باید منتظر ماند و دید که این مشورت‌ها به چه کار می‌آید و چقدر در گره‌گشایی از پرونده هسته‌ای کمک خواهد کرد. اظهارات مقامات طرف‌های برجامی اما مثل همیشه چیزی را روشن نمی‌کند. مثلا آمریکایی‌ها نسبتا امیدوارند و در عین حال هشدار می‌دهند. شاهد آنکه جن ساکی از پیشرفت‌هایی در مذاکرات خبر داده و همزمان گفته که در برهه حساسی قرار داریم و اگر در آینده نزدیک توافقی صورت نگیرد، باید به شکل دیگر عمل کرد.
فرانسه هم همچنان نقش پلیس بد را بازی می‌کند و شاهد همین که لودریان وزیر خارجه این کشور گفت: «سرعت پیشرفت در مذاکرات بسیار کند است. دو گزینه وجود دارد: اینکه خیلی سریع به برجام بازگردیم یا اینکه یک بحران هسته‌ای جدید با ایران را بپذیریم.»
از طرف دیگر جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته که به نسبت قبل خوش‌بین‌تر شده است. ایران نیز همچنان پای حرف خود ایستاده و خواهان تحقق دو خواسته «راستی‌آزمایی» و «تضمین» است. تحلیلگران داخلی همین دو خواسته را دلیل پیچیدگی مذاکرات و بلاتکلیفی فعلی می‌دانند.
در تهران اما نظرات متفاوتی نسبت به روند مذاکرات و نتیجه آن وجود دارد. برخی معتقدند که پافشاری ایران دلیل عدم توافق است و اتفاقا از این پافشاری استقبال می‌کنند. این گروه اصرار ایران به تحقق شروطش را نشانه قدرت و دست بالاتر می‌دانند. گروه دیگری اما هستند که معتقدند ایران باید به توافق موقف راضی شود و خوش‌بین هم هستند که چنین شود. دلیل این گروه اراده دو طرف اصلی برجامی یعنی ایران و آمریکا است.
زمان به نفع ماست
جعفر قنادباشی دیپلمات پیشین از جمله تحلیلگرانی است که در گروه اول قرار دارد. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» برگشت هیات‌های مذاکره‌کننده به پایتخت‌ها را نشانه به نتیجه نرسیدن مذاکرات در مقطع فعلی دانسته و می‌گوید: «تحلیلگرانی که اخبار مذاکرات را دنبال می‌کنند خیلی خوش‌بین نیستند و تصور نمی‌کنند که اتفاقی به نفع ایران بیفتد. البته امکان شکستن تحریم‌ها وجود دارد اما با توجه به ماهیت استعماری و سیاست‌های سلطه‌گرایانه کشورهای غربی اینکه همه تحریم‌ها را بردارند، به نظر شدنی نیست. آنها سعی دارند بخشی از تحریم‌ها را لغو کنند و این همان مشکلی است که سبب شد مذاکره‌کنندگان به پایتخت‌ها برگردند.»
