شاهد آنکه رافائل گروسی بعد از آن گزارشی که در آن به یافت اورانیوم در برخی سایت‌های ایران اشاره کرده بود، در نشست شورای حکام از نگرانی‌های عمیق خود گفت.
همان‌طور که انتظار می‌رفت، آمریکا نیز این گزارش را فرصت برای سخت‌تر کردن مواضع خود قلمداد کرد و در بیانیه‌ای که در جلسه شورای حکام قرائت کرد در اظهاراتی مداخله‌جویانه از ایران خواست مانع نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تاسیسات هسته‌ای‌اش و جمع‌آوری اطلاعات از آنها نشود.
البته موضع اروپا نیز در این‌باره دست‌کمی از آمریکا نداشت و نماینده اتحادیه اروپا در وین در بیانیه‌ای در شورای حکام ضمن حمایت از تداوم تلاش‌ها برای حفظ توافق هسته‌ای، از آنچه کاهش دسترسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات ایران و افزایش فعالیت هسته‌ای ایران می‌خواند، ابراز نگرانی کرد. سخنان استفان کلمنت نماینده اتحادیه اروپا اما با تاکید بر مصمم بودن اروپا به حفظ برجام همراه بود و همین هم این تصور را ایجاد کرد که هنوز امیدواری‌هایی مبنی بر به توافق رسیدن دور بعدی مذاکرات وین وجود دارد. به خصوص که اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز وضعیت فعلی راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را که بحث آن در شورای حکام مطرح شده است، نتیجه به خطر افتادن موجودیت توافق هسته‌ای در گذشته دانست. او از ارزش برجام گفت و تاکید کرد که «احیای برجام به نفع کل جامعه بین‌المللی است.»
درست در همین حال رویترز طی گزارشی از احتمال رسیدن به توافق در دور جدید مذاکرات وین نوشت. در این گزارش آمده است: «دیپلمات‌ها و تحلیلگران همچنین گفتند که خواسته‌های ایران درباره لغو تحریم‌ها و نگرانی غرب درباره تخصص رو به گسترش هسته‌ای ایران در میان مسائلی هستند که ممکن است مذاکرات بیشتر درباره‌شان هفته‌ها یا شاید ماه‌ها زمان ببرد.» در ادامه این گزارش اما به نقل از یک دیپلمات اروپایی آمده است: «مذاکرات پیشرفت قابل‌توجهی کرده‌اند اما اکنون در سخت‌ترین بخش خود قرار دارد که هنوز تصمیمات مهمی باید گرفته شوند.» دیپلمات دومی هم به این رسانه گفته «مذاکرات به دل موضوع در زمینه هسته‌ای رسیده‌اند.» این گزارش می‌افزاید: یک دیپلمات ارشد غربی گفته است که «طبعا» امیدوار است که دور بعدی مذاکرات به یک توافق منجر شود.البته‌اینکه گروسی دیروز به یک شبکه قطری گفت «می‌توانیم اقداماتمان را به صورت دوجانبه با ایران ادامه دهیم» از دیگر موارد امیدوارکننده بود.
توپ در زمین ایران
این خوش‌بینی اما در حالی ابراز می‌شود که تحلیلگران در تهران امید چندانی ندارند. علی بیگدلی کارشناس مسائل بین‌المللی از جمله همین تحلیلگران است. او در مصاحبه‌ای با «جهان‌صنعت» با تاکید براینکه «در فضای فعلی به هیچ‌وجه جای امیدواری نیست» گفت: «با توجه به نشانه‌ها و علائمی که هر روز منتشر می‌شود و ابراز نگرانی آمریکا و آقای بلینکن، ‌شاید هم بتوان گفت رفتار خشم‌آلود او نسبت به ایران، نمی‌توان امیدوار بود که گشایشی در پرونده هسته‌ای ایران ایجاد شود. از یک طرف فشار کنگره به بایدن، از طرف دیگر فشارهای منطقه‌ای به آمریکا. مساله مشکل‌ساز دیگر نیز سطح انتظارات ایران است که از نظر طرف مقابل غیرقابل قبول به نظر می‌رسد.»
