رییس سازمان انرژی اتمی همچنین این اتفاق را «نوید‌بخش» دانست و مدعی شد که ظاهرا «بن‌بست در برجام در حال شکسته شدن» است؛ موضوعی که اگرچه مذاکره غیرمستقیم میان ایران و آمریکا استنباط شد و طرف‌های آمریکایی و روسی و اروپایی درباره نشست هفته آینده و مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا در سطح کارشناسان درباره برجام اظهار امیدواری کردند اما سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه روز گذشته باز هم بر مواضع پیشین جمهوری اسلامی ایران درباره برجام تاکید کرد و ادعای مطرح شده از سوی معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا درباره مذاکرات بر سر توافق هسته‌ای در هفته جاری در وین و لغو تحریم‌ها برای بازگشت آمریکا و پایبندی به توافق هسته‌ای را رد کرد.
در هفته‌های اخیر نحوه احیای برجام به یک موضوع مناقشه‌برانگیز بین ایران و آمریکا تبدیل شده است؛ موضوعی که هر کسی به زعم خود درباره آن سخن می‌گوید و برخی مقامات کشورمان وعده گشایشی در آن می‌دهند. اما گروهی دیگر با رد و نفی این سخنان تاکید می‌کنند که مواضع رسمی کشور درباره برجام و مذاکره احتمالی با آمریکا همان است که رهبر انقلاب بیان کردند یعنی آمریکا باید ضمن بازگشت به برجام همه تحریم‌ها را بردارد و پس از راستی‌آزمایی، ایران هم به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت. بنابراین به نظر می‌رسد درباره مسائل سیاست خارجی هماهنگی بین مقامات مسوول کشورمان وجود ندارد یا برخی در تلاشند نرمشی که آمریکا برای احیای برجام برداشته است را نادیده گرفته و راه خودشان را پیش بگیرند. از طرفی علی‌اکبر صالحی اعلام می‌کند بن‌بست برجام در حال شکسته شدن است. از سوی دیگر خطیب‌زاده تاکید می‌کند چیزی غیر از رفع کامل تحریم‌ها را قبول نداریم.
گفتنی است بخشی از مواردی که رییس سازمان انرژی اتمی ایران به آن اشاره کرد، مربوط به جلسه روز سه‌شنبه، ۱۷ فروردین است؛ جلسه‌ای که گفته میشود برای مشخص کردن لغو تحریم‌ها علیه ایران و اجرای تعهدات برجامی توسط ایران، در وین برگزار میشود و در این مذاکره «مقام‌های ارشد آمریکایی» حضور دارند اما میان نمایندگان ایران و آمریکا گفت‌وگوی مستقیم انجام نخواهد شد. هر چند که مقامات کشورمان چنین موضوعی را تایید نکرده‌اند.
سخنگوی کاخ سفید: گفت‌وگوهای غیرمستقیم با ایران سازنده است
در حالی که مقامات کشورمان می‌گویند «هیچ نیازی به مذاکره با آمریکا وجود ندارد» و عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان جمعه شب در یک گفت‌وگوی تلویزیونی تاکید کرد: «ما هیچ مذاکره‌ای با آمریکا نداریم چه مستقیم و چه غیرمستقیم، ما فقط با اعضای برجام مذاکره و گفت‌وگو می‌کنیم. از نظر ما هیچ طرح گام‌به‌گامی وجود ندارد و اصلا به نقشه راه احتیاج نداریم.» خبرگزاری رویترز به نقل از سخنگوی کاخ سفید اعلام کرده است «از نظر آمریکا، گفت‌وگوهای غیرمستقیم با ایران در وین به طور بالقوه‌ای سازنده خواهد بود».
اعلام آمادگی دولت آمریکا برای برداشتن تحریم‌های ناسازگار با برجام
رابرت مالی نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران هم در گفت‌وگو با شبکه پی‌بی‌اس درباره هدف واشنگتن از مذاکرات غیرمستقیم با ایران بیان کرده است: «هدف این است که ببینیم می‌توانیم روی گام‌هایی که آمریکا باید برای بازگشت به توافق هسته‌ای و همچنین ایران باید برای بازگشت به تعهداتش در توافق هسته‌ای بردارد به یک توافق دست یابیم یا نه. سال‌هاست که آمریکا چنین تعاملی با ایران دارد. این مذاکرات نیز غیرمستقیم خواهد بود. اکنون نیز هدف ما این است که ببینیم آیا می‌توان روی یک نقشه راه برای بازگشت هر دو طرف به توافق دست یافت یا خیر. این، اولین گام خواهد بود. این، مسیری سخت و دشوار است چراکه زمان زیادی از دست رفته است و بی‌اعتمادی دوطرفه وجود دارد. اما می‌خواهیم با شرکای اروپایی و… خود که با ایران گفت‌وگو می‌کنند، مذاکره کنیم تا ببینیم می‌توانیم گام‌های بازگشت را تعیین کنیم یا نه. اگر آنها (ایران) برای بازگشت به توافق جدی باشند، ما هم جدی هستیم.»
