ترکیه علیه گاز ایران

مریم شکرانی: جنگ انرژی در جهان، ترکیه را وارد گود کرده است تا از آب گل‌آلود، شکار خود را ببرد. ترکیه‌ای‌ها می‌خواهند دروازه ترانزیت انرژی به اروپا شوند، آن هم درست در شرایطی که این دروازه به روی روسیه بسته شده و ایران معطل نتیجه گفت‌وگوهای احیای برجام است. فعالان حوزه انرژی در ایران می‌گویند که توقف مذاکرات برجام نه‌تنها بازار انرژی اروپا را از دسترس ایران خارج کرده بلکه تأخیر بیشتر موجب می‌شود بازارهای کوچک منطقه‌ای هم از دست برود.

 غول نفت و گاز جهان بیشتر از ۴۰ روز است که وارد جنگ نظامی با همسایه خود شده است. تهاجم نظامی روسیه به اوکراین بازار گاز اروپا را دچار تنش کرده است و قیمت نفت در هفته‌های گذشته بارها رکورد جابه‌جا کرد. در این میان اما اتحادیه اروپا مقابل فشار بازار انرژی سر خم نکرد و با تحریم گسترده روسیه مقابل این غول انرژی ایستاد.

از آن سمت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا فرمان آزادسازی ۱۸۰ میلیون بشکه نفت از ذخایر این کشور را صادر کرد تا روزانه حدود یک میلیون بشکه نفت بیشتر به بازار عرضه شود و افسار قیمت‌ها تا حدی کشیده شود.

مذاکرات گسترده آمریکا با قطر به‌عنوان یکی دیگر از غول‌های صادرات گاز جهان هم تلاش دیگری برای مهار قیمت انرژی در غیاب روسیه است.

در این میان اما به نظر می‌رسد گفت‌وگوهای آمریکا با عربستان و امارات برای صدور نفت و گاز بیشتر به نتیجه نرسیده است. برخی می‌گویند عربستان و امارات می‌خواهند در مذاکرات برجام از آمریکا امتیاز بگیرند و نفت و گاز خود را ابزار امتیازگیری کرده‌اند.

در این بلبشوی بازار انرژی، ایران می‌توانست صاحب برگ برنده باشد اما تحریم این برگ برنده را گرفته است.

حالا حدود یک سال است که ایران درگیر گفت‌وگوهای احیای برجام است و اگر این گفت‌وگوها زودتر به نتیجه می‌رسید ایران می‌توانست نفت خود را به جای ذخایر استراتژیک آمریکا روانه بازار جهان کند.

چندی پیش بلومبرگ نوشت که تحلیل و بررسی‌های شرکت کپلر نشان می‌دهد که میزان نفت موجود در نفتکش‌های ایران به ۱۳۰ میلیون بشکه رسیده است.

این میزان ذخایر نفت روی آب ایران به‌راحتی می‌توانست جایگزین ۱۸۰ هزار بشکه ذخایر استراتژیک آمریکا شود. فرصتی که با تأخیر در به سرانجام رساندن گفت‌وگوهای احیای برجام از دست رفته است.

به جز این حالا ترکیه در بازار انرژی دست به تحرکاتی زده است که می‌تواند برای بازارهای کوچک منطقه‌ای ایران خطرناک باشد.

ترکیه که خود واردکننده نفت و گاز است، تلاش می‌کند که دروازه ترانزیت انرژی به اروپا شود.

درست یک سال بعد از آنکه گاز جمهوری آذربایجان و روسیه از طریق خاک ترکیه به اروپا رسید، این کشور حالا گفت‌وگوهای گسترده‌ای با عراق و اسرائیل از سر گرفته است تا گاز این دو کشور را به اروپا صادر کند.

گفت‌وگوهایی که گفته می‌شود خشم ایران را برانگیخته است. رویترز حمله موشکی سپاه به اربیل را ناشی از این مسئله دانسته و نوشته است که مخالفت ایران با صادرات گاز اسرائیل و کردستان عراق به اروپا عامل آن حمله موشکی بوده است.

علت این اتفاقات هرچه بوده، روسیه از آن ناراضی به نظر نمی‌رسد.

به‌ویژه آنکه روسیه به‌عنوان یکی از موانع احیای برجام شناخته می‌شود، چرا‌که احیای برجام می‌تواند باعث ورود ایران به بازار نفت و گاز اروپا شود.

ترکیه به دنبال ماهی‌گیری از بازار انرژی!

در حال حاضر که گفت‌وگوهای وین متوقف شده و نتیجه آن نامعلوم است، ترکیه تلاش‌های گسترده‌ای از سر گرفته تا دروازه ترانزیت انرژی به اروپا شود و در صورت موفقیت، ترکیه می‌تواند به گذرگاه بزرگ گاز در منطقه تبدیل شود.

رجب طیب اردوغان روز پنجشنبه ۱۱ فروردین از اسرائیل خواست که گاز مازاد خود را از طریق خط لوله‌ به ترکیه ارسال کند تا راهی بازارهای اروپایی شود.

اسرائیل دو میدان گازی بزرگ دریایی، تامار و لویاتان را طی سال‌های گذشته توسعه داده و تولید گاز این میادین پارسال رشد ۲۵ درصدی داشته است.

این کشور در نظر دارد تولید گاز از دو میدان گفته‌شده را از سالی ۱۲ میلیارد متر مکعب به ۲۱ میلیارد متر مکعب افزایش دهد؛ موضوعی که دست اسرائیل را در صادرات گاز باز خواهد کرد.

