ارس را به‌عنوان صنعتی‌ترین منطقه آزاد در بین مناطق آزاد کشور معرفی می‌کنند، منطقه‌ای که هم‌اکنون ۲۱۹ شرکت فعال را در بر گرفته است. این منطقه به‌علت موقعیت خود می‌تواند دسترسی به بازار کشورهای مختلف را برای تولیدکنندگان فراهم کند.
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس در گفت‌وگو با ایرناپلاس خبر از رشد ۱۲۷ درصدی صادرات منطقه نسبت به مدت مشابه سال گذشته می‌دهد. محسن نریمان همچنین با اشاره به قرار گرفتن بزرگ‌ترین گلخانه خاورمیانه در منطقه ارس می‌گوید: این گلخانه می‌تواند ۲۴هزار تن محصولات گلخانه‌ای تولید کند که عمده آن را نیز به کشورهای روسیه و عربی صادر می‌کند. پیش از این، مجموع محصولات گلخانه‌ای منطقه آزاد ارس، ۳۳هزار تن بود، ولی اکنون به مرز ۴۰هزار تن رسیده است.
در ادامه، مشروح گفت‌وگو با نریمان را می‌خوانید.
منطقه آزاد ارس از چه تاریخی تشکیل شد، چه تعداد شرکت در این منطقه فعالند و چه میزان سرمایه‌گذاری تا کنون در ارس انجام شده است؟
منطقه آزاد ارس سال ۱۳۸۳ شکل گرفته، ولی فعالیت خود را سال بعد به‌صورت جدی آغاز کرده است. این منطقه ویژگی خاصی دارد که متمایز از سایر مناطق آزاد است؛ آن هم عدم یکپارچگی منطقه است و اینکه به‌صورت منفصل و در چهار قسمت تعریف شده است؛ جلفا (بیش از ۲۰هزار هکتار)، نوردوز(۴۰۰ هکتار)، قلی‌بگلو(۲۵هزار هکتار) و خداآفرین (۵هزار هکتار). مجموعاً منطقه آزاد ارس ۵۱ هزار هکتار را شامل می‌شود. اخیراً هیئت وزیران مصوب کرده که به محدوده ما ۲۰هزار هکتار دیگر هم افزوده شود.
این منطقه در نقطه صفر مرزی در شمال آذربایجان شرقی و جوار رودخانه ارس واقع شده است. در همسایگی ارمنستان، نخجوان، آذربایجان و ترکیه قرار دارد و همچنین به کشورهای جنوب قفقاز(CIS) مرتبط است. این موقعیت ممتازی برای منطقه آزاد ارس ایجاد کرده که به‌سادگی با کشورهای همجوار تعامل اقتصادی داشته باشد. به‌علت فرهنگ نزدیک ساکنان منطقه با مردم کشورهای یاد شده، از این پارامتر استفاده کرده و سعی شده تعامل اقتصادی مناسبی با این کشورها ایجاد شود.
ارس قطب تولید محصولات کشاورزی
اقلیم این منطقه از نظر طبیعی دمای ۱۸ درجه سانتی‌گراد زیر صفر در زمستان تا ۴۵ درجه سانتی‌گراد بالای صفر در تابستان را شامل می‌شود. این وضعیت آب‌وهوایی، رود ارس و جنگل‌های ارس‌باران موقعیتی را ایجاد کرده که می‌توانیم محصولات کشاورزی متنوعی را در منطقه تولید کنیم. این مسئله باعث شده ارس قطب محصولات کشاورزی گلخانه‌ای بین مناطق آزاد باشد.
