کارشناسان بر این باورند که ایران در خوشبینانه ترین حالت تا ۵۰ سال دیگر آب ندارد، نه آب سطحی و نه آب زیرزمینی! برداشت های بی رویه از منابع آبی و توسعه و چشمداشت به سفره های زیرزمینی، امروز کشور را با بحران دیگری مواجه کرده و بنابر اعلام آمارهای رسمی "۶۶ درصد دشت‌های ایران در وضعیت بحرانی به سر می برند". در این بین اصفهان نیز وضعیت خوبی ندارد و فرونشست زمین علاوه بر دشت های استان به مناطق مسکونی هم رسیده است.
به اعتقاد محققان وقوع پدیده فرونشست به معنای مرگ یک سرزمین و فاجعه ای غیرقابل جبران است، چرا وقتی که فرونشست اتفاق افتاد، حتی بعد از بارندگی‌های زیاد نیز این فاجعه قابل جبران نیست و نمی‌توان جلو آسیب را گرفت. زمانی که منافذ زمین از آب خالی شد، دیگر آبی در این زمین نفوذ نمی‌کند و حتی بعد از بارندگی زیاد نیز امکان پر شدن آبخوان‌ها وجود ندارد. در حالیکه بحران پشت درهای باز اصفهان است؛ امروز بسیاری، اعتراضات کشاورزان این شهر و مطالباتشان را مخاطره با امنیت کشور می دانند؛ در حالیکه بحران اصلی در زیر زمین دشت اصفهان است و در صورت وقوع فرونشست، ناچار به تخلیه این سرزمین خواهیم شد.
26 دشت ممنوعه
16 دشت ممنوعه بحرانی
مطابق بررسی‌های صورت گرفته در ایران، امروز بسیاری از استان‌ها درگیر پدیده فرونشست زمین هستند. در استان اصفهان از 35 محدوده مطالعاتی، 26 دشت ممنوعه و 16 دشت نیز ممنوعه بحرانی هستند که ورود و خروج آب با یکدیگر همخوانی ندارند. شرایط گویا به حدی وخیم است که رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تایید خبر فرونشست زمین در مناطق مسکونی حبیب‌آباد و شمال اصفهان و همچنین محدوده فرودگاه اصفهان، نسبت به وقوع این بحران در استان هشدار داده و تاکید می کند: فرونشست زمین در دشت‌های برخوار و مهیار اصفهان، امری اثبات شده است و همچنین در محدوده میانی دشت مهیار و در نهشته‌های آبرفتی به دلیل مصرف بی‌رحمانه آب‌های زیر زمینی که موجب افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده است، فرونشست به طور مستمر در حال تکوین است.
به گفته علی بیت‌اللهی، در شمال شرقی اصفهان و در فاصله تقریبی ۲۲ کیلومتری از مرکز شهر و در امتداد بلوار زینبیه که به اراضی اطراف مسکن مهر طلای حبیب‌آباد اصفهان منتهی می‌شود، آثار فرونشست در بخشی از دشت پهناور برخوار، با بروز شکاف‌های ناشی از فرسایش تونلی خود را نمایان کرده و در شمال و شمال‌شرق اصفهان و همچنین در اراضی اطراف فرودگاه بین‌المللی اصفهان، رسوبات سطحی و نیز نهشته‌های سطوح فوقانی تراز آب زیرزمینی که اکنون به مراتب افت پیدا کرده، ریزدانه با پتانسیل بالای فرونشست است.