اسرائیل سال ۲۰۲۱ قراردادهایی برای صادرات گاز به شمال آفریقا و اردن امضا کرده است.

نکته دیگری که در این میان مهم است ترانزیت گاز اسرائیل از خاک ترکیه مشکل احداث خط لوله طولانی صادرات گاز به اروپا را از جلوی پای این کشور برمی‌دارد و اسرائیل با خط لوله‌ای که یک‌چهارم خط لوله صادرات مستقیم به اروپا است، می‌تواند گاز خود را به ترکیه صادر و از آنجا به اروپا ترانزیت کند.

عراق هم به‌عنوان همسایه ترکیه از این معادلات بی‌بهره نبوده و ترکیه‌ای‌ها گفت‌وگوهای گسترده‌ای را با مقامات اقلیم کردستان از سر گرفته‌اند تا گاز این منطقه را به اروپا ارسال کنند.

منطقه کردستان عراق ذخایر گازی سرشاری دارد و در سه سال گذشته، شرکت داناگاز امارات تولید گاز از بزرگ‌ترین میدان گازی کردستان «خور مور» را ۵۰ درصد افزایش داده و به ۴.۷ میلیارد متر مکعب در سال رسانده است. داناگاز دوباره ۶۳۰ میلیون دلار در این پروژه سرمایه‌گذاری کرده و قرار است سال آینده دوباره تولید گاز «خور مور» ۵۵ درصد افزایش یابد و کردستان قادر به صادرات سالانه ۲.۵ میلیارد متر مکعب گاز خواهد بود. اقلیم کردستان در نظر دارد تا سال ۲۰۳۵ تولید گازش را به ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال برساند.

از سمت شمال غربی ایران، جمهوری آذربایجان هم یکی از تولیدکنندگان نفت و گاز در قفقاز است و ترکمنستان در شرق دریای خزر هم یکی دیگر از کشورهای نفتی این منطقه است که ترکیه تلاش می‌کند راه ترانزیت انرژی این دو کشور را به اروپا باز کند. این تلاش ترکیه در حدی بوده که در جریان جنگ جمهوری آذربایجان و ارمنستان تلاش کرد در احداث کریدور زنگه زور به این کشور کمک کند و دسترسی مستقیم دو تکه جدا‌افتاده جمهوری آذربایجان و نخجوان را به هم متصل کند.

جالب است که بدانید طول گذرگاه مرزی نخجوان و ترکیه تنها ۱۵ کیلومتر است که این مسافت تقریبا نصف فاصله تهران و کرج است! اما همین باریکه کوچک برای ترکیه و نقشه آن درباره ترانزیت انرژی اهمیتی حیاتی دارد.

علی ضیایی، تحلیلگر صنعت حمل‌ونقل و ترانزیت به «شرق» می‌گوید: اینکه روسیه اجازه دهد جمهوری آذربایجان گاز خود را از طریق ترکیه به اروپا صادر کند بعید به نظر می‌رسد اما این راه ارتباطی می‌تواند نیاز ترکیه به گاز ایران را به حداقل برساند.

دویچه وله نوشته است که قرارداد ۲۵‌ساله صادرات گاز ایران به ترکیه سه سال دیگر به پایان می‌رسد و اگر ترکیه بتواند دروازه ترانزیت انرژی به اروپا شود ممکن است دیگر قراردادی برای دریافت گاز از ایران نبندد.

در عراق هم که یکی دیگر از بازارهای صادرات گاز ایران به شمار می‌آید، احتمال دارد مسیر ترانزیت انرژی ترکیه دردسرساز شود.

جهانبخش سنجابی، دبیر کل اتاق مشترک ایران و عراق به «شرق» می‌گوید که قدمت حضور ترکیه در بازار عراق طولانی‌تر از ایران است و به قبل از جنگ تحمیلی ایران و عراق می‌رسد. بنابراین این کشور هم زیرساخت‌های ترانزیتی قوی‌تر و پیشرفته‌تری در عراق دارد و هم نفوذ بیشتری در بازار این کشور.

از این گذشته عراق در تابستان سال گذشته قراردادهای بزرگی برای توسعه بازار انرژی خود بسته است که از‌جمله آن می‌توان به قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری با توتال فرانسه اشاره کرد که برای افزایش تولید نفت و گاز این کشور بسته شده است.

بخش عمده بازار گاز پاکستان هم نصیب روسیه شد. آن هم با وجود اینکه ایران سال‌هاست خط لوله انتقال گاز موسوم به خط لوله صلح را تا مرز این کشور کشید؛ اما روسیه اواخر بهار سال گذشته قراردادی برای انتقال ۱۲.۵ میلیارد مترمکعب گاز خود به پاکستان بست.

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران به «شرق» می‌گوید که ایران نه‌تنها از بازار نفت و گاز جهان عقب مانده و زیرساخت‌های صادرات گسترده ذخایر انرژی خود به بازارهای خارجی را ندارد بلکه حالا درگیر تأمین سرمایه برای نگهداشت تولید موجود است.

او می‌گوید که ایران برای اینکه سطح فعلی تولید خود را حفظ کند، در یک تا سه سال آینده به ۵۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد و در میان‌مدت ۹۰ میلیارد دلار و در بلند‌مدت ۱۶۰ میلیارد دلار نیاز است که سطح تولید فعلی حفظ شود.

اتفاقی که بدون احیای برجام و پیوستن به بازار جهانی تقریبا ناممکن به نظر می‌رسد.