توانستیم در فاصله زمانی چند سال گذشته، محصولات گلخانه‌ای خود را تا ۱۰۰درصد افزایش دهیم. اقبال مردم به منطقه آزاد ارس بالا رفته و متقاضیان زیادی داریم که در بخش تولید محصولات گلخانه‌ای به منطقه ما آمده و می‌خواهند فعالیت خود را آغاز کنند. ما بزرگ‌ترین گلخانه خاورمیانه و یکی از ۱۰ گلخانه بزرگ جهان را در این منطقه داریم که مدتی قبل بخشی از آن را بهره‌برداری کردیم. این گلخانه می‌تواند ۲۴هزار تن محصولات گلخانه‌ای تولید کند که عمده آن را نیز به کشورهای روسیه و عربی صادر می‌کند. پیش از این، مجموع محصولات گلخانه‌ای منطقه آزاد ارس، به غیر از گلخانه‌ای که اشاره کردم، ۹۰۰۰ تن بود، ولی اکنون به مرز ۴۰هزار تن رسیده است. مساحت گلخانه‌های ما در سال قبل ۷۳ هکتار بود و اکنون به ۱۰۰ هکتار رسیده و در سه سال آینده به ۳۶۵ هکتار می‌رسد و طبیعتاً محصولات ما در حوزه صادرات نیز بیش از ۱۰۰ درصد افزایش خواهد داشت که عمدتاً شامل محصولات صیفی است.
بیش از ۲۰۰ شرکت فعال در منطقه
کارخانه‌های مختلفی در ارس فعال بوده‌اند. در مقاطع مختلف شرکت‌هایی در ارس فعال بوده‌اند که با مشکلاتی روبه‌رو شده و فعالیتشان پایان یافته است. ۴۰۰ شرکت داشتیم که برخی محل فعالیت خود را تغییر داده‌اند. سال گذشته ۱۷۵ شرکت فعال داشتیم که امسال به ۲۱۹ شرکت فعال افزایش پیدا کرده و یک رشد ۲۵ درصدی در این زمینه داشته‌ایم.
۱۵ شرکت را شناسایی کرده‌ایم که پیش از این واردکننده بوده‌اند و تحریم‌ها باعث شده وارد فعالیت تولیدی شوند. این شرکت‌ها در بخش‌های صنعتی، لوازم آرایشی و بهداشتی فعال هستند. کل صادراتی که در سال ۱۳۹۷ داشتیم، ۱۵۳ میلیون دلار بود، این عدد در هشت‌ماهه سال ۱۳۹۸ به ۳۴۸ میلیون دلار رسیده است. هنوز به پایان سال نرسیده‌ایم که بیش از سال گذشته صادرات انجام شده است. این در حالی است که واردات ما کاهش داشته است.
در بخش عمرانی و زیرساخت‌ها نیز با ۱۳۴ درصد رشد نسبت به تمام سال گذشته، عمل کرده‌ایم. هدفمان این است که منطقه آزاد ارس را با جاده چهار بانده مناسب به تبریز متصل کنیم. خط راه‌آهنی نیز پیش از انقلاب اسلامی وجود داشته و به‌راحتی از تبریز به جلفا، نخجوان و کشورهای جنوب CIS وصل بودیم. اکنون این ارتباط برقرار است. برای گسترش ارتباط از شرق و غرب جلفا برنامه‌هایی داریم و مطالعه می‌کنیم که از طریق اصلاندوز به آذربایجان و از طریق چشمه‌ثریا به ترکیه وصل شویم. اگر این اتفاق رخ دهد، درآمد سرانه مردم افزایش می‌یابد و تعامل اقتصادی بین ما و کشورهای همجوار مطلوب‌تر می‌شود. می‌توانیم بازارهای بزرگی را که در کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق وجود دارد، به‌دست آوریم.
وضعیت ساخت فرودگاه منطقه آزاد ارس در چه مرحله‌ای است؟
تلاش می‌کنیم مصوبات لازم برای ایجاد فرودگاه ارس را نیز محقق کنیم. با پیگیری‌های صورت گرفته، زمینه ایجاد فرودگاه ارس فراهم آمده و هیئت وزیران مصوبه‌ای در این زمینه داشته است. حتی سازمان محیط زیست متعهد شده که در ایجاد فرودگاه ارس با سازمان منطقه آزاد ارس همکاری داشته باشد. آماده‌ایم که فرودگاه ارس را ایجاد کنیم، زیرا یک منطقه آزاد بدون فرودگاه نمی‌تواند کامل باشد.
