تصور کنید، جراح و دستیاران او در اتاق عمل مشغول به کار هستند. بیمار یکباره به هوش می‌آید و فریاد می‌زند. این تصور گرچه با پیشرفت علم پزشکی در دنیای امروز بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد، اما متاسفانه در برخی بیمارستان‌های ایران به واقعیت رسیده است. کمبود داروهای بیهوشی در مراکز درمانی کشور اوضاع را برای بعضی بیمارستان‌ها و اتاق‌های عمل جراحی بحرانی کرده است. چه‌بسا به گفته پزشکان این حوزه این روزها تهیه داروهای بیهوشی بسیار سخت است و به همین دلیل بسیاری از مراکز درمانی ناچار هستند داروهای بیهوشی را از ناصرخسرو تهیه کنند. البته معضل کمبود داروی بیهوشی مختص امروز نیست بلکه سال‌هاست بیمارستان‌ها دراین‌خصوص اعتراض دارند اما گوش شنوایی وجود نداشته است. این در حالی است که داروهای بیهوشی جایگزینی ندارند و به گفته پزشکان برخی بیمارستان‌ها از داروی خواب‌آور برای بیهوشی بیماران استفاده می‌کنند. همچنین برخی بیمارستان‌ها از گازهای بیهوشی ساعتی استفاده می‌کنند. بحران داروی بیهوشی به حدی رسیده است که به گفته پزشکان متخصص بیهوشی در آینده نه‌چندان دور امکان دارد عمل‌های غیرحیاتی کنسل شوند تا حداقل با مقدار اندکی که از داروهای بیهوشی باقی مانده عمل‌های حیاتی را انجام دهند.
استفاده از داروی خواب‌آور به جای داروی بیهوشی
دکتر محمدمهدی قیامت، رییس پیشین انجمن بیهوشی و مراقبت‌های ویژه و درد با اشاره به معضلات کمبود داروی بیهوشی به «جهان‌صنعت» می‌گوید: کمبود داروهای بیهوشی مختص به امروز نیست بلکه در دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد نیز با این کمبود مواجه شدیم. در حال حاضر نیز با کمبود یک‌سری داروهایی که از بیهوشی واجب‌تر است، روبه‌رو شدیم. داروی بیهوشی برای هر کشوری استراتژیک است، زیرا اگر کشوری دچار کمبود داروی بیهوشی شود، پزشکان هنگام جراحی مجبورند از داروی جایگزین برای بیهوشی بیماران استفاده کنند، که همین امر منجر به عوارض جانبی مختلف بر بیماران می‌شود. چه‌بسا در حال حاضر در بسیاری از بیمارستان‌های دولتی و خصوصی پزشکان برای جراحی‌ها از داروی خواب‌آور به جای داروی بیهوشی استفاده می‌کنند.
معاون اسبق نظام پزشکی تهران افزود: طی چندماه گذشته بیمارستان شهدا بارها با ما تماس گرفته که یک بیمار اورژانسی نیاز به ۱۰ عدد داروی پولموتون دارد. این در حالی است که بیمارستان شهدا یکی از بیمارستان‌های معروف دولتی و دانشگاهی کشور است. با این تفاسیر معضل کمبود دارو بسیار گسترده شده است، زیرا سفارش تهیه داروهای بیهوشی باید مداوم و مستمر باشد. اگر برای سفارش این داروها دچار مشکل تامین ارز شویم، مدت طولانی دچار کمبود می‌شویم.
این متخصص بیهوشی با اشاره به اینکه به داروهای بیهوشی ناصرخسرو اعتمادی نیست، بیان کرد: اکثر داروهای بیهوشی یخچالی هستند و باید در شرایط ویژه نگهداری شوند، بنابراین تهیه این داروها از ناصرخسرو بسیار خطرناک است، چراکه به طور مثال اگر دارویی همانند شل‌کننده عضلانی را پنج دقیقه بیرون از یخچال نگهداری کنید، میزان اثربخشی آن کاهش می‌یابد یا در برخی مواقع هیچ تاثیری بر بیمار ندارد. در همین راستا اگر داروهای بیهوشی موجود در ناصرخسرو نیز با شرایط لازم نگهداری نشوند، میزان اثربخشی آنها کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود. بنابراین وقتی دارو در بیمار اثر نکند، مجبوریم دوز بیشتری از آن را استفاده کنیم که همین امر سیکل معیوبی است زیرا عوارض جانبی دارو بیشتر می‌شود. همچنین ممکن است عوارض آن در بیماران پرخطر منجر به مرگ یا انتقال او به آی‌سی‌یو شود.
