فاکتور خرید ٢٠متری یکی از مشتریان فروشگاه‌های زنجیره‌ای خبرساز شد. مشتری خراسانی این فروشگاه زنجیره‌ای که در واقع مدیرعامل یک شرکت است، تصمیم گرفته بود برای شب یلدا هدایایی برای کارکنان خود بخرد و همین موضوع یک فاکتور خرید ٢٠متری برایش رقم زد اما این فاکتورهای عریض و طویل تنها به مشتریان مدیرعامل فروشگاه‌ها خلاصه نمی‌شود و مدیر برخی شعب فروشگاه‌های زنجیره‌ای به «شهروند» می‌گویند که گرایش مردم به خرید از این فروشگاه‌ها رو به افزایش است و البته به دلیل تخفیف‌های مختلفی که کالاها می‌خورند و تنوع بالای اجناس، مشتریان زیادی ناخودآگاه دست پر از فروشگاه خارج می‌شوند!
این موضوع درحالی رخ می‌دهد که پیش از این و در جریان جهش قیمت‌ها، خرید عجیب و غریب مردم از فروشگاه‌های زنجیره‌ای حاشیه‌ساز شده بود. مدیران فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌گویند خریدهای مردم به حالت نرمال برگشته است اما مردم همچنان به خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای و استفاده از تخفیف‌های مختلف اشتهای بالایی دارند.
پایان دوره مغازه‌داری فرا رسیده است؟
فروشگاه‌های زنجیره‌ای مثل قارچ در گوشه و کنار شهر سبز می‌شوند. با این حال فعالان این بازار معتقدند که حق فروشگاه‌های زنجیره‌ای آن‌طور که باید و شاید در ایران ادا نشده است و حالا سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از بازار ایران به حدود ١٠‌درصد رسیده است. امیرخسرو فخریان، رئیس اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز درباره سهم این فروشگاه‌ها در بازار کشور می‌گوید: «حجم بازار خرده‌فروشی کشور ١٢٠ تا ١٣٠‌هزار‌میلیارد تومان است که می‌توان گفت سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از این میزان معادل ١٢‌هزار‌میلیارد تومان بوده و این فروشگاه‌ها حدود ١٠‌درصد از بازار کشور را به خود اختصاص داده‌اند.» حال آن‌که تعداد واحدهای صنفی مجاز در ایران به بیش از دو‌میلیون واحد و تعداد غیرمجازها به حدود ٥٠٠‌هزار واحد می‌رسد و در این میان صنف خواربارفروشان با بیش از ۱۷۰‌هزار واحد، بیشترین فراوانی را در این صنعت داراست. حال، آن‌چه قابل تأمل به نظر می‌رسد، آن است که آینده صنعت خرده‌فروشی سنتی با وجود تهدیداتی که از ناحیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای و ‌هایپرها و نیز فروش آنلاین بر فراز این صنعت سایه انداخته، چگونه خواهد بود؟
سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران و جهان
طبق برنامه ششم توسعه، قرار است سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای به ۲۰‌درصد فروش کل بازار خرده‌فروشی کشور برسد. این هدف‌گذاری درشرایطی صورت گرفته که هم‌اکنون متوسط سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای درجهان ٥٠‌درصد و در برخی از کشورهای پیشرفته به ٨٠‌درصد هم می‌رسد. به گفته فخریان، رئیس اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای، درحال حاضرتعداد واحدهای عضو اتحادیه ما به ۹۰ شرکت، ۱۱۰ برند و ۳۵۰۰ شعبه رسیده است. گفته می‌شود، ۲۵‌هزار نفر در بخش فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشور به صورت مستقیم مشغول به فعالیت هستند و ۲۵۰۰ شعبه فروشگاهی تحت ۷۰ برند به‌عنوان فروشگاه‌های زنجیره‌ای فعال بوده و بالغ بر ۵‌هزار‌میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در این بخش انجام گرفته است.