تابستان سختی از نظر منابع آب و برق پیش روی کشور است و وزیر نیرو درباره آن می‌گوید: «اگر مردم همکاری و همراهی نکنند، از نظر تأمین آب و برق جای نگرانی است و ممکن است که به مشکلات جدی برخورد کنیم. امیدواریم مردم عزیز این موضوع را تشخیص دهند که نیازمند کمک به همدیگر و مصرف صحیح‌تر هستیم، تا این تابستان را پشت سر بگذاریم. امسال کمبود آب حدود 5 هزار مگاوات روی تولید برق اثر گذاشته است.» رهایی از بدمصرفی و اصلاح الگوی مصرف یکی از دغدغه‌های اصلی وزیر نیروی دولت دوازدهم است. رضا اردکانیان که یک مدیر بین‌المللی در سازمان ملل بوده و به بیش از 30 کشور مشاوره و راه حل برای مدیریت بخش آب ارائه داده، اکنون با یکی از سخت‌ترین پروژه‌های دنیا روبه روست. او می‌گوید که ما جامعه بدمصرفی هستیم و این فقط به مردم که در خانه‌ها لامپ بیشتری روشن می‌کنند یا انرژی بیشتری برای سرمایش استفاده می‌کنند، برنمی گردد. همه ما از تصمیم گیران و تصمیم سازها تا طراح‌ها و سازندگان باید تغییر روش داشته باشیم. وقتی به سمت شیوه صحیح‌تر مصرف منابع زیست محیطی حرکت کنیم، بخش قابل توجهی از این مشکلات نظیر ریزگردها که ریشه در بدرفتاری‌های ما دارد، اصلاح خواهد شد. گفت‌و‌گوی وزیر نیرو را با روزنامه ایران بخوانید:
از آخرین گفت‌و‌گویی که با شما انجام دادیم 8 ماه می‌گذرد. آیا در این مدت که شما زمامدار بخش آب و برق کشور شده اید، شرایط این دو صنعت و نگاه شما تغییری کرده است؟
در این چند ماه تغییری از حیث برنامه‌ریزی پیش نیامده، جز اینکه شخصاً بیش از 8 ماه قبل شگفت زده شده ام؛ از فاصله قابل ملاحظه میان مصرف معقول و آنچه که شاهدش هستم. امیدوارم که با کار سریع‌تر و صحیح‌تر این فاصله را کم کنیم.
به نظر می‌رسید که با حضور شما در وزارت نیرو، تغییرات چشمگیری در بحث مدیریت صنعت آب و برق پیش آید. چرا سرعت تغییرات کم است؟
در ساختار دولت ما سال‌ها بیش از مدت مجاز صرفاً به مسأله تأمین پرداختیم و خیلی کمتر از زمان مورد نیاز به مصرف و تقاضا. این مسأله باعث شده که اکنون به لحاظ ساختاری نیازمند تجدید سازمان باشیم تا شرایط با اقتضائات مدیریت مصرف و تقاضا متناسب شود. در این راستا ضمن پرداخت بیشتر به موضوع، نیازمند هستیم که سرمایه‌گذاری لازم را از جنبه‌های مختلف منابع انسانی، روش‌ها و شیوه‌ها به کار گیریم و از تجربه کشورهای دیگر استفاده کنیم.
زمانی که صرفاً به مسأله تأمین می‌پردازیم، هیچ اشکالی ندارد که موضوع واحد آب بین دستگاه‌ها تقسیم شود، اما آب مسأله واحدی است و باید بپذیریم که مشکلات این بخش یا با همکاری و مسئولیت مشترک همگی حل می‌شود یا هیچ‌کس قادر نخواهد بود که وظایفش را درست انجام دهد. فهم این مسأله مستلزم تغییراتی در سازمان و ساختار است.
کارگروه سازگاری با کم آبی که اخیراً آن را تشکیل دادیم، قدم اول در این راه بود؛ تا تشکیلات و نهاد‌های مختلف را حول محور واحد آب جمع کنیم و بگوییم آب موضوع واحد میان بخشی است. از این‌رو نقش بیشتر را در این شکل از مدیریت به کسانی می‌دهیم که ماهیتاً میان بخش هستند؛ مانند استانداری‌ها که سعی می‌کنیم مدار و محور پیاده کردن سیاست‌ها شوند.
در سازوکار جدید عناصر اجتماعی حضور پررنگ تری را در عرصه تصمیم سازی‌ها و تصمیم گیری‌ها پیدا می‌کنند. به همین خاطر هم مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی را در وزارت نیرو تأسیس کردیم.سعی خواهیم کرد که موضوع مصرف را با مصرف‌کنندگان در مقیاس وسیع مطرح کنیم تا مردم واقعیت‌ها را بدانند و شروع به حل و فصل مسائل کنند. ما به‌دنبال راهکارهایی هستیم که زمانبراست. الان روند اجرای کارهایی که باید در زمینه مدیریت مصرف آب و برق صورت بگیرد، شروع شده است. مخصوصاً در این ایام همکاری خیلی مناسبی میان دستگاه‌های اجرایی است و امیدواریم که با سرعت بیشتری هم گسترش بیابد.
