بر اساس تازه‌ترین آمار بانک مرکزی، در تیرماه امسال، حدود ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار فقره چک به ارزشی بیش از 100 هزار میلیارد تومان در کل کشور مبادله شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 18.5 درصد و 19.5 درصد افزایش نشان می‌دهد. در ماه مورد گزارش در استان تهران حدود دو میلیون و ۷۰۰ هزار فقره چک به ارزشی حدود ٥٢٦ هزار میلیارد ریال مبادله شد. در تیرماه امسال، 51.9 درصد از تعداد چک‌های مبادله‌ای کل کشور در سه استان تهران، اصفهان و خراسان رضوی مبادله شده که به ترتیب با 34.3 درصد، ١٠ درصد و 7.6 درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. همچنین ۶۵.۵ درصد از ارزش چک‌های فوق در سه استان تهران (۵۲.۲ درصد)، اصفهان (۷.۳ درصد) و خراسان رضوی (۶ درصد) مبادله شده که بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.
بررسی این آمار نشان می‌دهد، برخلاف خرداد ماه که حجم چک‌های مبادله‌ای و به تبع آن برگشتی با افت شدیدی همراه بوده است، در تیرماه شاهد رشد دوباره دست به دست شدن چک در بازار هستیم. درحالی که در فروردین ماه امسال چک‌های مبادله‌ای نسبت به اسفند ماه از نظر تعداد 29.4 درصد و از لحاظ ارزش 47.5 درصد کاهش یافت، در دومین ماه سال که نسبت به فروردین ماه روزهای تعطیل کمتری داشت، شاهد رشد 34 درصدی تعداد و 83.1 درصدی ارزش چک‌های مبادله‌ای هستیم. اما در خرداد ماه یک بار دیگر مبادله چک با افت روبه‌رو شد به‌طوری که تعداد و ارزش چک‌های مبادله‌ای به ترتیب 9.2 درصد و 15.1 درصد کاهش یافت. این درحالی است که درنخستین ماه فصل تابستان تعداد چک‌های مبادله‌ای 18.5 درصد و ارزش آن 19.5 درصد بیشتر شده است.
بررسی مبادله چک از سال 1395 تاکنون نیز نشان می‌دهد که درحالی که از تعداد چک‌های مبادله‌ای کاسته شده ارزش آن رو به افزایش گذاشته است. از سوی دیگر نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای نیز دراین سال‌ها هم از نظر تعداد و هم ارزش افت کرده است. در سال 1395 نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده در کشور از نظر تعداد 14.9 درصد و از لحاظ ارزش 23.2 درصد بوده که این نسبت در سال 1396 به ترتیب به 15.4 و 21.5 درصد رسیده است. همچنین در سال گذشته نسبت کل چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله شده از نظر تعداد 12/7 درصد و از نظر ارزش 14/5 درصد بوده است. در تیرماه امسال نسبت به تیرماه سال گذشته نیز شاهد افت نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای هستیم. درحالی که در تیر پارسال بیش از 9.4 میلیون فقره چک به ارزش 86.6 هزار میلیارد تومان مبادله شده است، در تیر امسال تعداد چک‌های برگشتی به 7.7 میلیون فقره و به ارزش 100 هزار میلیارد تومان رسیده است. بدین ترتیب نسبت چک‌های برگشتی از نظر تعداد از 14.2 درصد در تیر سال گذشته به 9.3 درصد در تیر امسال رسیده است. از نظر ارزش هم این نسبت از 16.4 درصد در تیر 97 به 11.1 درصد در تیر 98 کاهش یافته است.
11 هزار میلیارد تومان چک برگشت خورد
بالغ بر ٧ میلیون فقره چک به ارزشی بالغ بر ٨٩٤ هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٨ در کل کشور وصول شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۱۸.۷ درصد و ۱۹.۵ درصد افزایش نشان می‌دهد. در ماه مورد بررسی، در کل کشور ۹۰.۷ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۸۸.۹ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ای وصول شد.
حدود ٧١٧ هزار فقره چک به ارزش حدود ١١٢ هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٨، در کل کشور برگشت داده شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۱۶.۳ درصد و ۱۹.۲ درصد افزایش نشان می‌دهد. در تیرماه، در استان تهران حدود ٢٢٣ هزار فقره چک به ارزشی حدود ٥٦ هزار میلیارد ریال برگشت داده شد.
در ماه مورد بررسی، در کل کشور ۹.۳ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۱۱.۱ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ای برگشت داده شده است. در ماه مورد بررسی، در استان تهران ۸.۴ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۱۰.۶ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ای برگشت داده شده است.
کردستان دارنده بیشترین چک برگشتی تیر امسال
در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان به ترتیب به استان‌های کردستان (۱۷.۱ درصد)، سیستان و بلوچستان (۱۵ درصد) و سمنان و قم (هر کدام ۱۴.۷ درصد) اختصاص یافته است و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد (۵.۷ درصد)، ایلام (۶.۲ درصد) و گیلان (۸.۱ درصد) کم‌ترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند. بالغ بر ٦٨٨ هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر ١٠٤ هزار میلیارد ریال در تیر ٩٨، در کل کشور به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در کل کشور از نظر تعداد ٩٦ درصد و از نظر ارزش ۹۳.۶ درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است. در ماه مورد بررسی، در استان تهران حدود ٢١٠ هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر ٥١ هزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در استان تهران از نظر تعداد ۹۴.۲ درصد و از نظر ارزش ۹۱.۹ درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است.