اما سعید خطیب‌زاده هم مثل عباس عراقچی در واکنش به ادعاهای جالینا پورتر معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا و رابرت مالی، درباره وجود چنین نشستی و مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا در وین تاکید کرد: «همان طور که بارها گفته شده است، هیچ برنامه قدم به قدمی مد نظر نیست. سیاست قاطعانه جمهوری اسلامی ایران لغو تمام تحریم‌های آمریکاست، چه آنهایی که ترامپ پس از خروج از برجام (توافق هسته‌ای) اعمال کرد و چه آنهایی که برای اولین بار از جانب او اعمال شدند و همین‌طور تحریم‌هایی که تحت سرپرستی هر کسی اعمال شدند.»البته جدا از اظهارنظر غربی‌ها درباره مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا در نشست روز سه‌شنبه وین که مقامات کشورمان آن را تکذیب می‌کنند، نادر انتصار استاد ممتاز علوم سیاسی دانشگاه آلابامای جنوبی هم در گفت‌وگو با ایلنا تاکید کرده است: «اگر ایران روزی تصمیم گرفت با آمریکا روابطی نزدیک برقرار کند، مستقیما با واشنگتن وارد معامله شود و دنبال نقش دلالی اروپا نباشد چراکه اروپا نشان داده است نقش پادوی آمریکا را در مقابل ایران ایفا می‌کند.»
صالحی با ادبیات سیاسی بین‌الملل ناآشناست
موضوع مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم میان ایران و آمریکا یک بحث است و ناهماهنگی میان مسوولان سیاست خارجی کشورمان هم موضوع دیگری است که از اهمیت زیادی برخوردار است. البته نکته مهم دیگر سخنان علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی کشورمان در شبکه مجازی کلاب‌هاوس است. برخی کارشناسان مسائل بین‌الملل از جمله مهدی مطهرنیا، صالحی را متهم می‌کنند که اصلاحات تخصصی بین‌الملل و ادبیات سیاسی را نمی‌داند و همین مساله زمینه انتقاد از او را فراهم کرده است.
مهدی مطهرنیا استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در این باره گفت: «دکتر صالحی، فردی دانشگاهی و دارای سوابق مدیریتی و وزارتی از دانشگاه به محیط سیاسی است که مسوولیت وزارت خارجه دولت آقای احمدی‌نژاد را هم در کارنامه خود دارد، اما متاسفانه ایشان با ادبیات سیاسی آشنایی چندانی ندارد و در برابر متخصصان روابط بین‌الملل حتی در تفهیم واژگان تخصصی مسائل بین‌المللی با چالش مواجه است. هر چند که فردی محترم و دلسوز و دارای موضع‌گیری‌های روشن در راستای منویات رهبری انقلاب است.»
مطهرنیا در عین حال در ادامه انتقادات خود افزود: «آنچه او در کلاب‌هاوس درباره مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا در قالب ۱+۵ در نشست هفته آینده وین درباره مسائل تخصصی برجام و تعهدات ایران اعلام کرد، نقطه گره کار است.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «ایالات متحده آمریکا در واشنگتن دی‌سی می‌گوید به برجام بازمیگردد، اما بحران واژگانی بین ایران و واشنگتن وجود دارد. آمریکا وقتی می‌گوید به برجام بازمیگردد یعنی به ۱+۵ بازمیگردد چرا که ۱+۵ را سازوکار اصلی معطوف به توافقنامه آمریکا می‌داند و این امر تازه‌ای نیست و ترامپ که برجام را پاره کرده بود هم بارها گفت حاضریم به برجام بازگردیم، به شرط اینکه برجام مورد تجدیدنظر قرار گیرد و ایران قبول کند که بندهایی از برجام تغییر کند.»
