حالا که محصولشان را برداشت کرده‌اند می‌بینند نانی هم به سفره‌شان نمی‌آید. گفته می‌شود دلال‌ها عادتشان داده‌اند به اینکه برای فراوری گل‌های برداشتی نه وقت صرف کنند، نه هزینه، اما پای درد‌دلشان که بنشینی می‌بینی مشکلاتشان فراتر و عمیق‌تر از اینهاست. آنچه کشاورز برداشت می‌کند گل زعفران است و آنچه قیمتی و ارزشمند است، کلاله زعفران. از هر ۶۵ تا ۱۰۰ کیلوگرم گل، یک کیلوگرم زعفران خشک استحصال می‌شود. بنابراین در هرحال گل است که وضعیت بازار را رقم می‌زند. قیمت گل فراوری نشده امسال در بازار تا یک‌پنجم افت کرده و از 150تا 170هزارتومان برای هر کیلوگرم به 30تا 50هزار تومان رسیده است. جداسازی کلاله از گل، فرایندی وقت‌گیر و نسبتا پرهزینه است که کشاورز به تنهایی از عهده آن برنمی‌آید و باید از کمک کارگرانی استفاده کند که امسال دستمزد آنها هم دوبرابر شده است.
امسال قیمت فراوری یک کیلوگرم گل زعفران از 15هزارتومان به بیش از 25هزارتومان رسیده است. کارگران حاضر نیستند روزمزدی کار کنند و با دستمزد ساعتی ۱۵هزارتومان کار می‌کنند که از لحاظ اقتصادی با قیمتی که زعفران در بازار دارد به هیچ عنوان مقرون‌به‌صرفه نیست، چون تقریبا نیمی از قیمت فروش زعفران فقط برای کارگران صرف می‌شود. بیشتر کشاورزان نه امکان نگهداری طولانی مدت این محصول را دارند، نه توان اینکه خودشان زعفران را جداسازی کنند و نه توان مالی برای پرداخت دستمزد کارگر را، به همین دلیل دلال‌ها محصولشان را به قیمت پایین می‌خرند و سودی را که می‌توانست نصیب کشاورز شود، خودشان به جیب می‌زنند. دلالانی که گل را با قیمت‌های نازل از کشاورزان می‌خرند هر کیلوگرم زعفران حاصل از آن را بین 7.5تا 8.5میلیون تومان در بازار عرضه و در هرکیلوگرم حداقل ۲میلیون تومان سود می‌کنند. این در حالی است که قیمت زعفران هم امسال افت بسیار زیادی داشته است.
ریزش نرخ زعفران
سال گذشته هنگام برداشت محصول، هر کیلو زعفران بین ۱۷ تا 5/17میلیون تومان خریداری می‌شد اما امسال قیمت خرید با افتی بسیار شدید به ۸ تا ۹میلیون‌تومان کاهش یافته است. دلایل زیادی برای این کاهش قیمت عنوان می‌شود اما به‌طور خلاصه و براساس آنچه نایب‌رئیس شورای ملی زعفران عنوان می‌کند، دلیل اصلی این کاهش قیمت عدم‌توازن بین عرضه و تقاضاست، که البته این خود دلایل متعددی دارد. غلامرضا میری علاوه بر حجم بسیار زیاد تولید امسال زعفران، کاهش حجم صادرات، نوسان نرخ ارز و پایین بودن توان خرید مصرف‌کنندگان را مهم‌ترین دلایل کاهش قیمت زعفران می‌داند و می‌گوید: سختگیری‌های بانک‌مرکزی در زمینه برگشت ارز حاصل از صادرات باعث شده صادرکنندگان نتوانند ارز وارد کشور کنند و این امر باعث کنار‌رفتن صادرکنندگان اصلی زعفران شده است؛ به‌عنوان مثال صادرکننده‌ای که در سال ۹۶ حدود ۴۰ میلیون دلار صادرات زعفران داشت، میزان صادراتش در سال ۹۷ به ۶ تا ۷ میلیون دلار رسید. وی ادامه می‌دهد: حدود یک‌سال است که به‌دلیل تشدید تحریم‌ها علیه ایران، صادرکنندگان زعفران دچار محدودیت‌های صادراتی شده‌اند؛ به‌طور مثال اگر بخواهیم زعفران صادر کنیم باید پیمان‌سپاری کنیم و ارز حاصل از صادرات را به کشور بازگردانیم درحالی‌که این امر با توجه به شرایط تحریم‌ها و مشکلات نقل‌و‌انتقال پول ممکن نیست. نایب‌رئیس شورای ملی زعفران، صادرات این محصول با کارت‌های اجاره‌ای را نیز زمینه‌ساز کاهش قیمت می‌داند و ادامه می‌دهد: بخشی از زعفران از طریق کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای صادر می‌شود. افرادی که می‌خواهند کالایی وارد کشور کنند، با کارت بازرگانی یک فعال اقتصادی، زعفران را صادر و با ارز حاصل از صادرات آن، کالای موردنظر خود را وارد کشور می‌کنند. این امر باعث می‌شود زعفران با قیمت کمتر به بازار عرضه شود.