با این حال فروشگاه‌های زنجیره‌ای به سرنوشت تاکسی‌های آنلاین و جنگ‌شان با آژانس‌های تاکسی تلفنی دچار شده‌اند و حالا خرده‌فروشی‌ها و سوپرمارکت‌دارها راه به راه علیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای هجمه‌های مختلفی به راه می‌اندازند. با این وجود، خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای هم خالی از اشکال و ایراد نیست. برخی از مشتریان فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌گویند قیمت برخی از اقلامی که فروشگاه‌ها عرضه می‌شوند، با قیمت محصولات کارخانه تفاوت دارد و برچسب‌های کالا مخدوش می‌شود، اما چه می‌شود که یک کالا با یک تاریخ تولید از یک کارخانه با دو قیمت متفاوت به فروش می‌رسد. در خوشبینانه‌ترین حالت می‌توان گفت، تولیدگنندگان قیمت سفارشات خریداران عمده و فروشگاه‌های زنجیره‌ای را با هماهنگی قبلی بیشتر از قیمت واقعی درج می‌کنند که هنگام فروش در ظاهر به مشتری تخفیف داده شود، اما در اصل نه‌تنها تخفیفی داده نشده بلکه از مشتری پول بیشتری هم گرفته شده است.
جوگیر تخفیف‌ها می‌شویم!
مهدی در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «بیشتر خریداران برای کاهش هزینه‌های خود سراغ فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌روند، اما بعضی اوقات نتیجه عکس می‌بینند؛ به‌عنوان مثال همین چند وقت پیش برای خرید چند قلم کالا به فروشگاه مراجعه کردم، اما با یک سبد پر از اقلامی که بیشتر از ٨٠‌درصد آنها را نیاز نداشتم، به خانه برگشتم. درواقع، من وقتی تخفیف‌های روی اجناس را می‌بینم، وسوسه می‌شوم و بی‌اختیار آنها را می‌خرم.»
او که معتقد است فروشگاه‌های زنجیره‌ای با دادن تخفیف اتفاقا سود بیشتری به جیب می‌زنند، ادامه داد: «به همین دلیل ترجیح می‌دهم حتما با یک فهرست خرید به فروشگاه‌ها مراجعه کنم و کالایی را حتی اگر صد‌درصد هم آف خورده است وقتی نیازی ندارم، نخرم.»
تخفیف در برندهای ناآشنا
«یکی بخر دوتا ببر»، «مواد پروتیینی امروز و تنها امروز با ٣٠‌درصد تخفیف فروخته می‌شود»، «از ناگت‌ها غافل نشوید که قیمتش نصف شده است»، «پنیر پیتزا را با ٦٠‌درصد تخفیف بخرید»؛ اینها تنها بخشی از دیالوگ‌هایی است که این روزها در فروشگاه‌های زنجیره‌ای بیشتر از هر زمانی شنیده می‌شود. علی که به گفته خودش بیشتر نیازهای خود را از این فروشگاه‌ها تهیه می‌کند، به «شهروند» می‌گوید: «در برندهای معتبر و معروف در بهترین حالت میزان تخفیف‌ها معمولا ٥ تا ١٠‌درصد است. شما هیچ برند معتبری را نمی‌بینید که کالایش مدت مصرف بالایی داشته باشد و تخفیف ٢٠ و حتی ١٥درصدی را به مشتری بدهد.» او با اشاره به این‌که بیشتر تخفیف‌ها مربوط به مواد غذایی است که تاریخ مصرف کوتاهی دارند، ادامه داد: «معمولا کالاهایی همچون پنیر پیتزا، همبرگر، ناگت مرغ و فلافل وقتی زمان کمی به تاریخ انقضای‌شان باقی مانده را با تخفیف‌های بالای ٣٠‌درصد ارایه می‌دهند.»