دکتر قیامت تاکید کرد: اتفاقا همین امروز از کمبود سه قلم دارو در بیمارستان باخبر شدم. یکی داروی نسدونال (تیوپنتال سدیم) است. تیوپنتال به طور عمده برای القای بیهوشی عمومی و به تنهایی به عنوان بیهوش‌کننده وریدی در اعمال جراحی کوتاه‌مدت که حداقل تحریکات دردناک را دارند، مصرف می‌شود. همچنین به عنوان داروی کمکی به همراه سایر بیهوش‌کننده‌ها و برای ایجاد خواب در حین بیهوشی متعادل همراه با داروهای دیگر مانند داروهای ضددرد یا شل‌کننده‌های عضلانی به کار می‌رود. البته در کنار این موضوع داروهای حیاتی‌تری که برای کنترل بی‌نظمی قلب بیمار، کنترل فشار خون و پایین آوردن فشار مغز بیمار هنگام بیهوشی هستند دچار کمبود شده‌اند. همچنین یکی از داروهای استراتژیکی که مدت‌هاست در بیمارستان وجود ندارد دانترولن است. این دارو برای هیپرترمی بدخیم یا بالا رفتن درجه حرارت بدن بیمار در اثر واکنش جانبی برخی داروهای بیهوشی مصرف می‌شود. بیمار در این حالت دچار تب کشنده بالای ۴۰ درجه می‌شود، در پی آن نیز به دلیل مشکل مغزی فوت می‌کند. این در حالی است که داروی دانترولن جزو داروهای حیاتی است که براساس دستورالعمل وزارت بهداشت این دارو باید در تمامی اتاق‌های جراحی وجود داشته باشد. اما یک‌سالی است که این دارو وجود ندارد و اگر در برخی بیمارستان‌ها یافت شود حتما تاریخ گذشته است. وزارت بهداشت نیز در این خصوص اطلاع دارد ولی تلاشی برای تهیه آن نکرده است. این دارو جایگزینی هم ندارد.
مدیر عامل بیمارستان ایرانمهر در پایان گفت: مسوولان وزارت بهداشت باید در خصوص تهیه داروی بیهوشی که بسیار حیاتی است، اقدامات جدی انجام دهند. داروی بیهوشی در حالی کمیاب شده است که انواع مکمل‌های داروی خارجی و داخلی در سراسر کشور فراوان است. اگر واقعا بودجه و ارز نیست پس این داروها چگونه روانه داروخانه‌ها می‌شوند؟!
حذف جراحی‌های غیراورژانسی
دکتر اتابک نجفی استاد دانشگاه علوم تهران و دبیر انجمن بیهوشی ایران نیز در خصوص تبعات و عواقب کمبود داروی بیهوشی به «جهان‌صنعت» گفت: یکی از مهم‌ترین تبعات کمبود داروی بیهوشی حذف جراحی‌های غیراورژانسی است. البته تاکنون با مشکل جدی روبه‌رو نشده‌ایم. اما برخی مواقع به بیمارستان‌های خصوصی داروی بیهوشی کمتر داده می‌شود. به نظرم کمبود دارو در بیمارستان‌های دولتی کمتر است، زیرا بیمارستان‌های دانشگاهی و دولتی سهمیه دارند. البته بیمارستان‌های خصوصی نیز سهمیه دارند ولی کمتر است.
وی افزود: قیمت داروی بیهوشی بسیار گران است. به همین دلیل تهیه این داروها نسبت به مابقی داروها به بودجه بیشتری نیاز دارد. کمبود داروهای بیهوشی منجر به تهیه مراکز درمانی خصوصی از ناصرخسرو شده است.