۱۱ میلیون گردشگر در سال
سازمان منطقه آزاد ارس برای شناخته شدن این منطقه چه اقداماتی انجام داده است؟
باید سوبسیدی قائل شویم و زمینه جذب گردشگر را فراهم کنیم. این در سیاست‌های ما وجود دارد و اکنون افراد را به‌صورت رایگان به جلفا می‌آوریم. تلاش می‌کنیم که این حرکت را از مبدأ تهران نیز آغاز کنیم تا ارس را به مردم بشناسانیم. اطمینان داریم ویژگی‌های این منطقه اعم از جاذبه‌های طبیعی و آثار تاریخی، به‌گونه‌ای است که اگر گردشگر وارد منطقه شود، می‌تواند در برگشت به وطن خود، مُبلغ این منطقه باشد. ارس به‌تنهایی بیش از ۱۱ میلیون گردشگر دارد و این عدد مجموع گردشگران کیش، قشم، چابهار، اروند و انزلی است. علتش هم این است که مثلاً باید با هواپیما به کیش رفت، اما منطقه ما به‌علت متصل بودن به سرزمین اصلی، با خودروی شخصی نیز می‌توانند به ارس وارد شوند.
کاشانه‌مهمان‌ها در کنار هتل‌ها و اقامتگاه‌هایی که ما ایجاد کرده‌ایم شکل گرفته و مردم خانه‌های خود را بر اساس استانداردها و ضوابطی که ما تعریف کرده‌ایم برای میزبانی از مسافران آماده کرده‌اند. در ایام تعطیل و عید، مسافران زیادی وارد منطقه می‌شوند.
به نظر شما حذف معافیت‌های مالیاتی چه اثری روی فعالیت مناطق آزاد می‌تواند داشته باشد؟
من چهار دوره نماینده مجلس بودم و جزو کسانی بودم که در مجلس سوم و چهارم که مناطق آزاد شکل گرفت، در تصویب قانون آن نقش داشتم. آن زمان به ما گفته می‌شد منطقه آزاد شانگهای چه ویژگی‌هایی دارد و چند میلیون نفر در آنجا مشغول به کار شده‌اند. قانونی که ما تصویب کردیم، مزیت‌هایی را برای مناطق آزاد در نظر گرفت تا فرد انگیزه داشته باشد از دل شهرها به نقطه صفر مرزی برود، زیرا مناطق آزاد عمدتاً در نقاط مرزی شکل گرفته‌اند. در آن قانون، مزیت‌هایی را قائل شدیم از جمله اینکه معافیت مالیاتی ۲۰ ساله بود. اگر قانونی مبنی بر حذف چنین معافیت‌هایی تصویب شود، نمی‌تواند عطف به ماسبق شود. فردی که سال گذشته آمده در منطقه آزاد کسب‌وکاری راه انداخته، به‌ازای تعهد نظام به آن فرد که معاف از مالیات است، نمی‌توان به این فرد گفت از این به بعد باید مالیات دهد. به این علت چنین قانونی نمی‌تواند عطف بماسبق شود. اگر هم عطف بماسبق نشود، نمی‌توان به‌گونه‌ای عمل کرد که در یک منطقه افرادی فعالیت کنند که برخی از آنها معاف از مالیات و برخی دیگر مشمول پرداخت مالیات باشند. این باعث می‌شود در یک منطقه تولید یک محصول مشخص با قیمت‌های متفاوتی تمام شود.