اشاره کردید که میان مصرف معقول و واقعیت فاصله زیادی وجود دارد و توجه شما به این بخش معطوف شده است. آیا پروژه‌های ساخت و ساز در صنعت آب و برق در دوره وزارت شما دیگر در اولویت نیستند؟
در زمینه آب و برق جامعه بدمصرفی هستیم و متأسفانه الگوی مصرف ما با هیچ الگویی منطبق نیست. باید به همدیگر کمک دهیم تا از بدمصرفی فاصله بگیریم. تأمین‌های جدید نه تنها پایدار نیست، بلکه مشکلی را هم حل نخواهد کرد. نه به این معنی که ما به‌دنبال احداث سد، نیروگاه، طرح‌های جدید تأمین آب نظیر شیرین کردن آب دریا که اصطلاحاً به آن آب‌های غیر متعارف می‌گوییم، نیستیم اما صراحتاً باید به مردم و مسئولان بگوییم که ما اگر حجم‌های وسیعی از آب‌های دریا را شیرین کنیم و پروژه‌های مطالعاتی گسترده در مورد آب‌های ژرف و باروری ابرها را دنبال کنیم، ولی کماکان در جایی که یک کشت ممنوع است در مقیاس ده‌ها هزار هکتار آن را ادامه دهیم، مشکلی حل نمی‌شود و مثل آب ریختن در مشک سوراخ خواهد بود. اگر قرار باشد که فکری برای سرمایه‌گذاری وسیع و مشارکت بخش خصوصی در جمع آوری، تسویه و بازچرخانی فاضلاب نکنیم هم خودمان را از یک منبع وسیع آب محروم کرده‌ایم و هم فاضلاب‌های خام می‌تواند منابع محدود آب شیرین را آلوده کند.
بر اساس تجربه‌ای که در سطح بین‌المللی دارید، آیا ابزاری برای مدیریت مصرف و تقاضا در دنیا وجود دارد که ایران از آن بی‌بهره است؟
برای این کار مجموعه‌ای از روش‌ها وجود دارد که اساسش بر افزایش آگاهی‌های عمومی و مسئولیت‌پذیری است.
به همین خاطر می‌گویند که اگر می‌خواهید سطح توسعه یافتگی کشورهای در حال توسعه را اندازه بگیرید، بررسی کنید که چه مدلی را برای حکمرانی در بخش آب انتخاب می‌کنند چراکه آب یک عرصه میان بخش و فرابخش است و با تمام زمینه‌های زندگی ارتباط دارد. انتخاب ما در خصوص اینکه با این مایع حیاتی چگونه برخورد کنیم، معرف سطح توسعه یافتگی ماست.
برای افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان ابتدا باید اطلاعات را شفاف در اختیار مردم بگذاریم و آنها بدانند که اگر یک دستگاه کوچکی را برای کنترل آب مصرفی در واحدهای مسکونی خود به کار بگیرند، چه حجم وسیعی از آب صرفه‌جویی می‌شود یا اینکه بدانند که از 20 هزار مگاوات توان نصب شده برق کشور برای پاسخگویی به پیک مصرف در دستگاه‌های سرمایشی مصرف می‌شود. سازمان‌های دولتی بدانند که اگر در مصرف دقت کنند و اگر شهرداری‌ها خودشان را مقید بدانند که از آب شرب با کیفیت برای فضای سبز استفاده نکنند، می‌توانند حجم وسیعی از صرفه‌جویی را داشته باشند.
البته قوانین و مقررات هم باید به کار گرفته شود و قیمت یک بحث تعیین‌کننده است. بین اینکه ما یک کالای گران یا یک کالای خیلی ارزان را با احتیاط مصرف کنیم، بسیار تفاوت وجود دارد و دومی کار خیلی سخت‌تری است. بنابراین قیمت باید برای گروه‌های پرمصرف به گونه ای باشد که خودشان از پرمصرفی دور شوند.
ابزارها و روش‌ها عمدتاً متکی بر سطح آگاهی‌ها، مفاهمه و مسئولیت‌پذیری مشترک و آینده‌نگری است. اگر بنا بر توجه به اصول حاکم بر مصرف بهینه باشد، قطعاً می‌توانیم یک حیات پایدار داشته باشیم. این یک انتخاب است و اگر بنا به هر دلیلی به آن کم توجهی کنیم، هزینه‌های سنگینی را خواهیم پرداخت.
موضوع ریزگردها ارتباط مستقیمی با پرداخت حقابه محیط زیست دارد؛ معضلی که شهرهای جنوبی از آن رنج می‌برند. در همین حال ترکیه در حال ساخت سدی است که شرایط را سخت‌تر می‌کند. برای کاهش این بحران چه برنامه‌ای دارید؟
وزارت خارجه تلاش خودش را در رابطه با کانون‌های برون مرزی ریزگرد و توقف ساخت سد ایلیسو می‌کند. در داخل کشور هم سازمان‌های مسئول مشغول اجرای طرح‌هایی برای تثبیت شرایط هستند تا کانون‌های داخلی ریزگردها محدودتر و کنترل شود. کار در حال انجام است اما اینکه این اتفاقات نتیجه قطعی خواهد داشت یا نه؟ نمی‌توان الان جواب قطعی داد.
ما باید امیدوار باشیم که اقلیم‌مان از این حالت خشک‌تر شدن فاصله بگیرد و منابع آبی بیشتری داشته باشیم که بتوانیم حقابه‌های محیط زیستی را تماماً تأمین کنیم. در عین حال در ارتباطات دوجانبه با همسایگانمان و در سازمان‌های بین‌المللی سعی خواهیم کرد که مذاکرات لازم انجام بگیرد. بزودی سازمان ملل متحد اجلاسی را برگزار می‌کند که در آن به موضوعاتی از جمله به مسائل ریزگردها پرداخته خواهد شد.
امیدواری ما این است که در یک فضای همکاری در حوضه‌های آبریز مشترک اطراف کشور بتوانیم با همسایگانمان به نقطه‌ای برسیم که منافع و هزینه‌ها را بین هم تقسیم کنیم و شرایط پایدارتری را برای زندگی فراهم کنیم.
فکر می‌کنید مشکل ریزگردها حل خواهد شد؟
قطعاً به مرور زمان حل خواهد شد. وقتی رفتارهای ما اصلاح شود.