موضوع پژوهش پیش از دهه 80 در ایران مفهوم و جایگاه چندانی نداشت. اما بعد از آن با نگاه ویژه مقام معظم رهبری، پژوهش موتور حرکت اقتصادمقاومتی و کلید برون رفت از مشکلات معرفی شد تا پژوهش آرام آرام در کشور گل کند و به دنبال آن پای سرمایه گذاران بخش خصوصی به این مقوله نیز باز شود. پژوهشگاه شاخص پژوه، نمونه یکی از این مراکز است که امروز بعد از یک دهه، علاوه بر دستور انحلال توسط وزارت علوم، درگیر اختلافاتی با دانشگاه اصفهان است. اما چه فرایندی در مسیر این پژوهشکده روی داده و چرا امروز این مرکز با چنین مشکلاتی سر در گربیان است؟ این گزارش نمی تواند به این پرسش پاسخ دهد که آیا شاخص پژوه از برند دانشگاه اصفهان سوءاستفاده کرده است یا خیر؟؛ اما قطعا بر این امر تاکید دارد که اینگونه برخوردها با بخش خصوصی امکان حضور قدرتمند و جلب مشارکت بیشتر را سلب خواهد کرد.
شاخص پژوه به عنوان یک مجموعه پژوهشی در سال 1385 تاسیس شد و بعد از طی کردن مراحلی تبدیل به مرکز، پژوهشکده و در نهایت پژوهشگاه شد و سپس با رسمی و قطعی شدن مجوز آن، از سال 1391پذیرش رسمی دانشجوی دکتری را آغاز کرد. با فرمایش مقام معظم رهبری، مبنی بر اینکه پژوهشگاه ها برای ظرفیت سازی های جدید و تجاری سازی علم، باید در دل دانشگاه ها قرار گیرند، این مجموعه به داخل دانشگاه اصفهان راه یافت. برخی معتقدند پژوهشگاه شاخص پژوه، در این سال ها توانست در راستای سیاست اصل 44 قانون اساسی در تجاری سازی علم گام هایی بردارد و به عنوان بخش خصوصی به یاری و مشارکت با دولت در پروژه های ملی و بین المللی همچون مدیریت بحران آب منطقه ای، مدیریت ریزگردها، مدیریت بحران مترو تهران، زلزله های کشور و ... آید و حتی اجرای آنها را برعهده گیرد. اما در اسفند ماه 95، وزارت علوم در اطلاعیه ای حکم انحلال پژوهشگاه مهندسی بحران های طبیعی شاخص پژوه را اعلام کرد؛ "با عنایت به مستندات دریافتی از مرکز نظارت و ارزیابی آموزش عالی، مکاتبات سازمان بازرسی کل کشور و بررسی های به عمل آمده و بر اساس مصوبه شورای گسترش آموزش عالی یکم اسفندماه ۹۵ ، بدین وسیله ضمن لغو مجوز، انحلال پژوهشگاه مهندسی بحران های طبیعی شاخص پژوه اعلام می شود".
به دنبال این مشکل و مشخص شدن دانشگاه غیردولتی– غیر انتفاعی "شیخ بهایی" به عنوان کفیل پژوهشگاه خصوصی مهندسی بحران های طبیعی شاخص پژوه از سوی معاونت آموزشی وزارت علوم، شاخص پژوه درگیر اختلافاتی با دانشگاه اصفهان شد. این دانشگاه اعلام کرده که با انحلال شاخص پژوه، این پژوهشگاه باید از مجموعه دانشگاه اصفهان نیز خارج گردد.
شاخص پژوه؛ گوشت قربانی بین دو دولت!
اما رییس پژوهشگاه شاخص‌پژوه با بیان اینکه شاخص‌پژوه اولین پژوهشگاه خصوصی و برتر در تولید علم است، گفت: این پژوهشگاه در خاورمیانه بزرگترین پژوهشگاه خصوصی در زمینه مدیریت بحران و بلایای طبیعی است؛ همچنین تنها مجموعه ایرانی عضو برنامه محیط زیست سازمان ملل است و پنجاه تفاهم نامه بین المللی با دانشگاه های معتبر دارد. امیر محمودزاده، مدت زمان این قرارداد را سی ساله ذکر کرد و یادآور شد: این قرارداد به امضای هیات امنای دانشگاه اصفهان رسید، ضمن آنکه اجاره‌بهای 30 ساله ساختمان این پژوهشگاه به صورت یکجا پرداخت شده است. محمودزاده، معتقد است: با تغییر ریاست دانشگاه، موضوعاتی در زمینه بیرون‌رفتن پژوهشگاه شاخص‌پژوه از دانشگاه مطرح شد؛ ما نیز همواره اعلام کردیم این پژوهشگاه قرارداد 30 ساله با دانشگاه منعقد کرده و رؤسا و مسؤولان دانشگاه باید نسبت به این قرارداد وفادار باشند. وی اما افزود: با تغییر دولت احمدی نژاد و آمدن تیم جدید در وزارت علوم و همچنین ریاست جدید دانشگاه اصفهان؛ متاسفانه به دلیل عدم همگرایی سیاسی، مشکلاتی با مدیریت سابق دانشگاه اصفهان وجود داشت که در این بین پژوهشگاه شاخص پژوه، گوشت قربانی بین چرخ دنده های دو دولت شد.