معافیت‌های مالیاتی مناطق آزاد حذف شدنی نیست
مطمئنم مجلس شورای اسلامی به چنین لایحه‌ای رأی مثبت نمی‌دهد. اگر قرار باشد این مزیت بالا و این امتیاز برجسته که معافیت مالیاتی است، حذف شود، منطقه آزاد شبیه سرزمین اصلی می‌شود. در حالی که برای رونق اقتصادی و ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی، منطقه آزاد را تعریف کرده‌ایم و معافیت مالیاتی نیز جزو امتیازات برتر آن است. دیگر امتیازات شامل مواردی مانند تعرفه‌ها، ورود آزاد تمام کالاها به منطقه به‌جز ۶ کالای ممنوعه مانند مواد مخدر و... است. امیدوارم معافیت مالیاتی حذف نشود که ضربه مهلکی به مناطق آزاد است. مناطق آزاد مجموعاً ۰.۳ درصد کل کشور را تشکیل می‌دهند، اما بیش از ۵۰۰هزار اشتغال در این مناطق ایجاد شده که رو به‌فزونی است. در همین منطقه آزاد ارس، شهر جلفا ۸۰۰۰ نفر جمعیت دارد، اما بیش از ۱۵هزار اشتغال در این شهر ایجاد شده و از شهرهای مجاور نیز برای کار به این شهر می‌آیند. اگر اتفاقاتی بیفتد که امتیازات مناطق آزاد حذف شود، مناطق آزاد دچار مشکل می‌شوند و به رونق اقتصادی و به اقتصاد مقاومتی ضربه وارد می‌شود.
دو ابرچالشی که اقتصاد ما در سال‌های گذشته با آن روبه‌رو شده، شوک قیمتی ارز است که از دی‌ماه ۱۳۹۶ آغاز شد و همچنین تحریم‌های آمریکا که پس از خروج این کشور از برجام علیه ما اعمال می‌شود. به‌طور مشخص این دو چالش، چه مشکلاتی را برای فعالیت اقتصادی در این منطقه ایجاد کرده است؟
سقوط پول ملی یک تهدید است، ولی به‌علت نزدیکی ما با کشور همسایه، منطقه ما تبدیل به بازار محلی برای ارمنستان و نخجوان شده است. هنگامی که سقوط پول ملی اتفاق می‌افتد، کشور مجاور با ارزی قوی‌تر، قدرت خرید بیشتری پیدا می‌کند. البته ما تلاش کرده‌ایم که مانع خروج کالاهایی شویم که به آنها یارانه تعلق گرفته است. ولی سعی کرده‌ایم بستری بسازیم تا با خرید کالاهای دیگری که تولید کشور ماست از سوی شهروندان کشورهای همسایه، هم بازار ما رونق پیدا کند و هم بتوانیم بازار آنها را تسخیر کنیم. باید تلاش کنیم از این تهدید، فرصت ایجاد کنیم. وضعیت بازارهای ما بهتر شده و قیمت کالاهای ما نیز تا حدی افزایش پیدا کرده است. توانسته‌ایم کالاهای غیریارانه‌ای را با قیمت مناسب‌تر به همسایگان خود بفروشیم و رکودی که بر بازار حاکم بود، تا حدی مرتفع شود.
در منطقه نوردوز که با ارمنستان مرز مشترک دارد، بازار محلی بزرگی ایجاد شده که تا حدی باعث ایجاد رونق اقتصادی شده است. البته تلاش می‌کنیم که طرف مقابل، از سقوط ارزش پول ملی ما بهره ناعادلانه‌ای نبرد. داریم این مسئله را کنترل می‌کنیم و اگر ببینیم خروج بار از حد متعارفی بیشتر می‌شود، محدودیت‌هایی را اعمال می‌کنیم.
