درست در شرایطی که دولت در لایحه برنامه هفتم توسعه بر افزایش زاد و ولد متمرکز شده و بندهای متعددی از این لایحه را به زادآوری اختصاص داده است، کمبود شیرخشک در بازارهای کشور خبرساز شده است. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که دولت حدود یک‌سال‌و نیم است ارز چهارهزارو 200 تومانی واردات کالاهای اساسی یعنی غذا و دارو را حذف کرده و حالا زمزمه حذف ارز ۲۸هزار‌و ۵۰۰ تومانی برخی کالاها از‌جمله داروهای دامپزشکی که جزء نهاده صنایع لبنی و پروتئینی است، شنیده میشود؛ اما همان نگاه زادآوری دولت سبب شده شیر خشک از معدود کالاهایی باشد که همچنان ارز چهارهزارو 200 تومانی دریافت می‌کند.
با این حال دخالت دولت در اقتصاد حتی در اینجا هم جواب نداده و ماه‌هاست والدین ایرانی کمبود انواع شیر خشک و حتی خرید از بازار سیاه را گزارش می‌دهند. آنها می‌گویند که برای دریافت یکی، دو قوطی شیرخشک از این داروخانه به آن داروخانه می‌روند. ماجرا به همین‌جا ختم نشد و خبر رسید که شیر خشک در بعضی استان‌های ایران جیره‌بندی شده است.
ایرنا در ۳۱ شهریور امسال در گزارشی نوشت که کمبود شیر خشک در داروخانه‌های استان یزد که از اسفندماه سال گذشته تاکنون ادامه دارد، موجب نگرانی و سردرگمی والدین شده است. این رسانه از قول شماری از شهروندان یزدی نوشته است که آنها گاهی مجبور هستند برای تهیه شیرخشک به چند داروخانه شهر سر بزنند که وقت زیادی می‌برد.
برخی از شهروندان هم از پیشنهاد داروخانه‌ها برای جایگزینی برندهای کمیاب می‌گویند و توضیح می‌دهند که تعویض مداوم برندهای شیر خشک باعث بروز عوارض و مشکلاتی برای نوزادان شده است.
شهروندی دیگر هم توضیح داده که میزان عرضه شیر خشک در داروخانه‌ها بسیار کم است و شیر خشک به‌سرعت تمام میشود؛ بنابراین والدین مجبور به گرفتن نوبت در برخی داروخانه‌ها شده‌اند. والدین یزدی گفته‌اند که در‌حال‌حاضر تعداد برندهای کمیاب رو به افزایش است.
داروخانه‌های سطح شهر هم توضیح داده‌اند که کمبود شیر خشک در دو برند شرکت نستله «Nestle» که تولیدکننده شیرخشک‌های نان «NAN» و گیگوز «Guigoz» و برند اپتامیل «Aptamil» است، بیشتر احساس میشود و علت آن مشکلات تأمین مواد اولیه مورد نیاز بوده است.
شهروندان یزدی همچنین خبر داده‌اند که کمبود شیر خشک موجب شده است که شیرخشک با کد ملی و به صورت سهمیه‌ای فروخته شود.
این وضعیت در سیستان‌و‌بلوچستان هم گزارش شد و مصطفی صالحی‌زاده، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، روز شنبه ۱۵ مهر ۱۴۰۲، خبر داد که «از تاریخ ۲۰ مهرماه ارائه کد ملی و تاریخ تولد فرزند شیرخوار به داروخانه جهت دریافت شیر خشک الزامی است». به گفته مصطفی صالحی‌زاده، دلیل اعمال این محدودیت، توان مدیریت توزیع شیر خشک و همچنین اطمینان از دسترسی مصرف‌کنندگان است. هرچند فارس در گزارشی نوشت که «شیر خشک رژیمی ضد آلرژی» در شهرهای قم، مشهد و نیشابور نایاب شده است و داروخانه‌های برخی شهرها مانند اصفهان هم از نایاب‌شدن برخی برندها می‌گویند. با این حال بسیاری از والدین می‌گویند که دریافت کد ملی و فروش سهمیه‌ای شیر خشک تنها محدود به شیرخشک‌های رژیمی و ضد آلرژی نیست و تمام انواع شیر خشک با این شیوه فروخته می‌شوند.
ادعاهای ضد و نقیض متولیان
دراین‌میان وزارت بهداشت درباره کمبود شیرخشک مواضع متفاوت و متناقضی داشته است.
منوچهر دادگرنژاد، مدیر کل امور فراورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو، در این زمینه به ایمنا توضیح داده است که «در‌حال‌حاضر مشکلی از لحاظ تأمین شیر خشک وجود ندارد و با توجه به تأمین این فراورده از مسیر تولید داخل و واردات به‌زودی نیاز بازار مرتفع خواهد شد؛ همچنین تولیدکنندگان شیر خشک با تمام ظرفیت در حال تأمین بازار هستند و تولیدات آنها روزانه در کشور توزیع میشود».
این در حالی است که برخی مقامات وزارت بهداشت کمبود شیر خشک را تأیید کرده و از فراخوان واردات برای جبران این کمبود خبر داده بودند.
به گزارش ایرنا محمد پیکان‌پور، مدیر کل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، از افزایش تولید شیر خشک در صنایع داخلی و تسریع روند واردات برای جبران کمبود شیر خشک در داروخانه‌ها خبر داده و گفته بود که «بر‌اساس گزارش‌های موجود، اکنون در برخی استان‌ها و شهرهای کشور کمبود شیرخشک وجود دارد و در راستای جبران این کمبود، سازمان غذا و دارو افزایش تولید شیرخشک را به صنایع داخلی کشور فراخوان داده است تا به‌زودی این مشکل برطرف شود؛ همچنین در حال رایزنی برای واردات شیرخشک هستیم که به‌زودی به نتیجه می‌رسد».