متولی جلوگیری از
فرونشست کیست؟
گفته می شود سال ها پیش وقوع پدیده فرونشست در اصفهان پیش بینی شده بود و نخستین بررسی‌های علمی این پدیده از سوی گروه زمین شناسی دانشگاه اصفهان در سال 83 در دشت مهیار و سپس در سال 88 دشت گلپایگان و در سال 90 دشت کاشان و بعد از آن در سال 93 شهر دامنه انجام شد. در حالیکه بررسی ها در اصفهان از سال 95 تاکنون در حال انجام است، اما به گفته قاضی‌فرد، عضو هیئت علمی گروه زمین‌شناسی دانشگاه اصفهان، هیچ نهادی این موضوع را گردن نگرفت و ابتدا عنوان شد این مسئله مربوط به حوزه آب است؛ سپس موضوع به شهرداری ارجاع داده شد؛ که بعد از مذاکرات مختلف از طریق دانشگاه و ارائه پروپوزال‌های دانشگاهی به شهرداری، ادارات راه شهرسازی و آب منطقه‌ای، متاسفانه هر یک به نحوی از این مسئله شانه خالی کردند و در نهایت شهرداری متولی بررسی فرونشست‌ها شد. اما مدیران شهرداری بعد از چند سال اعلام کردند که این موضوع در اولویت شهرداری قرار ندارد. متاسفانه بی توجهی ها امروز در لایه های زمین سر باز کرده و به گفته حسین حجتی معاون راه و شهرسازی استان اصفهان، زنگ خطری که سال ها بر آن تاکید کرده بودیم امروز به صدا درآمده و دشت اصفهان گرفتار فرونشست ناحیه ای شده که در این پدیده بخشی به صورت ناحیه‌ای فرو می‌ریزد و نمی‌توان گفت کدام مناطق اصفهان آسیب می‌بیند. در حال حاضر در بخش‌هایی از اصفهان همچون مناطق شمالی شهر، درزها و شکاف‌هایی قابل مشاهده است. در محدوده فرودگاه اصفهان نیز نشست ها به خانه‌های سازمانی رسیده و روزانه زمین اصفهان، حدود یک میلیمتر فرونشست دارد و سالانه شاهد افت 40 سانتیمتری زمین در اصفهان هستیم که بیشترین و حادترین منطقه در دشت مهیار و برخوار است.
در این شرایط متاسفانه آبخوان های اصفهان نیز وضعیت خوبی ندارد. براساس آمار سازمان حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه ای اصفهان، حدود 60 هزار حلقه چاه در استان شناسایی شده که حدود 43 هزار حلقه چاه دارای مجوز و پروانه بهره‌برداری و حدود 17 هزار حلقه چاه غیرمجاز و فاقد پروانه بهره‌برداری است. چاه های غیرمجاز حدود 440 میلیون مترمکعب آب در سال برداشت دارند و چاه‌های مجاز نیز رقمی حدود چهار میلیارد مترمکعب در سال برداشت آب دارند.
همه بی خبرند
این آمارها در حالی منتشر می شود که متاسفانه سیاست وزارت جهادکشاورزی و نیرو، مغایر با شرایط آبی کشور است. همواره پروانه حفر چاه برای توسعه کشاورزی و باغات در بالادست زاینده رود صادر می شود و به دنبال سیاست خودکفایی کشاورزی هر روز سفره های زیرزمینی را فقیرتر می کنیم. از سوی دیگر کشاورزان پایین دست سد زاینده رود و شرق اصفهان که حقآبه های خود را دریافت نکرده اند، برای کشت پاییزه همواره دست به اعتراض می زنند، اما به نظر می رسد مسئولان و مردم همچنان از زلزله خاموش اصفهان بی خبرند.
به اعتقاد کارشناسان، فرونشست دشت اصفهان روندی است که اتفاق افتاده و با برداشت آب، شدت گرفته است. در این میان، وجود 60 هزار قطعه زمین کشاورزی در اصفهان مانعی برای نفوذ آب به زمین است و با برداشت آب‌های زیرزمینی، پدیده فرونشست تشدید می شود. از سوی دیگر ناچار به برداشت آب هستیم، زیرا جمعیت اصفهان به آب نیاز دارد.
یکی از معضلاتی که امروز در بحث فرونشست با آن درگیریم آب رایگان برای کشاورزی و تاکید مدیران کشور بر خودکفایی این بخش و توسعه به هر قیمتی است؛ از سوی دیگر با توسعه صنعت و شرب بر بحران بی آبی دامن زدیم و اگر همین رویه را ادامه دهیم، شاید ناچار به تعادل اجباری شویم؛ یعنی مهاجرت، زمانی که هیچ آبی برای ادامه حیات وجود ندارد.
ریحانه سجادی
هفته نامه نوسان