اقتصاد بازار: اجرای هر طرحی در شهر نیازمند منابع عظیم مالی است. به طور قطع پیش از اجرا باید برنامه ریزی های لازم برای طراحی و بازگشت سرمایه پروژه ها تعریف شود در غیر این صورت در شرایطی که جیب دولت خالی است، نسبت به ساخت طرح هایی قدم برمی داریم که در آینده نه تنها بازگشت سرمایه ای ندارند، بلکه هزینه های زیادی برای نگهداری از آنها به مدیریت شهر و یا منطقه تحمیل خواهد کرد.
طی چند سال گذشته پروژه های عظیمی در اصفهان اجرا شد که در ابتدا پیش بینی موفقیت آنها در توسعه و رونق شهری می رفت اما امروز به اعتقاد بسیاری از کارشناسان از این طرح ها به عنوان سه اشتباه یاد می کنند. برج جهان نما، میدان امام علی(ع) و احیای بدنه شرقی چهارباغ؛ سه پروژه ای که شهرداری با مدیریت و سرمایه خود به آن ورود کرد اما امروز به عنوان طرح های ناموفق نصف جهان از آن ها یاد می شود.
بزرگ بودن دولت و حیطه اختیارات آن، یکی از معضلات کشور است. این شرایط تا چند سال پیش نیز در بدنه شهرداری ها همچون شهرداری اصفهان جاری بود و مدیریت شهری به تنهایی می خواست یکه تاز اجرای طرح های بزرگ باشد که بعضاً در میانه راه با کمبود اعتبار روبرو و دست به گریبان دولت می شد. اما خوشبختانه امروز نگاه شهرداری اصفهان در اجرای طرح ها تغییر کرده و راه را برای ورود بخش خصوصی به پروژه های شهری باز کرده است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان حضور بخش خصوصی در اجرای پروژه های مختلف با توجه به نگاه دلسوزانه و کارشناسی عمیق، می تواند منجر به موفقیت و بازگشت سرمایه طرح گردد؛ اما در آن سال ها شهرداری اصفهان در اجرای طرح ارگ جهان نما، میدان امام علی (ع) و احیای بدنه شرقی چهارباغ به تنهایی ورود کرد؛ موضوعی که امروز مورد نقد بسیاری از کارشناسان است. آنها معتقدند اگر شهرداری بخواهد طرحی در این حوزه ها اجرا کند باید با مشارکت بخش خصوصی عملیاتی شود نه اینکه خود به طور مستقیم به آنها ورود کند.

داستان ارگ جهان نما
البته پروژه ارگ جهان نما با مشارکت شرکت سامان گستر انجام شد؛ اما دلایل متعدد دیگری موجب شکست این پروژه و وضعیت نابسامان آن تا به امروز شده است.
به اعتقاد یکی از کارشناسان شهری اصفهان، ما تصور می کنیم هر چه اراده کردیم باید بسازیم. در حالی که ساخت هر طرحی، علم خاص خود را دارد. ما تنها تصمیم می گیریم که فقط یک طرح را ایجاد کنیم. متأسفانه برای ساختمان ارگ جهان نما هیچ چشم اندازی تعریف نشده بود که این موجب مشکلات جدی در بهره برداری از این مجموعه در شرایط کنونی شده است.
با این حال شاید عدم موفقیت پروژه جهان نما را بتوان در چند مسئله مهم جستجو کرد. نخست اینکه جهان نما دارای چهار فاز است. فاز نخست و به اصلاح چشم پروژه که در مقابل میدان امام حسین(ع) قرار دارد، طی سال های گذشته تعطیل بوده و به دور آن حصار کشیده شده است. بسته بودن این فاز موجب شده عمده شهروندان اصفهانی تصور کنند ارگ جهان نما هنوز پروژه کارگاهی است. به اعتقاد کارشناسان این طرح ابتدا از جبهه اول خود در میدان امام حسین یا همان دروازه دولت، باید افتتاح می شد. این قسمت طرح مربوط به ساخت هتل است که شهرداری در یک مقطعی آن را به یکی از نهادهای دولتی فروخت اما آنها نیز پروژه را به طور راکد، رها کردند. البته امروز شهرداری اصفهان با رایزنی با یک مجموعه بزرگ سرمایه گذاری سعی دارد قسمت هتل را از آن نهادی که قبلاً شهرداری به آن ها فروخته بود، خریداری کند تا فاز اول ارگ جهان نما نیز احیا شود.
از نگاه دیگر نیز بسیاری از کارشناسان شهری، نوع طراحی پروژه ارگ جهان نما را دلیل دیگر بی رونقی آن می دانند و می گویند این مجموعه بسیار درون گرا و همانند یک قلعه است در حالی که این پروژه با موقعیت مکانی ویژه خود باید به گونه ای برون گرا طراحی می شد تا موجب احساس جدایی بین مجموعه جهان نما و معابر اطراف نشود. به عنوان مثال مجموعه "مجتمع پارک" واقع در خیابان چهارباغ بالا، قسمت محوطه بیرونی آن به نوعی طراحی شده که تصور پیاده رو بودن آن می شود که این موجب کشیده شدن جمعیت به داخل این فضای تجاری می شود. به هر حال مجموعه هایی که در مرکز شهر قرار دارند حتماً باید برون گرا باشند و به داخل معابر عمومی کشیده شوند.
دلیل دیگر عدم موفقیت مجموعه جهان نما را باید در واگذاری واحدهای آن به افرادی دانست که قصد فعالیت نداشتند و با خرید این واحدها در دوران رونق بازار، تنها به دنبال سرمایه گذاری و کسب ارزش افزوده بودند. (این مسئله در مورد عدم رونق بازار حکیم نیز وجود دارد) شرایط فوق موجب شد بسیاری از واحدهای این مجموعه بدون استفاده رها شوند و موجبات شکست ارگ جهان نما را رقم بزنند. به اعتقاد کارشناسان، موضوع مهم تر از ساخت یک مجموعه تجاری، نحوه بهره برداری از آن است تا بتوانیم واحدها را به افرادی که چراغ آن را روشن نگاه می دارند، واگذار کنیم. سرمایه گذاران بسیاری از مجموعه های بزرگ همانند سیتی سنتر، برای رونق مجموعه خود، واحدهایشان را با قیمت پایین اجاره می دهند یا می فروشند.
از سوی دیگر امروز ارگ جهان نما مشمول مرور زمان شده و تأسیسات آن بسیار قدیمی است. گفته می شود امروز رقم شارژ ماهانه ای که این مجموعه بابت هزینه های آب، گاز و برق پرداخت می کند سرسام آور بوده که از عهده مالکین و مستأجران خارج است و تا امروز شهرداری بخش عمده ای از هزینه ها را برای زمین نخوردن ارگ جهان نما پرداخت کرده است. به هر حال مجموعه این عوامل موجب شده که امروز جهان نما وضعیت اسفناک خودش را داشته باشد. البته اخیراً شهرداری حرکت هایی را برای رونق ارگ آغاز کرده است.

