خودروی «سی‌کی‌دی» به‌صورت قطعات سوارنشده به دیگر کشور‌ها صادر می‌شود و براساس استاندارد‌هایی که در عرف بین‌الملل وجود دارد، ۲۰ تا ۴۰ درصد قطعات مورد نیاز این خودرو‌ها در کشور خریدار قطعات تأمین می‌شود؛ اما احسان سلطانی، کارشناس اقتصادی، می‌گوید در ایران با اختراع یک کد تعرفه‌ای، خودرو‌های کاملا آماده که از نگاه کشور صادرکننده خودروی آماده بوده، به اسم قطعات منفصله به ایران وارد شده است؛ به این ترتیب به نفع گروه‌های خاصی رانت توزیع شده و اگر این کار نمی‌شد، با ارز اختصاصی به خودرو‌های آماده می‌توانستند خودروسازان داخلی را بچرخانند و این گرفتاری‌ها پیش نیاید.
آن‌طور‌که او می‌گوید: این قطعات بیشتر از منطقه ویژه اقتصادی ارگ بم به کشور وارد شده که از تخفیفات ویژه عوارض ورودی و مالیاتی هم برخوردار بوده است. به گفته او در سال ۹۷ دومیلیاردو ۷۳۰ میلیون دلار خودروی آماده با عنوان قطعات منفصله به کشور وارد شده است. به اعتقاد او، خودرو‌های مونتاژی تا صد درصد سود برای صاحبان خود به‌همراه دارند ضمن آنکه معافیت‌های قانونی باعث شده است که صاحبان این صنعت، کمتر از دو خودروساز بزرگ کشور عوارض و مالیات پرداخت کنند و به این ترتیب سود مضاعفی نصیبشان شده است.
احسان سلطانی، کارشناس اقتصادی، از کد تعرفه ساختگی در صنعت خودرو سخن می‌گوید که از سال ۷۳ به ادبیات تجاری ایران اضافه شده است و این کد، ابزاری برای ورود خودروی کامل به اسم «سی‌کی‌دی» شده است. با این کد به نفع گروه‌های خاصی رانت توزیع شده است و اگر این کار نمی‌شد، با ارز اختصاصی به خودرو‌های آماده، می‌توانستند خودروسازان داخلی را بچرخانند و این گرفتاری‌ها پیش نیاید.
به گفته او خودروی سی‌کی‌دی تعریفی دارد و آن این است که قطعات منفصله خودرو‌ها به کشور‌های متقاضی صادر می‌شود، اما ۲۰ تا ۴۰ درصد قطعات، در داخل کشور خریدار سی‌کی‌دی ساخته می‌شود. این در حالی است که در ایران وضعیت به این نحو نبوده است و خودرو‌های کامل با کد تعرفه‌ای ساختگی که با ۹۸ شروع می‌شود، به ایران وارد شده است. این کد تعرفه اصلا در دنیا وجود ندارد.
سلطانی درباره نحوه شناسایی این کد تعرفه عنوان می‌کند: با بررسی آمار چند سال گذشته کشور چین با مسئله جالبی مواجه شدیم. براساس آمار‌های این کشور، در سال ۲۰۱۷ میلادی ۶۰۰ هزار خودروی آماده به ایران صادر شده، اما چنین آماری در گمرک ایران ثبت نشده بود. در آمار گمرک سالانه و ماهانه ایران بخشی با عنوان واردات خودرو و قطعات وجود دارد. در این آمار هم این اعداد اعلام‌شده از سوی دولت چین برای واردات خودرو وجود نداشت تا اینکه متوجه شدیم با یک کد فرعی و ساختگی این آمار را پنهان کرده بودند.
او اضافه می‌کند: با توجه به این کد تعرفه، بالغ بر حدود دو میلیارد دلار در سال‌های ۷۲ و ۷۳ واردات خودروی آماده از فرانسه داشتیم و پژو‌هایی که می‌آمد، خودروی آماده‌ای بود که به اسم ساخت داخل به مردم می‌فروختند و این آمار‌ها را هم پنهان می‌کردند.