وی افزود: «ما نمی‌پذیریم که فقط بخشی از تحریم‌ها برداشته شود. ما می‌خواهیم که همه تحریم‌ها برداشته شود و راستی‌آزمایی انجام بگیرد تا اطمینان یابیم که تحریم‌ها لغو شده است لذا واقعیت آن است که بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده به پایتخت‌ها به معنی آن است که در این مرحله به نتیجه نرسیده‌اند. البته ما برگ‌های برنده‌ای داریم و آنها نیز نیاز شدیدی به توافق دارند اما به هرحال هنوز تا رسیدن به اهداف فاصله داریم.»قنادباشی در پاسخ به اینکه آیا ممکن است بعد از این مشورت‌ها توافق موقت که ایران تاکنون زیر بار نرفته، محقق شود؟ گفت: «ما در این مذاکرات به صورت جدی و قاطع ایستاده و علاقه‌مند نیستیم که کشورهای غربی فقط با رفع برخی تحریم‌ها مذاکرات را پایان دهند. این ایستادگی و مقاومت ما یعنی موضع قدرتمندی داریم و اقتصاد خود را هم به مذاکره گره نزده‌ایم، سبب می‌شود که مذاکرات خیلی پیش نرود. اگر قرار بر این بود که مثل گذشته وعده‌های آنها را بپذیریم مسلما مذاکرات راحت‌تر از این مقطع عبور می‌کرد.»این دیپلمات پیشین ادامه داد: «اخباری که از مشکلات اقتصادی آمریکا داریم، همچنین موضوع کاهش ذخایر آنها که نیازشان به نفت و گاز ایران را بیشتر کرده در پشت صحنه بر مذاکرات اثرگذار است. به عبارت دیگر زمان به نفع آنها نیست. آنها مایل هستند که مذاکرات زودتر تمام شود، اما ما هرچه به مذاکرات ادامه دهیم با توجه به مشکلاتی که آمریکا دارد و مسلما به غرب هم کشیده می‌شود، فرصتی را از دست نخواهیم داد.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی در پاسخ به اینکه آیا ما از طولانی شدن روند مذاکرات هیچ زیانی نخواهیم کرد؟ گفت: «شاید ما هم زیان کنیم اما حتما آنها بیش از ما زیان خواهند کرد. ما به خاطر عمل نکردن آنها به وعده‌هایشان بسیار زیان کردیم. آنها در برجام وعده زیاد داده بودند و عمل نکردند لذا آن تجربه کافی است که به شرایط قبلی برنگردیم. در عین حال اگر روزی زیان ما محاسبه شود تا آنها غرامت تحریم ایران را بدهند مسلما عدد بزرگی است اما ما الان در موضع ضعف قرار نداریم در حالی که آنها به خاطر مشکلات اقتصادی روزبه‌روز ضعیف‌تر می‌شوند.»وی در واکنش به اینکه اگر در دوره ریاست‌جمهوری بایدن نتوانیم به توافق برسیم، چه زیانی خواهیم دید، گفت: «هنوز تا پایان دوره بایدن سه سال مانده و آنها تا آن زمان نمی‌توانند مقاومت کنند. ضمن اینکه نگاه ما به شرق جنبه اجرایی پیدا می‌کند و این نیاز ما را کمتر و نگرانی آنها را بیشتر خواهد کرد.»
قنادباشی انتخابات کنگره و تضعیف احتمالی دموکرات‌ها را نیز عنصر تعیین‌کننده‌ای ندانست و گفت: «صهیونیست‌ها حداکثر فشار خود را می‌آورند و در پارامترهایی موثر بر آمریکا تاثیری ایجاد نمی‌شود. مهم این است که ما یک توافق بد را امضا نکنیم و کوتاه نیایم تا کل تحریم‌ها را بردارند.»
فصل بلاتکلیفی
علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین‌الملل اما در گروه دوم قرار دارد و معتقد است که ایران باید از دیپلماسی پلکانی استفاده کند، به توافق موقت راضی شود و از این طریق منافع خود را تامین کند. به اینکه نهایتا چنین تصمیمی گرفته شود هم امید دارد و اظهارات برخی مقامات مثل رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس را شاهد می‌آورد.
او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» اظهار کرد: «مذاکرات در مرحله فعلی با مشکلاتی مواجه است که بخشی از آن مربوط به ما و بخشی هم مربوط به آمریکا است. در بخشی که مربوط به ما است ایران دو درخواست راستی‌آزمایی و تضمین را از آمریکا دارد که به هیچ‌وجه نه در متن برجام آمده و نه قابل تحقق است چون رییس‌جمهور آمریکا از نظر نظام حقوقی آمریکا اجازه چنین کاری را ندارد. شرایط عمومی بایدن نیز در محیط داخلی آمریکا مطلوب نیست و ۱۱۰ نفر از نمایندگان جمهوریخواه خواهان قطع مذاکرات با ایران هستند. محبوبیت بایدن به ۴۳ درصد رسیده و وضعیت خوبی ندارد. بنابراین آمریکا تلاش می‌کند که شاید با حل مساله برجام نوعی محبوبیت در عرصه سیاست خارجی ایجاد کند.»