چرا زنجیره‌ای‌ها ارزان‌تر می‌فروشند؟
شاید تا به حال به این نکته توجه نکرده باشید، شاید هم از خود پرسیده باشید چرا قیمت کالایی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای ارزان‌تر از سوپرمارکت‌هاست، اما به این موضوع توجه نداریم که فروشگاه‌های زنجیره‌ای دست دلال‌ها را از بازار کوتاه می‌کند، زیرا با حذف هزینه‌های زاید از قیمت تمام‌شده کالا، امکان عرضه کالا با قیمت مناسب‌تر به مشتریان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای فراهم می‌شود که این امر در مقیاس کلان اقتصادی به افزایش تقاضای موثر در جامعه و سرانه خانوار منجر خواهد شد، اما درباره دلال‌ها در بازار لازم است به این نکته توجه داشته باشید که حجم سفارش و تقاضای خرید زنجیره‌ای به‌گونه‌ای است که معمولا مستقیما با تولید‌کننده اصلی وارد مذاکره می‌شوند، به همین دلیل قطعا زمینه‌ای برای حضور دلال‌ها در بازار این‌گونه فروشگاه‌ها نخواهد بود، اما همیشه هم فرمول ارزانی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای به این سادگی‌ها نیست و پشت پرده‌های عجیب و غریبی دارد؛ به‌عنوان مثال گاهی حتی برخی از این فروشگاه‌ها از تخفیف ۳۰ تا ۵۰‌درصدی گوشت و مرغ خبر می‌دهند؛ درحالی‌ که رئیس اتحادیه فروشندگان پرنده و ماهی معتقد است: «بازار مواد پروتیینی به‌گونه‌ای است که در خرده‌فروشی سود این محصولات در نهایت ۱۰‌درصد است. در چنین شرایطی طبیعی است که ارایه تخفیف‌های بیش از این رقم چندان منطقی به نظر نرسد و باید دقت کرد که آیا از نظر تاریخ مصرف و سایر موارد محصولی که خریداری می‌شود، معتبر است.»
فروشگاه‌های زنجیره‌ای چرخه مبادلاتی را دور می‌زنند
برخلاف تصور عموم، فعالان فروشگاه‌های زنجیره‌ای از کاهش تقاضا در این بخش گله می‌کنند. مدیر بازاریابی یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «این روزها شرکت‌ها با بحران نقدینگی روبه‌رو هستند و برای تأمین نقدینگی جاری خودشان مجبورند کالا‌ها را زیر قیمت بفروشند. یکی دیگر از دلایل این قیمت‌ها و تخفیف‌ها این است که با این کار قصد انبارگردانی دارند و می‌خواهند انبارشان را خالی کنند. مثلا فروشگاهی محصولی را خریده است که ۸۰ درصدش را فروخته و می‌خواهد این ۲۰‌درصد را هم بفروشد. برای همین این ۲۰‌درصد را با قیمت نازل‌تری برای فروش می‌گذارد که مثلا وقتی شما محصولات را می‌خرید متوجه تاریخ تولید قدیمی آن می‌شوید و فرصت زیادی برای مصرف محصولات ندارید.»
کوتاه‌شدن دست واسطه‌ها
یکی دیگر از دلایل استقبال از این فروشگاه‌های زنجیره‌ای هزینه بالای مبادلات کالا در کشور است. به گفته یکی از فعالان این صنف بالا بودن این هزینه به قدری است که حداقل ۴۰‌درصد در قیمتی که به دست مشتری می‌رسد تأثیر می‌گذارد و دورزدن این جریان باعث پایین‌آمدن قیمت می‌شود. یعنی شما اگر کالایی را ۵۰ تومان تولید می‌کنید این کالا تا به دست فروشنده برسد به بالای ۱۰۰ تومان می‌رسد. این کار قصد دارد شبکه توزیع را دور بزند تا کالا ارزان‌قیمت‌تر به دست مشتری برسد. گاهی هم تولید‌کننده یک محصول جدید را برای شناخته شدن با قیمت پایین‌تر عرضه می‌کند.