به گزارش فارس پدرام پاک‌آیین، سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم پیش‌بینی کرده بود که تا پایان سال ۷۰ میلیون قوطی شیرخشک در کشور تولید شود.
فروش مشروط شیر خشک
با تمام این ادعاها بررسی میدانی خبرنگار «شرق» در بازار شیرخشک حاکی از آن است که برخی برندها در سطح شهر تهران کمیاب شده‌اند و داروخانه‌ها برای فروش تمام انواع شیر خشک شرط کد ملی و تاریخ تولد نوزادان را پیش‌روی والدین می‌گذارند. هرچند میانگین قیمت هر قوطی شیر خشک در تهران بین ۵۰ تا ۷۰ هزار تومان است؛ اما فروش مازاد شیرخشک در بازار سیاه قیمت هر قوطی را تا حدود ۲۰۰ هزار تومان و بیشتر افزایش می‌دهد.
هانی تحویل‌زاده، رئیس انجمن تولیدکنندگان شیر خشک، در گفت‌وگو با «شرق» فروش سهمیه‌ای شیر خشک را تأیید می‌کند و می‌گوید که بر‌اساس اعلام سازمان غذا و دارو از ۲۰ مهر فروش شیرخشک نوزاد تنها با کد ملی و تاریخ تولد امکان‌پذیر است که این موضوع شامل همه شیر خشک‌ها از‌جمله رگولار یا همان شرخشک معمولی هم میشود.
او توضیح می‌دهد که تولیدکنندگان شیر خشک از اسفند سال گذشته بخش اعظم ارز مورد نیاز خود را دریافت نکرده‌اند و تنها حدود یک‌بیستم ارز درخواستی تأمین شده است؛ بنابراین برخی از خطوط تولید کارخانه‌ها تعطیل شده‌اند و تولید شیرخشک کاهش یافته است.
او تأکید می‌کند که دولت به تولیدکنندگان شیرخشک ارز چهارهزارو 200 تومانی پرداخت می‌کند؛ اما تولیدکنندگان خواهان دریافت ارز چهارهزارو 200 تومانی نیستند؛ زیرا این ارز بخش اندکی از هزینه‌های آنها را پوشش می‌دهد و در عوض دولت به صورت دستوری قیمت شیر خشک را پایین نگه داشته و اقتصاد این بازار را به هم ریخته است.
رئیس انجمن شیر خشک نوزاد با اشاره به اینکه تثبیت قیمت دستوری شیر خشک موجب ارزان‌بودن قیمت آن و قاچاق شده است، می‌گوید تصمیم جدید سازمان غذا و دارو یعنی الزام فروش شیر خشک با کد ملی و تاریخ تولد در داروخانه‌ها با هدف جلوگیری از قاچاق و احتکار شیر خشک بوده است و اینکه شیر خشک نوزاد وارد صنایع غذایی نشود.
شکایت تولیدکنندگان از دخالت دولت در بازار شیر خشک
با تمام این اوصاف تولیدکنندگان شیر خشک از دخالت گسترده دولت در این صنعت و بازار شکایت دارند و می‌گویند درحالیکه صنایع ایران امکان تولید ۱۲۰ میلیون قوطی شیر خشک در سال و صادرات را دارند، دخالت دولت موجب شده که میزان تولید به حدود نصف این ظرفیت برسد.
حالا دولت نه‌تنها حاضر نیست که دست از فشار به صنایع شیر خشک بردارد؛ بلکه برای جبران کمبود بازار به دنبال واردات است؛ وارداتی که تولیدکنندگان می‌گویند گران‌تر از تولید داخلی تمام میشود.
تولیدکنندگان می‌گویند با وجود آنکه دولت از اسفند سال گذشته به اکثر تولیدکنندگان هیچ ارزی تخصیص نداده است، وزارت بهداشت برای واردات ۳۰ میلیون قوطی شیرخشک مزایده گذاشت و اگر ارز برای تولید وجود ندارد، چگونه برای واردات ۳۰ میلیون قوطی می‌توانند ارز تخصیص دهند؟
بر‌اساس توضیحات تولیدکنندگان قیمت هر قوطی شیرخشک در خارج از کشور ۲.۵ یورو است و قیمت داخلی آن معادل ۱.۵ یورو تمام میشود.
در مزایده‌ای که سازمان غذا و دارو برای واردات ۳۰ میلیون قوطی برگزار کرده، ۴.۵ یورو برای هر قوطی شیر خشک قیمت داده شده است. با احتساب هزینه‌های جانبی یعنی یک یورو سود در هر قوطی و با توجه به مدت‌زمان ثبت سفارش و تولید در کشور ثالث در بهترین حالت دو تا سه ماه زمان لازم است تا اولین محموله وارد کشور شود؛ درحالیکه اگر همین ارز به یکی از تولیدکنندگان داخلی تخصیص پیدا کند، با توجه به حاضربودن تمام مواد مورد نیاز و خط بسته‌بندی، یک‌سوم این زمان لازم است تا شیر خشک به دست مادران برسد.
بنا بر آمار منتشرشده از سوی انجمن تولیدکنندگان شیر خشک، سال گذشته ۶۱ میلیون قوطی شیر خشک تولید شده و در پنج ماه اول امسال نیز ۲۷ میلیون قوطی به بازار عرضه شده است.