوند؟ گفت: «بالاخره باید درس گرفت. نگاه کنیم که اینها برای آموزش‌و‌پرورش چه گزینه‌هایی را معرفی کرده‌اند. نه اینکه کسی را نداشته باشیم، اما معرفی نکرده‌اند. ما نیروهای قوی داریم که در حاشیه و در خانه‌هایشان نشسته‌اند. چرا نباید از ظرفیت‌ها استفاده کنیم؟ آیا همه باید فارغ‌التحصیل دانشگاه امام‌صادق باشند؟! اگر بنا بر این باشد نتیجه این است که یک فردی با تحصیلات الهیات را رییس پتروشیمی می‌کنند، طبیعی است که این رویه جواب نمی‌دهد.»
تغییر زودتر، خسارت کمتر
محمدصادق کوشکی، نیز از دیگر اصولگرایان خواهان ایجاد تغییر در دولت است. او از انتقاد مستقیم از یک وزارتخانه یا اسم بردن از وزرایی که نیاز به تغییر آنان احساس می‌شود، پرهیز می‌کند اما تاکید می‌کند که این کار باید زودتر انجام شود. او در گفت‌وگو با «جهان صنعت» گفت: «واقعیت این است که از همان ابتدا مشخص بود برخی از این دوستانی که به عنوان وزیر انتخاب شده‌اند، توانمندی لازم را ندارند و اصولا انتخاب کردن آنها درست نبوده و تغییر آنها نیز هر چه زودتر انجام شود، آسیب کمتری دارد.»
وی افزود: «برای اینکه بگوییم کدام یک از وزرا ضعیف عمل کرده‌اند حتما باید شاخصی را مشخص و بر اساس آن ارزیابی کنیم. مثلا ببینیم افرادی که در یک وزارتخانه مسوولیت گرفته‌اند چقدر تجربه اجرایی در آن وزارتخانه یا عرصه‌های شبیه آن داشته‌اند. وقتی فردی هیچ تجربه‌ای نداشته است، احتمال ضعیفی وجود دارد که موفق عمل کند چون درکی از کار وزارتخانه و مشکلات آن ندارد، زیرمجموعه‌ها و نقاط ضعف و قوت آن را نمی‌شناسد، چنین فردی هر قدر هم که باهوش و توانمند باشد برای آنکه بر مجموعه مسلط شود حداقل به دو‌، سه سال وقت نیاز دارد. طبیعتا نمی‌توان یک وزارتخانه را برای اینکه وزیر انتخابی شناخت پیدا کند، معطل نگه داشت.»
کوشکی ادامه داد: «اکنون بر اساس شاخص‌هایی مثل این باید دید که کدام وزارتخانه‌ها نیاز به تغییر دارد. تعدادی از وزارتخانه‌ها نیز هستند که کارنامه‌ آنها در این مدت به قدرت کافی گویا است. برخی شروع خوبی هم نداشته‌اند. برنامه ندارند و حتی در وزارتخانه غرق شده‌اند و به جای اینکه وزارت کنند با جریان حاکم بر وزارتخانه حرکت می‌کنند.»
او در پاسخ به اینکه چقدر احتمال دارد آقای رییس‌جمهور خود دست به تغییر کابینه بزند و منتظر ورود مجلس نماند؟ گفت: «بهتر این است که خود رییس‌جمهور تغییرات را لحاظ کند اما اگر چنین نکند و مجلس این نیاز را حس کند باید ورود کند یا حداقل بحث استیضاح مطرح شود که این افراد یک اخطار دریافت کنند.»
کوشکی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا می‌توان امیدوار بود که گزینه‌های جایگزین، کارنامه و عملکرد بهتری داشته باشند؟ گفت: «باید دید که آقای رییسی در این مدت متوجه ضعف جدی و پایه‌ای برخی وزرای خود شده است یا نه چون هیچ نشانه‌ای را ندیده‌ایم.»
خانه‌تکانی در کابینه
آن طور که از گفت‌وگو با سیاسیون در دو جبهه اصلاح‌طلبی و اصولگرایی دست‌گیرمان می‌شود این است که کابینه رییسی قطعا نیاز به تغییر دارد؛ تغییری که نمی‌توان مطمئن بود به بهبود اوضاع بینجامد اما باید خوش‌بین بود و امید داشت که دولت در همین چند ماه ابتدای کار متوجه ضعف‌های خود شده باشد و قبل از آنکه خیلی دیر شود، تصمیم به اصلاح بگیرد. نکته دیگر اینکه اگر شخص رییس‌جمهور در این خصوص اقدام نکند، مجلس اصولگرای یازدهم که پیش از این همسو‌تر با دولت به نظر می‌رسید، وارد عمل شود.
هرچه که باشد روز‌به‌روز و ماه‌به‌ماه به انتخابات آتی نزدیک می‌شویم و آقایان نماینده اگرچه منتظر مشارکت حداکثری یا یک رقابت جدی با جریان رقیب نیستند اما میل دارند که خودی نشان دهند و برای ثبت در کارنامه نمایندگی خود هم که شده یکی، دو سوال و استیضاح را ثبت کنند. در چنین شرایطی صرفا باید منتظر بود و البته امیدوار که تغییرات احتمالی در دولت هر چه زودتر انجام شده و سببی برای بهبود اوضاع و عملکرد دولت شود.