صنعت بازیافت در جهان چنان سودآور است که بسیاری از کشورها زباله را از کشورهای همسایه خود وارد کرده و پس از بازیافت محصولات بازیافتی را به همان کشورها می‌فروشند. در ایران نیز تفکیک زباله از مبدا با هدف جداسازی مواد از یکدیگر به منظور جلوگیری از آلودگی بیشتر، برنامه ریزی شد که در این طرح هم موادی که قابل بازیافت هستند به طبیعت بازمی‌گردد و درآمد هنگفتی عاید شهرداری می شود. در این بین، شهرداری تهران توانسته است با استفاده از تجربه سایر کشورها درآمد خوبی از تفکیک زباله به دست آورد. بر این اساس شهرداری تهران در سال 1397طی 11 قرارداد به صورت مزایده با پیمانکاران مختلف، جمع آوری و تفکیک از مبدا زباله را واگذار کرده که تقریبا 160 میلیارد تومان درآمد داشته است. این در حالی است که در بسیاری از شهرها، موفقیت چشمگیری در این امر حاصل نگریده است. اطلاعات منتشر شده نشان می دهد که بسیاری از شهرها نه تنها از این محل درآمد زایی نداشته اند؛ بلکه برای دفن زباله های شهری متحمل هزینه های گزافی نیز گردیده اند.
مشارکت شهروندان
راهگشای همه طرح ها
سرپرست سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان با اشاره باینکه ابزارهای فناورانه در کنار آموزش تخصصی می تواند مسیر مدیریت پسماند را بهینه سازی و زمینه تحقق چشم اندازهای کوتاه مدت و بلندمدت سازمان را فراهم کند، گفت: ما هر دو بخش آموزش، فرهنگسازی، توسعه تکنولوژی و فناوری ها را مکمل هم می دانیم. محمد صادقی در خصوص رویکرد این سازمان به منظور بهره برداری بیشتر از تکنولوژی در زمینه مدیریت پسماندها اضافه کرد: علاوه بر تقویت زیرساخت های تفکیک از مبدأ مانند جعبه های ایمن مخصوص جزء ویژه پسماندهای خانگی، مخازن کارتن پلاست و فلزی و... که با هدف ارتقای شاخص مشارکت در جداسازی پسماندها صورت گرفته، کارخانه پردازش پسماند و تولید کود آلی طی یک برنامه منظم توسعه پیدا کرده که در این راستا طرح احداث خطوط جدید با امکانات بهبود یافته نزدیک به 75درصد پیشرفت عملیاتی داشته و بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته، تا پایان سال به بهره برداری خواهد رسید. وی ادامه داد: ساماندهی شیرابه از طریق طراحی لندفیل استاندارد و لاگون های مناسب شیرابه، فعالیت های پژوهشی و طراحی در زمینه راه اندازی اولین پسماند سوز بیمارستانی، هاضم بیهوازی و پیرولیز از جمله پروژه هایی است که در حوزه طراحی و اجرای تکنولوژی ها جهت اجرا در حال بررسی هستند.
صادقی با تأکید بر استفاده از دانش و تخصص بومی، بیان کرد: اغلب این پروژه ها طی اعلام فراخوان برای مشارکت پیمانکاران بومی اجرا شده و تمرکز بر این است که ضمن بهره مندی از توان داخلی بتوانیم با حداقل هزینه هر پروژه را به سرانجام برسانیم. سرپرست سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان در نهایت مشارکت شهروندان را راهگشای همه طرح ها و برنامه های سازمان مدیریت پسماند عنوان کرده و گفت: بدیهی است این زیرساخت ها زمانی عملکرد مطلوب خواهد داشت که پسماندها به درستی در مبدأ تفکیک شده و هر یک در مسیر پردازش خود قرار بگیرند و تحقق این اتفاق نیز منوط به مشارکت شهروندان چه در نقش یک بانوی خانه دار، چه در نقش دانشآموز و دانشجو و چه در نقش فرد شاغل در بخش دولتی یا خصوصی خواهد بود.
الزام در تغییر
شیوه جمع آوری پسماند
اما یک فعال محیط زیست و مدرس دانشگاه پیام‌نور معتقد است، باید شیوه جمع آوری پسماند در شهر اصفهان از حیطه صرف شهرداری خارج و زمینه ورود بخش خصوصی فراهم شود. علی نصر اصفهانی ادامه داد: بعضا تصور می شود که مالکیت پسماند متعلق به شهرداری هاست؛ اما بر اساس قانون، مالکیتی که به شهرداری ها تعلق دارد، مالکیت پسماندی است که در معابر و اماکن عمومی قرار می گیرد. این پسماند بر اساس قانون غیر قابل خرید و فروش است و شهرداری وظیفه دارد با زباله گردها که تلاش می کنند از این طریق کسب درآمد کنند، برخورد کند.
این فعال محیط زیست و کارشناس ارشد مدیریت شهری ادامه داد: تا زمانی که پسماند در اختیار شهروند است، مالکیت آن نیز بر شهروند محرز است و می تواند از آن کسب درآمد نماید؛ چرا که وقتی شهروندان کالایی را تهیه می کنند برای تمام آن اعم از بسته بندی و لفافه و ... هزینه پرداخت می کنند، از این رو حق دارد از بسته بندی، لفافه، باقیمانده و دیگر اجزای آن نیز کسب درآمد کنند.
وی گفت: این در حالی است که شهرداری ها معمولا در قبال پسماندی که خانواده ها تحویل آن ها می دهند، اقلام تشویقی مانند پلاستیک زباله، نمک و ... تحویل می دهند که کم ارزش و بعضا غیرکاربردی است و این اقلام هرچند جنبه تشویقی دارند، اما نمی تواند جنبه ترغیبی نیز به دنبال خود داشته باشند، از این رو باید شیوه این نوع جمع آوری پسماند را بدون تعصب تغییر داد و با استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی در فضای استارت آپی به روز و کارآمد ساخت.
نصر اصفهانی ادامه داد: در این زمینه شهرداری ها می توانند به عنوان یک اقدام برون سپاری شده تحت کنترل به این موضوع نگاه کنند و هزینه های اداره شهر را که اتفاقا بخش عمده این هزینه ها از مردم تامین می شود، به طور چشمگیری کاهش دهند. وی گفت: در همین راستا شهرداری ها می توانند تسهیل گر ورود بخش خصوصی به این عرصه شوند و با عقد قراردادهای فی مابینی، زمینه تفکیک از مبدا که بر اساس نظر کارشناسان بهترین شکل کاهش هزینه های پسماند در شهرها به ویژه کلان شهر ها است را فراهم آورند.
نصر اصفهانی افزود: قطار توسعه یافتگی شهری و دوری جستن از اداره شهرها به شیوه سنتی به راه افتاده و یکی از ابزارهای آن نیز استفاده از فضای مجازی و استارت آپ ها است و بهتر است قطار توسعه خدمات شهری بر اساس رویکرد های نوین ، روی ریل تعامل حرکت کند، چرا که این تعامل مسیر را برای شهروندان روشن و مشخص تر می سازد.
به نظر می رسد با توجه به تاکید شهردار اصفهان در خصوص ارتقای سهم درآمدهای پایدار در اداره این کلانشهر و ضرورت تامین و نهادینه سازی این درآمدها، باید تمهیداتی اندیشیده شود تا سهم وصولی از این نوع درآمد افزایش یافته وآن را به منبعی پایدار و مطمین برای برنامه ریزی و توسعه شهر تبدیل کنیم.