انتظاری بیشتر از این نداشتیم
دکتر یوسف رشیدی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در گفت‌وگو با «شرق»، درباره علت آلوده‌ترشدن هوای کلان‌شهرها گفت: «اول یک مقدمه را باید در نظر گرفت؛ وقتی فردی حال نامساعدی دارد، حتی اگر نزد بهترین پزشک هم ببریم، پزشک صرفا با نگاه‌کردن به او نسخه تجویز نمی‌کند، به مریض می‌گوید باید آزمایش بدهی، اسکن بدهی، بعد اگر آزمایشی مشکوک باشد، تکرارش می‌کند. ماجرای آلودگی هوا هم دقیقا به همین شکل است؛ مسئله آلودگی هوای تهران ربطی به کنترل کیفیت هوا ندارد. در بحث مازوت سه بخش می‌تواند ادعا کند که مازوت سوزانده می‌شود؛ اول کارخانه مصرف‌کننده است که زیر بار نمی‌رود، دوم شرکت پالایش و پخش است که مازوت را تحویل می‌دهد و ضلع سوم هم سازمان حفاظت از محیط زیست است که با سنجش گازهای خروجی و با روش‌های علمی باید نتیجه را اعلام کند. به نظر می‌رسد این سه ضلع مسئله مازوت‌سوزی را مجهول باقی گذاشته‌اند و کسی مشخصا به این اتفاق اعتراف نکرده است؛ بنابراین ما اگر بخواهیم روی بحث آلودگی هوا اظهارنظر دقیق بکنیم، نیازمند آن هستیم که دقیقا بدانیم چه مقدار آلودگی توسط کدام کارخانه‌ها و چه خودروهایی و با چه سوختی تولید می‌‌شود. ما نیازمند داده‌هایی دقیق هستیم تا بتوانیم نسخه‌ای دقیق تجویز کنیم». او با طرح یک سؤال ادامه داد: «به‌عنوان مثال درحال‌حاضر سازمان حفاظت از محیط زیست، ادعا می‌کند خودروهای ما با استاندارد یورو 4 و یورو 5 تولید می‌شوند. سؤال ساده من این است که این خودروها که از کارخانه‌هایی مثل ایران‌خودرو و سایپا بیرون می‌آید، چه مدت پایداری آلودگی دارند؟ جواب این سؤال را هیچ‌کس نمی‌داند، چون اصلا روی این موضوع کار نشده است؛ بنابراین وقتی ما روی مسائل کار نمی‌کنیم، نمی‌توانیم تجویزی هم بکنیم. ما برای پاسخ‌دادن درست به سؤال‌ها در زمینه آلودگی هوا باید اقلام اطلاعاتی‌مان درست باشد». رشیدی افزود: «با ذکر این مقدمه سؤال دیگری را مطرح می‌کنم؛ اصلا چرا باید کیفیت هوای ما خوب باشد؟ درحال‌حاضر سه سال است که اسقاط خودروهای ما از کار افتاده. از زمانی که واردات خودرو ممنوع شده، حتی یک خودرو هم اسقاط نشده؛ چراکه اسقاط خودروها به دوش واردکننده‌ها بود و بعد از اینکه واردات ممنوع شد، دولت فکری نکرد؛ بنابراین خودروها فرسوده و فرسوده‌تر شدند. همان‌طورکه می‌دانید، خودروهای فرسوده، تولید آلودگی‌شان چندین برابر خودروهای نو است. درست است که مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل بودند، اما از طرفی به‌خاطر کرونا استفاده از خودروهای شخصی بیشتر شده، از طرف دیگر تعداد خودروها در سال‌های مختلف افزایش پیدا کرده، از طرف دیگر ما خودرویی را از رده خارج نکردیم. یک شاید هم وجود دارد که راجع به آن مطمئن نیستم؛ شاید سوخت‌های سنگین سوزانده‌شده که همان دستگاه‌هایی که در ابتدای عرایضم ذکر کردم باید به این مجهول پاسخی شفاف بدهند. البته ذکر این نکته لازم است که حتی اگر سوخت سنگین نسوزانده باشیم، باید آلودگی هوا بدتر می‌شد که شد! شما زمانی می‌توانید انتظار داشته باشید که کیفیت هوا خوب باشد که کاری بکنید. این مسئله در تمام بخش‌های زندگی صادق است؛ وقتی خودرویی از رده خارج نشده، وقتی اتفاق خاصی نیفتاده، چطور هوا خوب شود؟».
رشیدی در پایان خاطرنشان کرد: «ما باید مسئولیت اجتماعی را برای بخش‌های مختلف تعریف کنیم؛ مثلا مراکز معاینه فنی تقریبا بی‌خاصیت شده‌اند؛ چرا‌که تکنولوژی‌های آلودگی هوا گران هستند و مردم راهکارهای دورزدن آن را یاد گرفته‌اند و استفاده می‌کنند. اگر خودروسازان ما قبول می‌کردند، برای خودروهای تولیدی تجهیزات آلودگی هوا گارانتی مادام‌العمر بگذارند، ما الان با این وضع دست‌و‌پنچه نرم نمی‌کردیم. دولت باید مسئولیتش را بپذیرد که در حوزه آلودگی هوا کاری کند. این وظیفه خودروساز است که وسیله تولیدی‌اش باعث تشدید آلودگی هوا نشود. من فکر می‌کنم این مسئله مبهم نیست و تمام ابعادش مشخص است و می‌شود برایش کاری کرد. درست است که باید داده‌هایمان را به‌روز کنیم، اما به شرطی که کار کنیم می‌شود آلودگی هوا را کنترل کرد».