افت بورسی و کاهش قدرت خرید
قیمت پایین عرضه زعفران در بورس نیز دلیل دیگری است که گویا در این کاهش قیمت نقش مهمی داشته است. میری می‌گوید: مسئله‌ای که بیش از همه باعث کاهش قیمت زعفران در بازار شد، عرضه آن در بورس بود. در شرایطی که زعفران از کشاورز به قیمت هر کیلو ۱۰ تا 11.5 میلیون تومان خریداری می‌شد، بورس در مدت ۴۸ ساعت یکباره ۴۰ تن زعفران را به قیمت هر کیلو 2/9میلیون تومان عرضه کرد و این امر قیمت زعفران را کاهش داد. درحالی‌که اگر زعفران به همان روال قبلی از کشاورز خریداری و در بازار عرضه می‌شد و واحدهای صادراتی زعفران را از کشاورز می‌خریدند، قیمت زعفران کاهش نمی‌یافت. میری کاهش توان خرید مصرف‌کنندگان را از دیگر عوامل کاهش نرخ زعفران می‌داند و می‌افزاید: افزایش قیمت زعفران در داخل کشور نسبت به قبل از گرانی ارز باعث شده زعفران از سبد مصرف بسیاری از خانوار‌های ایرانی خارج شود این مسئله در قیمت این محصول نیز اثرگذار بوده و قیمت هر مثقال زعفران از ۲۵هزارتومان به ۷۵ هزارتومان رسیده است.
بن بست صادراتی زعفران
ایران با 117هزار‌هکتار سطح زیرکشت، تولید‌کننده 95درصد زعفران کل دنیاست و انحصار تولید این محصول را در اختیار دارد. بیش از 95درصد سطح زیرکشت زعفران کشور در خراسان‌رضوی و خراسان‌جنوبی است اما زعفران گیاهی کم‌آبخواه است و با توجه به شرایط کم‌آبی حاکم بر کشور، جایگزین کشت‌های پرآبخواه شده و سطح زیرکشت آن- به‌عنوان محصولی استراتژیک و سودآور- در کشور افزایش یافته است. اما این افزایش کشت در حالی‌که توسعه صادرات آن به اندازه کافی مورد‌توجه قرار نگرفته، کاهش قیمت آن را به همراه داشته است. بیش از 85درصد زعفران تولید ایران به خارج از کشور صادرات می‌شود. سال گذشته بین 350تا 400تن زعفران از کل سطح زیرکشت این محصول در کشور برداشت شد که طبق آمار گمرک 250تن آن صادر شد. پیش‌بینی می‌شود امسال 500تن زعفران برداشت شود. گمرگ هنوز آماری از صادرات امسال اعلام نکرده رئیس شورای ملی زعفران که رئیس اتاق بازرگانی خراسان جنوبی نیز هست اعلام کرد که فقط 270تن از این میزان در سطح دنیا خواهان دارد. محسن احتشام تأکید می‌کند، ضعف در فرایند مدیریت صادرات محصولات استراتژیک به‌ویژه زعفران که در آن مزیت مطلق داریم، منجر به این می‌شود که همه‌‌چیز در تعیین قیمت محصول ما تأثیرگذار باشد جز خودمان.
