از سوی دیگر آمارها خبر می‌دهند که از ابتدای عرضه کل سیمان کشور در بورس کالا تاکنون، ۷۶۷۵ نفر موفق به خرید سیمان از بورس کالا شده‌اند؛ از این آمار با عنوان موفقیت عرضه سیمان در بورس کالا یاد می‌شود، اما آیا می‌توان این امر را به معنای پایان انحصار صنعت سیمان و ایجاد فضای رقابتی امن و عادلانه برای تولیدکنندگان دانست؟ آیا تعداد بالای خریداران می‌تواند نشان‌دهنده خروج دلالان از بازار سیمان کشور باشد؟ به ویژه آنکه به دلیل ناآشنایی اغلب مصرف‌کنندگان با ساز‌و‌کار بورس کالا، همچنان بسیاری از خریداران به واسطه‌ها مراجعه می‌کنند. این سوال مطرح است که چه تضمینی وجود دارد که خریداران کنونی سیمان از بورس کالا به عنوان واسطه عمل نکرده و مجددا محصول را وارد فضای دلالی نکنند؟ اکنون عرضه‌های سیمان در بورس کالا از دو منظر خرید دلالان تحت پوشش کدهای بورسی و کنترل نامحسوس قیمت‌ها تهدید می‌شود.
نهم خردادماه سال جاری بود که سیمان به بورس کالا راه یافت. نخستین روز از عرضه این محصول در بورس کالا با استقبال مصرف‌کنندگان روبه‌رو بود. طی پنج ماه گذشته همچنین تلاش شده است تا روند ورود شرکت‌ها و مصرف‌کنندگان به این بازار تسهیل شود. بر همین اساس نه‌تنها تمامی تولیدکنندگان سیمان موظف به عرضه کل محصولات در بورس کالا هستند بلکه بورس کالا نیز از روزهای ابتدایی مهرماه تالار ویژه‌ای را به معاملات سیمان اختصاص داده است. در همین حال خرید سیمان از بورس کالا برای مصرف‌کنندگان تسهیل شده و خریداران خرد نیز می‌توانند از طریق بورس کالا سیمان خریداری کنند. تمامی این چرخه با هدف خارج کردن دلالان از بازار سیمان و حذف واسطه‌ها میان تولیدکننده و مصرف‌کننده واقعی بوده است.
با این حال اما تداوم حضور سیمان در بورس کالا چندان هموار نیز نبوده و با مخالفت‌ها و فشارهای زیادی روبه‌رو بوده است. قطعی برق صنایع در تابستان سال جاری زیان بالایی را برای شرکت‌های تولیدکننده در پی داشت. وقفه در تولید سیمانی‌ها که با عرضه این محصول در بورس کالا همزمان شده بود، گرانی فزاینده سیمان را در پی داشت. همین امر سبب خیز دوباره دلالان برای خارج کردن سیمان از بورس کالا شد.
اظهارات علی نیکزاد نایب رییس مجلس که بورس کالا را در گرانی سیمان مقصر دانست هنوز نقل محافل سیمانی است. او در همان زمان بر کنترل قیمت سیمان حتی از طریق بورس کالا نیز پافشاری کرده و از کاهش نرخ سیمان تا ۲۵ هزار تومان در هر پاکت سخن گفته بود. گفتنی است پیش از عرضه سیمان در بورس کالا، قیمت هر کیسه از این محصول بر اساس نرخ رسمی و نه نرخ واسطه‌گران، در محدوده کانال ۲۰ هزار تومان قرار داشت. با این حال با قطعی برق صنایع و کاهش تولید سیمانی‌ها، هر پاکت سیمان خاکستری به محدوده ۱۰۰ هزار تومان هم نزدیک شده بود. اما با بازگشت شرایط به وضعیت عادی و رفع کمبود انرژی اکنون نرخ این محصول به ۳۸ هزار تومان رسیده است. کارشناسان صنعت سیمان عنوان می‌کنند که عرضه در بورس کالا توانسته است واسطه‌ها را از چرخه تولید و توزیع حذف کند.