به گفته رییس پژوهشگاه شاخص‌پژوه، ما قربانی دعواهای سیاسی دو گروه رامش و طالبی شدیم و آنها اعلام کردند که قراردادهای شاخص پژوهش غیرقانونی است و مصوبه هیات امنا ندارد. البته ما تمام مستندات لازم را در خصوص قانونی بودن این قرارداد و مصوبات هیات مدیره را ارائه داده ایم اما متاسفانه عزم پذیرش وجود ندارد. وی با بیان اینکه از سویی نگاه هیات علمی دانشگاه به پژوهشگاه شاخص پژوه، اقتصادی نیست، افزود: متاسفانه تا پیش از اعلام حمایت رهبر انقلاب از موضوع پژوهش؛ این گفتمان بین دانشگاهیان وجود نداشت و کسی متوجه موضوع پژوهش اقتصادی نبود. در ابتدا می گفتند چرا رساله دکتری باید در بازار فروخته شود و تمام اینها در شرایطی بود که ما پای صنعت را به دانشگاه ها و دانشجویان را در پروژه های بزرگ باز کردیم. وی ادامه داد: در این فضا منتقدانی وجود داشتند که طی چند دهه گذشته سکان مجموعه های علمی و پژوهشی را بر عهده داشته و راه را اشتباه رفته بودند. بنابراین کم کاری های آنها برملا شد و جنبش هایی را به صورت کاذب سامان دهی کردند که هیات علمی دانشگاه اصفهان مخالف شاخص پژوه است و در نهایت با توجه به اینکه تریبون دولت را در اختیار داشتند کار خود را پیش بردند.
محمودزاده، تاکید کرد: شاخص پژوه به اندازه 50 سال آنها، در مدت سه سال کتاب و رساله چاپ کرد و با پروژه های صنعتی قرارداد منعقد کرده و در نهایت رشد سریع شاخص پژوهش، منجر به همکاری ادارات و سازمان هایی شد که تشنه حضور بخش خصوصی بودند؛ بنابراین بدنه کُند و ناکارآمد آموزش عالی به جنگ شاخص پژوهش آمد، چرا که تصور می کند اگر ما را حذف نکند عیوب آنها برملا می شود؛ اینها سرآغاز درگیری با شاخص پژوه بود. وی ادامه داد: آنها دو خرده به گرفتند؛ یکی اینکه شاخص پژوه دانشجو مازاد بر ظرفیت کنکور پذیرفته، اما مشخص است که هفت روش قانونی بجز قبولی درکنکور، برای پذیرش دانشجو وجود دارد. همچنین آنها اعلام کردند که قراردادی که ما با دانشگاه اصفهان منعقد کردیم مصوبه هیات دولت ندارد؛ در صورتی که مصوبه موجود است؛ اما افرادی با جعل مصوبه، در آن دستکاری کردند.
رییس پژوهشگاه شاخص‌پژوه تصریح کرد: با تمام این کارشکنی ها معتقدم که شاخص پژوه، سال ها پژوهشگاه برتر کشور در پرورش دانشجوی دکتری بوده و در سال 95 به عنوان پژوهشگاه برتر کارآفرین معرفی شد چرا که500 شغل جدید و 500 شغل غیرمستقیم ایجاد کرده است. به اعتقاد محمودزاده، اگر شاخص پژوه ایرادی دارد باید برطرف شود. در هیچ جای کشور، یک مجموعه را در صورت تخلف، نابود و حذف نمی کنند بلکه با تفکر حمایت، در مسیر درست قرار می دهند.
برند دانشگاه اصفهان زیر علامت سؤال!!!