او می‌افزاید: درحالی‌که انحصار تولید زعفران را در اختیار داریم، این محصول با یک‌هفتم تا یک‌هشتم قیمت بازار دنیا از کشاورز خریداری می‌شود، درحالی‌که زعفران‌کاران ما از محروم‌ترین اقشارند و قیمت منصفانه خرید زعفران از کشاورز باید حداقل دوبرابر قیمت کنونی باشد. احتشام این سوء‌مدیریت را باعث به‌هم‌ریختگی و هرج‌و‌مرج در بازار این محصول می‌داند و می‌افزاید: در شرایطی که ماهانه بیش از ۲۰تن زعفران به دنیا صادر می‌شود، ناتوانی ما در تعیین قیمت جهانی این محصول باعث شده هم این ثروت ملی را به هدر دهیم و هم حاصل دسترنج کشاورزی را که در شرایط کم‌آبی، هیچ‌چیزی جز زعفران نمی‌تواند بکارد.
درد مزمن خام‌فروشی و نوشداروی خرید توافقی
رئیس شورای ملی زعفران، خام‌فروشی را درد عمده صنعت تولید زعفران دانسته و تأکید کرد، سال گذشته 72تن محصول به‌صورت خام به امارات‌متحده‌عربی فروخته شده درحالی‌که این کشور بازار مصرفی ندارد و تنها چهارراهی است که محصول ما از آنجا به بازارهایی مثل هند و چین می‌رود، در آنجا بسته‌بندی می‌شود و با برند کشورهای دیگر و با ارزش افزوده بسیار بالا دوباره صادر می‌شود. به گفته احتشام، کاهش قیمت زعفران و متضرر شدن کشاورزان باعث شده وزارت جهادکشاورزی برای خرید توافقی زعفران از کشاورزان اقدام کند و هم‌اکنون هر کیلو زعفران را از کشاورزان بین 8تا 10میلیون تومان خریداری می‌کند. این در شرایطی است که زعفران‌کاران خاطره خوبی از خرید توافقی پارسال ندارند، چون بعد از خرید از کشاورزان، قیمت زعفران افزایش یافت اما سود بیشتری به کشاورزان نرسید. این امر باعث شده بسیاری از کشاورزان که توان نگهداری محصولشان را دارند، از فروش آن خودداری کنند. جز پرداخت‌نشدن مابه‌التفاوت قیمت، عوامل دیگری ازجمله پرداخت قسطی و نبود قیمت قطعی برای زعفران، باعث می‌شود تا کشاورزان ترجیح دهند زعفران خود را یک‌میلیون‌تومان زیر قیمت خرید شرکت‌های تعاونی به دلال‌ها و واسطه‌ها بفروشند.
جز پرداخت نشدن مابه‌التفاوت قیمت، عوامل دیگری ازجمله پرداخت قسطی و نبود قیمت قطعی برای زعفران، باعث می‌شود تا کشاورزان ترجیح دهند زعفران خود را یک‌میلیون‌تومان زیر قیمت خرید شرکت‌های تعاونی به دلال‌ها و واسطه‌ها بفروشند
نبض بازار
دلالان گل زعفران را با قیمت‌های نازل از کشاورزان خریداری و هرکیلوگرم زعفران حاصل از آن را بین 7.5تا 8.5 میلیون تومان به بازار عرضه و در هرکیلوگرم حداقل ۲ میلیون تومان سود می‌کنند
خروج از سبد مصرفی خانوار
افزایش قیمت زعفران در داخل کشور نسبت به قبل از گرانی ارز باعث شده تا زعفران از سبد مصرف بسیاری از خانوار‌های ایرانی خارج شود این مسئله در قیمت این محصول نیز اثرگذار بوده و نرخ هر مثقال زعفران از ۲۵هزارتومان به ۷۵ هزارتومان رسیده است