البته تهیه داروهای بیهوشی از ناصرخسرو بسیار خطرناک است زیرا این داروها باید در یخچال و در دمای منفی ۷ نگهداری شوند و اگر این‌گونه نباشد اثربخشی آنها از بین می‌رود.
دکتر نجفی با اشاره به تبعات کمبود داروهای بیهوشی بیان کرد: اگر داروهای بیهوشی بر اساس همین روال پیش رود و وارد نشود، تا آینده نه‌چندان دور فقط عمل‌های اورژانسی انجام می‌شود، بنابراین برای عمل‌های غیرحیاتی کمی صبر کنیم، البته شاید این صبر سه ماه طول بکشد.
داروهای ناصرخسرو قابل اعتماد نیست
در همین حال دکتر علی فاطمی، نایب‌رییس انجمن داروسازان ایران نیز در خصوص کمبود داروی بیهوشی به «جهان‌صنعت» گفت: در حال حاضر یکی از مشکلاتی که بسیاری از بیمارستان‌ها با آن مواجه هستند، کمبود داروی بیهوشی است. عمده داروهای تزریقی بیهوشی وارد می‌شود، البته مواد اولیه تمامی داروهای بیهوشی تولید داخل نیز وارداتی است. اخیرا متوجه شدم برخی بیمارستان‌ها داروی بیهوشی را از بازار آزاد تهیه می‌کنند. این در حالی است که تهیه چنین داروی مهمی برای بیماران بسیار ترسناک است، چراکه داروهای موجود در ناصر خسرو قابل اعتماد نیست. این در حالی است که داروی بیهوشی نیاز به نگهداری خاصی دارد و اگر داخل یخچال‌های خاص نگهداری نشود، به زودی فاسد می‌شود. این در حالی است که بسیاری از داروها در ناصر خسرو در شرایط گرما و سرمای غیرعادی به مدت یک تا دو سال نگهداری می‌شوند. بنابراین امیدواریم دولت به زودی مشکل صنعت داروسازی را حل کند وگرنه در ماه‌های آینده شاهد اتفاق‌های ناگواری خواهیم بود.
استفاده ساعتی از گازهای بیهوشی
دکتر محمدرضا هاشمیان فوق‌تخصص آی‌سی‌یو و متخصص بیهوشی بیمارستان مسیح دانشوری نیز در خصوص کمبود داروهای بیهوشی به «جهان‌صنعت» گفت: اخیرا داروی بی‌حسی موضعی و گازهای بیهوشی در بسیاری از مراکز دانشگاهی و درمانی کمیاب شده است. به همین دلیل مراکز درمانی برای جبران این کمبود از داروهای مشابه استفاده می‌کنند. برخی از مراکز درمانی از یک گاز بیهوشی ساعتی استفاده می‌کنند. همیشه کمبود در داروهای بیهوشی وجود داشته است زیرا عمده داروهای بیهوشی در ایران تولید نمی‌شود. چه‌بسا عمده مواد اولیه داروهای داخلی نیز از کشورهای دیگر وارد می‌شود.
در هر صورت با این وضعیت قیمت داروهای ایران در مقایسه با کشورهای دیگر بسیار پایین و قابل دسترس است. وی افزود: گرانی و کمبود دارو دلایل مختلفی دارد. یکی از آنها عدم تامین ارز است و دیگری وجود کرونا در کشورهای سازنده دارو است. این روزها با شیوع اومیکرون دوباره معضل کمبود دارو در تمامی کشورها وجود دارد. بنابراین مسیر واردات دارو با مشکل مواجه شده است. دکتر هاشمیان در خصوص عواقب کمبود داروی بیهوشی بیان کرد: تمامی بیمارستان‌ها بر اساس پروتکل خاص، بیماران را بیهوش می‌کنند. این در حالی است که در حال حاضر تهیه داروی بیهوشی برای مراکز درمانی سخت‌تر شده است. متاسفانه امروزه برخی از کلینیک‌ها و مراکز درمانی داروی بیهوشی را از مسیر غیرقانونی و در ناصرخسرو با قیمت‌های گزاف تهیه می‌کنند. تاکنون مشکلی مشاهده نشده ولی مسیر بسیار خطرناک است.