او افزود: «همین معنا را آمریکا اکنون هم بیان می‌کند. پرونده موشکی ایران را بیشتر مطرح می‌کند و در کنار آن پرونده هسته‌ای را وسط می‌کشد. در این مرحله پای «برجام پلاس» وسط می‌آید. نخستین‌بار اندیشکده سلطنتی بریتانیا با عنوان «چتم‌هاوس» در سال ۲۰۱۹ پژوهشی را انجام داد و با ۷۵ تحلیلگر و تصمیم‌ساز در این باب گفت‌وگو کرد و سندی ۶۰صفحه‌ای را تحت عنوان «برجام پلاس» منتشر و بازگشت به برجام را به ترامپ توصیه کرد. ترامپ در این راستا اعلام کرد که حاضر است با ایران در هرجای دنیا به مذاکره بنشیند و شخصا با فرد اول ایران در باب این موضوع مذاکره کند. اما تلاش او در ایران برای گرفتن عکس یادگاری و اثرگذاری در انتخابات آمریکا تعبیر شد.»
این کارشناس امور بین‌الملل تصریح کرد: «رهبری ایران اعلام کرده است که آمریکا زمانی می‌تواند با ایران دور میز مذاکره بنشیند که به برجام با تعریف ایران بازگردد و تحریم‌ها را کامل بردارد و این امر راستی‌آزمایی شود. بنابراین اگر به گفته دکتر صالحی ایران پشت میز مذاکره بدون در برداشتن این موارد بنشیند، در مراکز استراتژیک و محافل ناظر بر این پرونده در راستای الگو برداری از رفتار و کنش ایران به معنای عقب‌نشینی آشکار از مواضع رهبری ایران محسوب خواهد شد.»
مطهرنیا با توجه به سخنان روز گذشته خطیب‌زاده و تاکید رهبری بر نوع بازگشت ایران به تعهدات برجامی، نگاه صالحی به مساله را خوش‌بینانه توصیف کرد و گفت: «به نظر می‌رسد آقای صالحی خوش‌بینانه به موضوع نگاه می‌کند و امکان نشستن کارشناسان ایران دور میز مذاکره غیرمستقیم با آمریکا در هفته آینده را زمینه‌ای برای باز شدن مذاکرات می‌داند. در حالی که اگر ایران حتی در سطح کارشناسی در برابر آمریکا حاضر شود، به معنای بازگشت آمریکا به برجام نیست بلکه به معنای تلاش ایران برای حضور پای میزی است که آمریکایی‌ها در آن حضور دارند.»
این کارشناس امور بین‌الملل تاکید کرد: «اگر چه ممکن است در فضای پروپاگاندا و در داخل کشور این اتفاق به ضعف ایالات متحده تعبیر شود، اما در محافل تحلیلی برداشت دیگری میشود که با وجود همه فعالیت ایران برای گذاشتن تخم‌مرغ‌هایی در سبد گرفتن امتیاز از آمریکا، اولین امتیاز را ایران داده است. چراکه به جای پارادایم نه جنگ، نه مذاکره‌ای که رهبری ایران بیان کرده است، ایران پای میز مذاکره با آمریکا در شرایطی نشسته است که نه تحریم‌ها برداشته شده و نه راستی‌آزمایی صورت گرفته و نه آمریکا پذیرفته که برجام ۲۰۱۵ را مهر و امضا کند.»
او ادامه داد: « بنابراین ممکن است آمریکایی‌ها برخی تحریم‌ها در قالب پرونده هسته‌ای را نادیده بگیرند اما به هیچ‌وجه تحریم‌ها علیه ایران را لغو نمی‌کنند. البته آمریکایی‌ها می‌گویند ما به برجام بازمی‌گردیم و هفته آینده کارشناسان آمریکایی بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و دعوت از سوی تروئیکای اروپایی در این جلسه حاضر می‌شوند، اما تغییری ایجاد نمی‌شود.»
مطهرنیا با اشاره به بخش دیگر سخنان صالحی درباره عبور از بن‌بست برجام هم به «جهان صنعت» گفت: «دیر یا زود ایران و آمریکا پای میز مذاکره خواهند نشست، اما این مذاکره می‌تواند دارای چالش‌های جدی و مخاطره‌برانگیزتر از قبل باشد، چراکه اولین نتیجه عملیاتی آن همگرایی بیشتر قدرت‌های منطقه‌ای و اروپای متحد با ایالات متحده و کند شدن لبه تیز حمایت مسکو و چین از ایران است و با توجه به تلاش ایران برای نزدیک شدن به چین آنها متوجه می‌شوند ایران تلاش کرده است از توافقنامه ۲۵ساله به عنوان ابزاری برای دست بالا در مذاکره با آمریکا استفاده کند.»
بنابراین با توجه به اظهارات بیان شده کارشناسان و از طرف دیگر اصرار غرب به مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا در جلسه هفته آینده برجام در وین، باید دید تصمیمات کلان داخلی به کدام سو حرکت می‌کند و آیا به گفته صالحی، بن‌بست برجام شکسته میشود یا همچنان مرغ طرفین یک پا دارد و باید منتظر گذر زمان بیشتری باشیم.