علت رشد مبادله چک در تیرماه

مسعود دانشمند عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره دلایل افزایش مبادله چک در تیرماه گفت: در فروردین امسال مبادله چک در کل کشور با افت شدیدی همراه بود که این افت به‌دلیل تعطیلی طولانی نوروز طبیعی بوده است برهمین اساس در اردیبهشت ماه دوباره شاهد افزایش مبادله چک هستیم. وی افزود: در خرداد ماه نیز به‌دلیل اینکه بخشی از آن در ایام ماه مبارک رمضان قرار داشت، به طور طبیعی مبادلات اقتصادی در بازار با افت مواجه شده است ضمن اینکه در ماه رمضان نیز تعداد روزهای تعطیل بالا بوده است. وی ادامه داد: برهمین اساس معاملات متراکم شده خرداد ماه به تیرماه منتقل شده است و به همین دلیل تعداد چک‌های مبادله شده و چک‌های برگشتی در تیر ماه با افزایش همراه بوده است. دانشمند یادآور شد: با این حال متوسط چک‌های برگشتی در تیرماه نسبت به ماه‌های قبل بالا نیست و حتی با کاهش هم روبه‌رو شده است.

ارتباط چک با ثبات بازار ارز

مجیدرضا حریری عضو اتاق بازرگانی ایران در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به اینکه متغیرهای بسیاری در کاهش یا افزایش مبادله چک مؤثر است، گفت: یکی از دلایل رشد مبادله چک در تیرماه را می‌توان به ثبات نسبی قیمت‌ها در بازار ارز و طلا نسبت داد. درمجموع هرگاه بازار ارز و طلا به ثبات می‌رسد میزان معاملات مدت دار در بازار نیز افزایش پیدا می‌کند. وی اضافه کرد: در سال‌های اخیر در مجموع تعداد چک‌های مبادله‌ای کاهش یافته است، هرچند که به‌دلیل رشد قیمت‌ها ارزش آن رشد پیدا کرده است. وی ادامه داد: مبادله با چک در کشور به‌دلیل اینکه کالا قیمت روز پیدا کرده رو به کاهش گذاشته است و هرگاه این شرایط تغییر کند مبادله چک نیز بیشتر می‌شود. درواقع تمایل بازار به سمت معاملات نقد و روزانه است. به‌گفته وی دراین شرایط چک ارزش حسابداری دارد نه اعتباری. برهمین اساس در بازار از اشخاصی که نمی‌شناسند چک نمی‌گیرند، چرا که درصورت برگشت خوردن چک فرآنید حقوقی آن طولانی است و درمدت چندماهی که طول می‌کشد، دریافت‌کننده چک بخشی از ارزش دارایی خود را از دست می‌دهد.