وی با اشاره به اینکه «به نظر من ایران باید در انتظارات خود تجدیدنظر کند» کند، گفت: «من قبلا هم در مصاحبه‌ها گفته‌ام که بهتر است ایران مساله را به دو بخش تقسیم کرده و اجازه دهد که در مرحله نخست تحریم‌هایی که مستقیما ناشی از برجام بوده و مانعی بر سر مبادلات بانکی ما است، برداشته شود تا در امور اقتصادی کشور شاهد یک روان‌سازی باشیم و در مرحله دوم به سراغ مسائلی مثل حقوق‌بشر، کنترل موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای برویم. اما ایران به این دو مرحله‌ای شدن تن نمی‌دهد زیرا نمی‌خواهد که اساسا وارد مبحث نفوذ منطقه‌ای و مسائل موشکی بشود. ایران نمی‌خواهد که سیاست منطقه‌ای او تحت تاثیر برجام قرار بگیرد و آمریکا نیز به هیچ‌وجه زیر بار این مطلب نمی‌رود.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی با یادآوری قطع شدن مذاکرات ایران و عربستان، گفت: «به نظر می‌رسد که آمریکا مایل است در خاورمیانه یک جبهه‌ای علیه ما بسازد و من تصور می‌کنم که ما پشت این جبهه می‌مانیم و لطمه می‌خوریم پس نباید این موقعیت را از دست بدهیم.»
وی در پاسخ به اینکه چرا در شرایط فعلی و با وجود اینکه هیچ اقدام عملی نشده و تغییری در مسیر مذاکرات ایجاد نمی‌شود، شاهد ابراز خوش‌بینی‌هایی از سوی اروپا و سایر طرف‌های برجامی هستیم؟ گفت: «مساله این است که هم ایران و هم آمریکا به حل مساله علاقه‌ دارند و اراده‌ای نیز دارند اما برداشت‌های آنان متفاوت است. این‌گونه ابراز خوش‌بینی‌ها نیز از نظر من تلاشی برای انداختن توپ در زمین ایران است. می‌خواهند در فضای منطقه‌ای و بین‌المللی این مطلب را القا کنند که ما آمادگی لازم را برای حل‌و‌فصل مساله داریم اما این زیاده‌طلبی‌های ایران است که اجازه حصول نتیجه را نمی‌دهد.»
بیگدلی افزود: «اگر ما سطح انتظارات خود را کاهش ندهیم‌ یا به راستی‌آزمایی که اصلا در برجام جایی ندارد، اصرار کنیم، به نتیجه نخواهیم رسید. لازم است که ما انتظارات خود را با موازین علم سیاست منطبق کنیم.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی در ادامه به گزارش اخیر آژانس انرژی اتمی اشاره کرد و گفت: «اکنون آقای گروسی نیز گزارش خود را به شورای حکام داده است اما گفته که تا پایان این مهلت یک ماهه که ایران تمدید کرد، صبر کنند بنابراین اگر در این مدت دست به اقدامی نزنیم، یا از موضع خود عقب‌نشینی نکرده و اجازه نصب مجدد دوربین‌ها و دیدن فیلم‌ها را ندهیم، به سوی صدور قطعنامه در شورای حکام و بعد هم شورای امنیت خواهند رفت.»
وی در پاسخ به اینکه آیا اکنون که دولت روحانی رو به پایان و تحت فشار قانون مصوب مجلس یازدهم با عنوان اقدام راهبردی برای لغو تحریم است، می‌توان انتظار داشت که ایران در رویه خود تغییراتی ایجاد کند؟ گفت: «واقعیت این است که راست افراطی در کشور ما مایل نیست که دست گل حل‌وفصل این پرونده به گردن آقای روحانی افتد، بنابراین تلاش‌هایی می‌کند که کار را به بعد از انتخابات بکشاند. آمریکایی‌ها البته می‌دانند که تصمیم‌گیرنده سیاست خارجی در ایران دولت نیست و می‌گویند که این انتخابات تاثیری به حالشان ندارد.»