مازوت‌سوزی تأیید شد
بالاخره سازمان محیط زیست نیز سرانجام مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها و صنایع در تهران را تأیید کرد. معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه با مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها در اراک برخورد شده است، می‌گوید: نامه‌ای به دادستانی تهران نیز درباره مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها ارسال کرده‌ایم. آخرین سیاهه انتشار شهر تهران نشان می‌دهد کامیون‌ها حدود ۱۶ درصد و موتورسیکلت‌ها حدود ۱۰ درصد در تولید ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون نقش دارند. براساس اظهار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درحال‌حاضر ظرفیت پالایشگاه‌ها از مازوت پر شده و به‌‌واسطه تحریم‌های بین‌المللی کسی خریدارشان نیست؛ بنابراین مجبوریم در برخی نقاط از سوخت مازوت استفاده کنیم. هرچند محیط زیست در ابتدا اصرار داشت که در برخی کلان‌شهرهایی که مشکل آلودگی هوا دارند - مانند تهران و اصفهان - از سوخت مازوت استفاده نمی‌شود؛ اما داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران بیانگر استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد در صنایع و نیروگاه‌های تهران است؛ چراکه با وجود ممنوعیت تردد خودروهای دیزلی در تهران طی هفته گذشته، غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد - که ارتباط مستقیمی با مصرف سوخت‌های غیراستاندارد از جمله مازوت دارد - افزایش یافته است.
همچنین مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود ممنوعیت تردد دیزلی‌ها در تهران غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد افزایش پیدا کرده است؟ می‌گوید: به ‌نظر می‌رسد با سردشدن هوا و فشار روی منابع گاز کشور و افزایش مصرف خانگی، منابع ثابت آلاینده هوا به‌صورت پراکنده از سوخت مازوت استفاده کرده‌اند؛ برای مثال واحدهای ریخته‌گری در تهران در روزهای اخیر سوخت مازوت مصرف کرده‌اند.
پیشنهاد تعطیلی 2 روزه تهران
به گفته استاندار تهران، پیشنهاد دو روز تعطیلی برای همه دستگاه‌های اداری دولتی، خصوصی و همچنین فعالیت‌های عمرانی به معاون‌اول رئیس‌جمهور ارائه خواهد شد که برابر قوانین معاون‌اول رئیس‌جمهور یا هیئت وزیران دراین‌باره تصمیم‌گیری نهایی را انجام خواهند داد.
از طرف دیگر با وجود تأیید سازمان حفاظت از محیط زیست، استانداری تهران اصرار دارد که خبری از سوخت مازوت در تهران نیست! انوشیروان محسنی‌بندپی در جلسه کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران گفت: درحال‌حاضر هیچ صنایع و نیروگاهی در تهران از سوخت مازوت استفاده نمی‌کند و این موضوع مورد تأیید شرکت پخش و پالایش فراورده‌های نفتی و محیط زیست استان تهران است. به‌این‌ترتیب صنایع از سوخت گاز و گازوئیلی که حداقل ۵۰ درصد آن از یورو ۴ برخوردار است، استفاده می‌کنند. از سوی دیگر پلیس نیز از تردد خودروهای دودزا و فاقد معاینه فنی جلوگیری کرده و با نظارت بر این بخش اقدام مؤثری انجام شده است. همچنین تلاش برای برخورد با موتورسیکلت‌های فاقد معاینه فنی در دستور کار قرار گرفته است. فعالیت‌های عمرانی تا اطلاع ثانوی متوقف است و تلاش می‌کنیم فعالیت معادن شن و ماسه به‌میزان تأثیری که بر آلودگی هوا دارند، کنترل شوند.
استاندار تهران با تأکید بر اینکه شرکت گاز نظارت مستمری بر دستگاه‌های اداری برای تنظیم سیستم گرمایشی دارد و این نظارت تداوم پیدا می‌کند، گفت: البته با همه تمهیدات و اقدامات انجام‌شده، متأسفانه به‌دلیل اینکه پدیده جوی ناپایدار نداشته‌ایم، با انباشت آلاینده‌ها مواجه هستیم و براساس گزارش هواشناسی به غیر از غروب یکشنبه و وزش باد اندکی که داریم، در بقیه ساعات با پایداری جوی مواجه هستیم و به این ترتیب انباشت آلاینده‌ها تداوم پیدا می‌کند. ظرف روزهای گذشته دو لایه وارونگی در ارتفاع ۲۰۰ و ۹۰۰ متری را شاهد بوده‌ایم، به‌این‌ترتیب با وجود همه تمهیدات اتخاذشده باید تمهید دیگری اتخاذ شود. بر همین اساس و با توجه به مصوبه هیئت وزیران که در چنین شرایطی باید تدابیر سخت‌تری نسبت به حفظ و ارتقای سلامت جامعه اتخاذ کنیم، باید تصمیم‌هایی برای کاهش عوامل تماس با این ذرات بگیریم؛ بنابراین پیشنهاد و جمع‌بندی جلسه برای معاون اول رئیس‌جمهور ارسال خواهد شد.