احیای بدنه شرقی چهارباغ
احیای بدنه شرقی چهارباغ؛ طرح دیگری که بدون مشارکت بخش خصوصی و توسط خود شهرداری اجرا شد. کارشناسان در مورد دلایل ناموفقیت این پروژه می گویند: بدنه شرقی چهارباغ باز از معضل طراحی رنج می برد و طراحی بهینه ای ندارد. فاز نخست بدنه شرقی چهارباغ عباسی، نوسازی است که از بحران‌های ساختمان سازی دهه‌های اخیر سر برآورده است و طبق نظر کارشناسان معلوم نیست بر اساس کدام الگوی معماری طراحی شده است. آنها معتقدند مغازه های ساخته شده در بدنه شرقی چهارباغ، بسیار کوچک است که کسی زیر بار خرید و یا حتی اجاره آن نمی روند.
متاسفانه بدنه شرقی چهارباغ همانند ارگ جهان نما دچار بحث فروش به افراد غیرکسبه شد. حتی شهرداری برای تصفیه طلب پیمانکارانش مجبور شد که بسیاری از واحدها را به آنها واگذار کند که این خود اشتباه بزرگی را رقم زد و موجب بی رونقی این پروژه در بازگشت سرمایه شد. به گفته یکی از مسئولان شهری اصفهان، شهرداری در دورانی که شاهد رکود در حوزه ساخت و ساز است ناگزیر است به هر نحوه با طلبکاران خود تصفیه حساب کند.

و اما میدان امام علی(ع)
در حالی که یونسکو به کشورها اجازه نمی دهد آثار تاریخی و باستانی کشور دیگری را کپی کنند اما در اصفهان شاهد کپی برداری بزرگی برای احیای میدان امام علی (ع) هستیم. طراحان این میدان سعی کردند نقشه ای با خصوصیات میدان نقش جهان برای آن طراحی کنند. اما به نظر می رسد این ایده در ذات خود با شکست مواجه شد و یک کپی برداری بسیار بد بود. امروز اگر قرار است طرحی نو انجام شود باید براساس معماری روز و با الهام از معماری سنتی خود طراحی و اجرا شود. یکی از کارشناسان شهری می گوید: شاید یکی از دلایل شکست میدان امام عدم انتقال ترافیک به زیر میدان بود که فضای بالا کاملا عاری از هر گونه حرکت شد.
اگر میدان نقش جهان در دوران صفویه طراحی شد تعاریف خود را داشته به نحوی که میدان ورزش در مرکز آن و در چهار نقطه آن مراکز اجتماعی، حکومت، مذهب و بازار قرار گرفته اند. اما در احیای میدان امام علی (ع) مشخص نیست چه نوع ارتباطی قرار بود، ایجاد شود. مجموعه های تجاری باید جمعیت را به خود جذب کنند. متأسفانه در میدان امام علی (ع) مردم حتی حاضر نیستند برای تفریح به آنجا بروند. کارشناسان شهری با گلایه معتقدند: میدان احیا شده امام علی (ع) نوعی کپی برداری اشتباه از میدان نقش جهان است که نه معماری چشم نوازی دارد و نه فضای خوبی برای پاتوق خانواده ها. حتی مزیت رقابتی با میدان نقش جهان را ندارد چرا که علم روز، در پس طراحی این مجموعه وجود نداشت.
به هر حال این طرح ها در دوره های گذشته شهرداری اجرا و نتایج ناموفقی کسب کرد. متأسفانه هیچ یک از این پروژه ها بازگشت سرمایه ای نداشتند و بار عظیم هزینه ها بر دوش مدیریت شهری اصفهان تحمیل شده است. با این اوصاف شهرداری اصفهان با تجربه گرفتن از طرح های ناموفق گذشته طی دو سال گذشته بر ورود بخش خصوصی در طرح های جدید تاکید کرده و معتقد است این بخش دلسوزانه تر عمل می کنند. نمونه موفق اعتماد شهرداری به بخش خصوصی را می توان در آکواریوم اصفهان جستجو کرد که که نظام بازتولید گردشگر را برای نصف جهان به ارمغان آورده است و به نظر می رسد دیدگاه شهرداری اصفهان در دوران فعالیت جمالی نژاد، باز کردن درها به روی سرمایه گذاران در طرح های بزرگ است.
ریحانه سجادی/ روزنامه نگار
به نقل از نوسان