تداوم ناامیدی‌ها
فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین نیز امیدی به ثمربخشی دور آتی مذاکرات و باز شدن گره از کار ایران ندارد. او در گفت‌وگویی با «جهان‌صنعت» در این باره گفت: «چشم‌اندازی که من برای این وضعیت متصور هستم ادامه همان ۱۸ سال گذشته یعنی مذاکره برای مذاکره است. گاهی هم در این بین اخباری برای امیدواری مردم و یا ایجاد ترجیح مشارکت در انتخابات می‌رسد اما واقعیت آن است که امیدی ندارم این مذاکره زودتر از ۸ تا ۱۰ سال آینده به نتیجه برسد.» وی افزود: «برخی ابراز خوشحالی می‌کنند که پیش‌بینی و تلاش ترامپ برای صورت دادن براندازی در ایران از طریق افزایش فشارها محقق نشده است و از این جهت حق دارند. اما باید به این نیز توجه داشته باشند که ایران اگرچه کشور بزرگ و دارای منابعی است که می‌تواند حتی در شرایط اینچنینی به زندگی خود ادامه دهد، به این معنا نیست که آنان نتوانستند ما را در مسیر توسعه اقتصادی و صنعتی فلج کنند یا از کشورهایی مثل ترکیه، امارات، عمان و حتی عراق عقب‌اندازند.» مجلسی در پاسخ به اینکه دلیل خوش‌بینی‌هایی که از سوی اتحادیه اروپا و روسیه درباره به نتیجه رسیدن مذاکرات وین ابراز می‌شود، چیست؟ گفت: «احتمالا در جریان مذاکرات به آنان امیدهایی داده شده است. البته در یک نگاه جدی‌تری باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که آمریکا اخیرا تمایلاتی به دست برداشتن از حمایت بدون قید و شرط از اسراییل نشان داده است. این سیاست عقلانی نیز به نظر می‌رسد زیرا آمریکا می‌تواند از اسراییلی حمایت کند که تابع قوانین بین‌المللی باشد، نه اسراییلی که جنگ راه می‌اندازد، مردم را آواره می‌کند و شهرک‌سازی می‌کند و… به نظر من این رویکرد آنان با پاسخ متقابلی نیز همراه خواهد شد. به این معنی که طرف مقابل اسراییل یعنی جبهه مقاومت از اندیشه نابودی اسراییل فاصله گرفته و به سوی رعایت مقررات بین‌المللی یعنی پذیرش قطعنامه‌های سازمان ملل مبنی بر به رسمیت شناختن خطوط مرزی بعد از جنگ ۱۹۷۶ برود.»وی در توضیح اینکه این مساله چه تاثیری در مسائل سیاست خارجی ایران دارد، نیز گفت: «به هرحال تصور آنان این است که اگر خودشان یک خط اعتدالی را بپیمایند، طرف‌های مقابل آنان در موضوعات مختلف نیز رویه مبتنی بر اعتدالی را در پی خواهند گرفت.»این کارشناس مسائل بین‌المللی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا برخی اقدامات ایران مثل دیدار آقای ظریف با نماینده سازمان ملل در امور یمن و حمایت از ایجاد صلح که نشانه‌ای از نرمش در سیاست‌های خاورمیانه‌ای است؛ می‌تواند بر مذاکرات برجامی اثر مثبت گذارد؟ گفت: «من فکر نمی‌کنم که اینچنین باشد. به این خاطر که نرمش در منطقه به خصوص از سوی عربستان منوط به باخت سیاست‌های بزرگ آنان در عرصه‌های میدانی است و آنان را به این نتیجه رسانده که اکنون به سوی نرمش بروند. همچنین تصور نمی‌کنم که مذاکرات ایران با عربستان بیش از حل مسائل مربوط به حج و زوار ایرانی تاثیری داشته باشد.»
جمع‌بندی
با وجود همه این بدبینی‌ها مذاکرات در جریان است و مقامات ایرانی به خصوص در دولت روحانی امیدوارند که بتوانند در این واپسین ماه‌های فعالیت خود، این پرونده را به جایی برسانند. دور بعدی مذاکرات قاعدتا می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای داشته و معلوم کند که باید پالس‌های مثبتی که از طرفین برجامی می‌رسد را جدی گرفت یا با در نظر گرفتن واقعیاتی مثل گزارش آژانس و موضع توام با تهدید آمریکا این سری از گفت‌وگوها را نیز بی‌ثمر دانست. این انتظار نیز آن‌طور که لارنس نورمن خبرنگار روزنامه وال‌استریت ژورنال درباره زمان از سرگیری مذاکرات وین در صفحه توئیترش نوشته، حداقل تا شنبه آینده ادامه دارد. او نوشته است: متوجه شده‌ام که احتمالا دور بعدی مذاکرات ایران پیش از روز شنبه برگزار نمی‌شود. شش روز قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران است. گفتنی است، تاکنون منابع رسمی غربی و ایرانی تاریخ دقیقی را برای آغاز دور ششم مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین اعلام نکرده‌اند و تاریخ برگزاری صرفا در مرحله گمانه‌زنی است.