وی افزود: «مشکل این است که به خاطر عدم تحقق راستی‌آزمایی و تضمین در یک شرایط بلاتکلیف قرار گرفته‌ایم. اگر این دو سالی که از ریاست‌جمهوری بایدن مانده به گفته او اعتماد کنیم، به احتمال زیاد او در دوره بعد انتخاب نخواهد شد و ممکن است که دو مرتبه ترامپ یا جمهوریخواهی دیگر روی کار بیاید. »
بیگدلی گفت: «پیشنهاد من این است که در این شرایط حاد از دیپلماسی پلکانی پیروی کنیم. آمریکایی‌ها هم پیشنهاد توافق موقت را داده‌اند که چند شرط دارد. یک اینکه ایران از غنی‌سازی ۶۰ درصدی و تولید سانتریفیوژهای پیشرفته خودداری کند و اجازه دهد که کارشناسان آژانس دوربین‌های جدید نصب کرده و از مکان‌های مورد نظرشان بازدید کنند. از طرف دیگر دارایی‌های ایران را در چند کشور از جمله کره جنوبی، عراق و احتمالا چین آزاد کنند. از طرف دیگر فروش نفت ایران را آزاد و شبکه بانکی را به سوی ایران باز کنند. البته مشکلی که ما با باز کردن شبکه بانکی داریم مساله FATF است که اگر همین الان هم ایران تصمیم بگیرد، عضویت آن را پذیرد شاید یک سال طول بکشد و به این راحتی نیست. بنابراین ایران در شرایط بلاتکلیفی قرار گرفته و به همین دلیل مذاکرات در یک پیچ و خم تقریبا لاینحلی قرار گرفته است.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی گفت: «از یک طرف آمریکا ایران را تحت فشار قرار می‌دهد و از طرفی هم فرانسوی‌ها. اما به خاطر اینکه بتوانیم از این دور مذاکرات نتیجه بگیریم و دیوار بی‌اعتمادی را کاهش دهیم، بهترین راه این است که نگاه دوساله به قرارداد داشته باشیم و یک موافقت موقت را امضا کنیم تا هم فرصت داشته باشیم و هم ببینیم که در آینده کدام حزب در آمریکا برنده می‌شود و چطور می‌توان با آن کنار آمد. بنابراین پیشنهاد ما این است که همین دیپلماسی پلکانی را در پیش بگیریم.»
احتمال توافق موقت
بیگدلی برای اینکه نشان دهد اتخاذ این سیاست از سوی ایران بعید نیست، گفت: «در داخل هم چند روز قبل رییس کمیسیون سیاست خارجی مجلس تقریبا با این کار موافقت کرده بود.» او در واکنش به اینکه مواضع رسمی ایران که از سوی خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه اعلام می‌شود، حاکی از عدم پذیرش توافق موقت است، گفت: «سخنگوی وزارت خارجه خیلی اختیار ندارد و هرچه که به او می‌گویند را بیان می‌کند.
آنچه که اهمیت دارد این است که رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس چند روز قبل در مصاحبه‌ای گفته بود که ما بحث توافق موقت را نه رد کرده و نه پذیرفته‌ایم. این حالت بلاتکلیف سبب شده تا هم این هیات به ایران بگردد و هم باعث شده که این نظر به شورای عالی امنیت ملی منتقل شود.»
وی گفت: «به نظر من در این شرایط که ایران به شدت تحت فشار آمریکا و فرانسه است و مذاکرات هم برخلاف گذشته از دست اولیانوف خارج شده، بهترین و صحیح‌ترین کار برای ایران آن است که به توافق دومرحله‌ای تن دهد تا این دو سالی که از ریاست‌جمهوری بایدن باقی مانده، سپری شود.
ما در زمان فعلی نمی‌توانیم همه اختلافات خود را با آمریکا حل کنیم و راه دیگری غیر از این نداریم.»
اینکه تحلیل و پیش‌بینی بیگدلی به واقعیت نزدیک‌تر است یا آنچه قنادباشی می‌گوید، به مرور زمان مشخص خواهد شد، اما امید است که این زمان خیلی طولانی نشود زیرا تبعات طولانی شدن مذاکرات هر قدر هم که قنادباشی و امثال او باور نکنند یا نگویند، گریبان مردم را گرفته و زندگی و معاش آنان را سخت‌تر خواهد کرد.