گفته می‌شود ارس، صنعتی‌ترین منطقه آزاد کشور است. چه عواملی باعث رسیدن به این موفقیت شده است؟
اقلیم منطقه این مسئله را به ما دیکته می‌کند. ما منطقه آزاد تجاری و صنعتی هستیم. مسائل گردشگری و مسائل فناوری تقریباً توسط محیط به ما دیکته شده. ارس صنعتی‌ترین منطقه بین تمام مناطق آزاد کشور است. تلاش می‌کنیم با واگذاری زمین‌ها به قیمت مناسب‌تر، ارائه تسهیلات، کمک به متقاضیان، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی، پوشش حمایتی ویژه و ایجاد اعتماد بین ما و سرمایه‌گذاران، بستر جذب سرمایه‌گذار را هموار کنیم. آمار نشان می‌دهد که ما در این راه موفقیم. نه‌تنها سرمایه‌گذاران داخلی، بلکه موفق شده‌ایم سرمایه‌گذارانی از ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و نخجوان را در منطقه داشته باشیم. بسیاری از سرمایه‌گذاران در چنین مواقعی مراقبند که ریسک نکنند، اما اقبال سرمایه‌گذاران خارجی به منطقه ارس بالاست و در نقطه امن آذربایجان قرار داریم که باعث شده علاوه بر سرمایه‌گذاران داخلی، سرمایه‌گذاران خارجی نیز به‌صورت فردی یا در مشارکت با سرمایه‌گذاران داخلی وارد فعالیت اقتصادی شوند. در این منطقه کارگاه‌هایی داریم که سرمایه‌گذار بعد از ۶ ماه که زمین را از ما تحویل گرفته، سوله به پا کرده، دستگاه‌های صنعتی خود را مستقر کرده و امروزه وارد فرآیند تولید شده و هم نیاز داخلی را برآورده می‌کند و هم زمینه صادرات را فراهم آورده است.
بسیاری از کالاها را وارد می‌کنیم و بعد از ایجاد ارزش افزوده روی آن کالا، مجدداً آن را صادر می‌کنیم. مثلاً گردو از شیلی وارد می‌شود و پس از انجام بسته‌بندی در اینجا آن را صادر می‌کنیم. با رشد ۱۲۷ درصدی در حوزه صادرات منطقه نسبت به مدت مشابه سال گذشته روبه‌رو هستیم. این در حالی است که چنین آمارهایی معمولاً با افزایش‌های زیر ۱۰ درصد روبه‌رو هستند، اما افتخار می‌کنم که منطقه آزاد ارس این رکورد را شکسته است.
ارس دروازه اوراسیاست
منطقه آزاد ارس در همسایگی با کشورهای CIS قرار گرفته است. از این مزیت جغرافیایی برای توسعه بازار خود چه استفاده‌ای کرده‌اید؟
ما تنها نقطه‌ای هستیم که با یکی از ارکان کشورهای اوراسیا مرز زمینی داریم. ارمنستان تنها با منطقه ارس مرز خشکی قابل تعامل دارد. منطقه ارس به‌صورت طبیعی دروازه اوراسیا شناخته شده است. به‌علت نزدیکی که با ارمنستان داریم، می‌توانیم از همین دروازه، به کشورهای اوراسیا دسترسی داشته باشیم که شامل بازاری ۳۰۰ میلیون نفری است. خوشبختانه مجلس، عضویت ایران را در تعامل با کشورهای اوراسیا پذیرفته است. در مسافرتی که رئیس‌جمهوری به ارمنستان داشتند، از ارس به‌عنوان منطقه آزادی نام بردند که می‌تواند تعامل اقتصادی با کشورهای اوراسیا و ارمنستان برقرار کند. ما قطعاً از این امتیاز استفاده می‌کنیم و تا کنون نیز همایش‌های مختلفی را با حضور فعالان و نمایندگان ارمنستان و کشورهای اوراسیا برگزار کرده‌ایم. مدتی قبل ۲۳ نفر از اصحاب رسانه ارمنستان را به منطقه آزاد ارس آوردیم که گزارش‌های بسیار خوبی نیز تهیه کردند. این ارتباط ادامه دارد. در نمایشگاه‌های مشترکی که در ارمنستان، تبریز و منطقه آزاد ارس برگزار می‌شود، از فعالان اقتصادی این کشورها دعوت می‌کنیم که شرکت کنند و تعاملاتی با فعالان اقتصادی و اتاق بازرگانی ما داشته باشند. قصد داریم با وصل کردن فعالان اقتصادی این کشورها به فعالان اقتصادی داخلی، وارد کشورهای اوراسیا شویم.