کاهش جذابیت تولید با کنترل دستوری قیمت‌ها
بررسی نوسان قیمتی محصولات تولیدکنندگان سیمان نشان می‌دهد انواع محصولات این شرکت‌ها طی هفته‌های اخیر نوسانات محدودی را تجربه کرده‌اند.
این روند نگرانی برای کنترل احتمالی نوسانات قیمتی حتی در بستر بورس کالا و بی‌توجهی به لزوم کشف قیمت عادلانه را افزایش داده است. اکنون تولیدکنندگان سیمان بیم آن را دارند که خریداران عمده سیمان از بورس کالا تحت پوشش کدهای بورسی، محصولات را به سمت نرخ‌های غیرواقعی و دلالی در بازار خرده فروشی سوق دهند.
این در حالی است که بر اساس قوانین جدید، تولیدکنندگان مجوز هیچ‌گونه عرضه در بازار را ندارند و تنها می‌توانند محصولات خود را از طریق بورس کالا عرضه کنند. از همین رو این خطر وجود دارد که با کنترل دستوری قیمت‌ها در بورس کالا و فشارهای پنهان، مجددا عرصه برای فعالیت دلالان مهیا شود.
در این میان نه‌تنها بازار سیمان مجددا تهدید خواهد شد بلکه این تولیدکنندگان هستند که دوباره با زیان مواجه می‌شوند. بررسی هزینه فایده تولید سیمان حاکی از سود اندک این حوزه است. نرخ بازدهی پایین سرمایه در این صنعت، محدودیت نیاز داخلی و مشکلات صادرات و هزینه‌های سربار حمل‌ونقل همگی سبب کاهش جذابیت تولید در این حوزه شده است. اکنون ترس از بازگشت دوباره کنترل قیمتی این‌بار با پوششی جدید، فعالیت در این صنعت را تهدید می‌کند. بازدهی پایین صنعت سیمان در حالی است که به گفته علی‌اصغر کیهانی- بنیانگذار صنعت نوین بتن در ایران- کارخانه‌های سیمان تنها هزینه یک بیستم قیمت سوخت جهانی و یک شصتم گاز را می‌پردازند.
همچنین در تولید هر تن سیمان ۱۲۵ لیتر سوخت فسیلی و ۱۱۰ کیلووات ساعت برق مصرف شده است که در ایران با یارانه ۸۵ درصدی در اختیار صنایع قرار می‌گیرد؛ با این وصف کارخانجات سیمان باید یکی از حوزه‌های سودآور محسوب شوند اما نرخ بازدهی تولید در این صنعت همچنان پایین است. گفته می‌شود یکی از عوامل بازدهی پایین کارخانجات تولید سیمان قیمت‌گذاری دستوری است که اکنون به نظر می‌رسد به نحوی کنترل شده و با پوشش کشف قیمت در بورس کالا همچنان در جریان است. این در حالی است که تولیدکنندگان و سهامداران گروه سیمانی با ورود به بورس کالا برای افزایش سودآوری برنامه‌ریزی کرده‌اند.
عدم‌آشنایی مصرف‌کنندگان
با ساز‌و‌کار بورس کالا
یکی از عواملی که عرضه سیمان در بورس کالا را با مشکل مواجه کرده و دست سوءاستفاده دلالان را باز گذاشته، ناآشنایی مصرف‌کنندگان اصلی با ساز‌و‌کار بورس کالاست. برخی تولیدکنندگان سیمان اظهار کرده‌اند که همچنان مصرف‌کنندگان و مصالح‌فروشان برای خرید سیمان به کارخانجات و واسطه‌ها مراجعه می‌کنند. بر این اساس گفته می‌شود برخی از این خریداران به دلیل عدم آشنایی با ساز‌و‌کار بورس حتی حاضرند قیمت‌های بیشتری را هم به دلالان و کارخانجات بپردازند. به نظر می‌رسد عدم‌آموزش کافی اکنون به چالشی جدی برای عدالت در عرضه سیمان در بورس کالا و ایجاد فضای رقابتی سالم تبدیل شده است.