به دنبال این اظهارات، روابط عمومی دانشگاه اصفهان چندی پیش بیانیه ای صادر کرد. در این بیانیه آمده است؛ "در دولت دهم و به تاریخ 7/4/91 صرفاً قراردادی بدون اخذ مجوز هیأت امناء توسط رییس سابق دانشگاه اصفهان با پژوهشکده منحله شاخص پژوه، مبنی بر احداث چهار بلوک ساختمانی به مساحت هفت هزار متر مربع در دانشگاه اصفهان منعقد شده است. در این قرارداد مقرر شده است که چهار بلوک ساختمانی به مساحت حدود هفت متر مربع احداث و 2 بلوک را به دانشگاه اصفهان تحویل و 2 بلوک را نیز خود این پژوهشکده مورد بهره‌برداری قرار دهد. از جمع 4 بلوک 3 بلوک را به اتمام رساندند که یکی از بلوک‌ها را تحویل دانشگاه اصفهان داده و 2 بلوک دیگر را خود مورد بهره‌برداری قرار داده است. بنابراین دانشگاه اصفهان به جای این که 2 بلوک با مساحت 3 هزار و 500 متر مربع را در اختیار بگیرد فقط یک بلوک به مساحت هزار و 500 متر مربع را در اختیار گرفته است. مجدداً تأکید می‌نماید بر اساس قوانین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، هرگونه حق انتفاع در املاک دانشگاه مستلزم وجود مصوبات هیأت امناء است و نکته قابل تأمل این است که قرارداد با پژوهشکده منحله شاخص پژوه در سال 91 منعقد شده و عملیات ساختمانی نیز از همان زمان شروع شده است و ادعای رئیس سابق دانشگاه اصفهان و رییس این پژوهشکده مبنی بر صدور مجوز در سال 92 توسط هیأت امنا جای تأمل دارد، چرا که برای اینگونه فعالیت‌ها باید مجوز هیأت امناء را قبل از هرگونه اقدام عملیاتی و اذن انتفاع اخذ کرد. بنابراین این ادعا کذب محض است". در ادامه این بیانیه آمده است "پیرو مصوبه هیأت امنای دانشگاه در سال 1393، گزارش سازمان بازرسی کل کشور، نامه اعضای هیأت علمی دانشگاه و کارکنان، درخواست رسای دانشکده‌ها و درخواست شورای صنفی اعضای هیأت علمی دانشگاه اصفهان از ریاست فعلی دانشگاه این است که بر اساس مصوبه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باید پژوهشگاه منحله شاخص پژوه از دانشگاه خارج شود، زیرا به دلیل تخلفات انجام شده توسط این پژوهشکده، وزارت علوم رسماً آن را منحل کرده است. علاوه بر این متأسفانه این پژوهشکده منحله، به دفعات اعتبار و برند دانشگاه اصفهان را زیر سؤال برده است".
تکلیف ادامه فعالیت پس از خروج از دانشگاه
رییس پژوهشگاه شاخص‌پژوه، در پاسخ به "نوسان" می گوید: شاخص پژوه هر لحظه آمادگی خروج از دانشگاه را دارد به شرطی که هزینه ها، ضرر و زیان ساختمان و تاسیسات ساخته شده، به این مجموعه پرداخت شود. محمودزاده با تاکید بر اینکه در مدت تاسیس این پژوهشگاه، کمک‌های نقدی متعددی از سوی ما به دانشگاه اصفهان پرداخت شده است، اضافه کرد: اگر تمام این هزینه ها پرداخته شود، شاخص پژوه می تواند در هر جایی این عظمت را خلق کند؛ مشروط برآنکه که وزارت علوم با ما همکاری و تعامل داشته و لغو انحلال ما را اعلام کند. به گفته وی، شاخص پژوه 130 دانشجوی وزارت علوم را به صورت رایگان پذیرفته و اکنون 40 فرزند شهید و 25 دانشجوی استعداد درخشان در آن به صورت رایگان تحصیل می کنند. محمودزاده، تاکید دارد که این روند، اعتماد بخش خصوصی در تجاری سازی علم و سرمایه گذاری در این حوزه را از بین می رود.
فضای فیزیکی؛ تنها مسئله مشترک
رئیس دانشگاه اصفهان نیز در واکنش به صحبت های محمودزاده، گفت: تنها مسئله مشترک با پژوهشگاه شاخص پژوه وجود فضای کالبدی و فیزیکی است که در داخل این دانشگاه وجود دارد اما مباحث قانونی و علمی این پژوهشگاه برعهده وزارت علوم است. هوشنگ طالبی افزود: چندین جلسه برگزار و توافق کردیم در ازای ساختمانی که این پژوهشگاه در دانشگاه ساخته است، هزینه ساخت، پرداخت و آنها دانشگاه را ترک کنند. وی تاکید کرد: متاسفانه در این زمینه کارشکنی صورت می گیرد و علی رغم اینکه تمامی کارها انجام و ساختمان توسط کارشناسان دادگستری ارزیابی شده و ما نیز آمادگی پرداخت پول را به صورت یکجا داریم، اما در این زمینه مسئولان پژوهشگاه کارشکنی می کنند. به گفته طالبی، ما مخالف فعالیت موسسات خصوصی نیستیم و از آنها حمایت می کنیم اما اکثریت و قریب به یقین اعضای هیات علمی و کارکنان مخالف ماندن این پژوهشگاه در دانشگاه اصفهان هستند؛ چرا که یک موسسه خصوصی که کیفیت لازم را ندارد اکنون از برند و نام این دانشگاه استفاده می کند.
حال باید دید در سالی که با نام اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال نامگذاری شده و با توجه به تاکید ویژه مقام معظم رهبری آیا وزارت علوم و به دنبال آن دانشگاه اصفهان از مواضع خود عقب نشینی خواهند کرد و یا اینکه همانند بسیاری از طرح های بخش خصوصی با رسیدن به بن بست، روند انحلال کامل شاخص پژوه به سرانجام خود خواهد رسید؟!./
ریحانه سجادی/ ماهنامه نوسان