واردات ۳ میلیاردو ۱۷۰ میلیون دلار خودروی آماده در یک سال
این کارشناس اقتصادی به آمار تکان‌دهنده‌ای درباره واردات خودروی آماده به کشور در سال ۹۷ اشاره می‌کند. به گفته او در این سال، دومیلیاردو ۷۳۰ میلیون دلار خودرو با عنوان قطعات منفصله به کشور وارد شده است و ۴۴۰ میلیون دلار هم خودروی سواری با کد تعرفه خودروی آماده به ایران وارد شده است.
به این ترتیب رقمی بالغ بر سه‌میلیاردو ۱۷۰ میلیون دلار خودروی آماده در این سال به کشور وارد شده است. او می‌گوید: با این رقم اگر یک مدیریت درست می‌کردیم، می‌توانستیم برای بالغ بر ۵۰۰ هزار خودرو، قطعات و اجزائی که امکان ساخت داخل آن وجود ندارد، وارد کنیم؛ یعنی اگر سال پیش دولت به این خودروسازان اجازه نمی‌داد با ارز دولتی واردات انجام دهند -زیرا بخش عمده این خودرو‌ها با ارز دولتی وارد شده‌اند- می‌توانستیم برای ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار خودرویی که در ایران ساخته می‌شود، قطعه تأمین کنیم و صنعت خودروسازی خود را حفظ می‌کردیم.
سلطانی ادامه می‌دهد: مونتاژ خودرو سود بالایی دارد. مقایسه قیمت خودرو‌های چینی در این کشور با ارقامی که این خودرو‌ها در ایران به فروش می‌رود؛ تفاوت بهای صد درصدی را نشان می‌دهد.
او تأکید می‌کند: این شکل واردات خودرو اشتغال‌زایی هم ندارد. خودرو آماده می‌آید و در نهایت رنگ می‌شود. از مونتاژ خودرو اشتغال ایجاد نمی‌شود، بلکه یک زنجیره کامل با ساخت خودرو و قطعات، اشتغال ایجاد می‌کند.
سهم پررنگ منطقه ویژه اقتصادی بم
سلطانی با استناد به آمار گمرک ایران از سهم پررنگ منطقه ویژه اقتصادی ارگ بم از واردات خودرو‌های کاملی که به صورت قطعات منفصله به ایران می‌آیند، خبر می‌دهد.
او می‌گوید: نزدیک به یک میلیارد دلار از این بیزینس مربوط به خودروسازان مستقر در منطقه ویژه اقتصادی ارگ بم است. مناطق ویژه اقتصادی معافیت مالیاتی و معافیت وارداتی دارند. به اندازه ارزش افزوده‌ای که برایشان لحاظ می‌شود، آن بخش از واردات هم از مالیات معاف می‌شود. برآورد ما این است که خودروسازان منطقه ویژه اقتصادی ارگ بم کمتر از نصف خودروسازان دیگر مثل ایران‌خودرو و سایپا عوارض داده‌اند؛ یعنی یک سود مضاعفی هم اینجا به‌خاطر مستقربودن در منطقه ویژه اقتصادی ارگ بم داشته‌اند.
این کارشناس اقتصادی بیان می‌کند: واردکنندگان خودرو‌های کامل که قطعات را به صورت منفصل وارد ایران می‌کنند، به صورت تودرتو عمل می‌کنند. یک‌سری از قطعات را یک شرکت می‌آورد و بخش دیگری از آن را شرکت‌های دیگر به ایران وارد می‌کنند و نهایتا این قطعات را به هم وصل می‌کنند و سپس نام ساخت داخل را روی محصول می‌گذارند.
کاهش واردات پس از قطع رانت ارز دولتی
سلطانی عنوان می‌کند: حجم واردات شرکت‌های واردکننده خودرو به صورت قطعات منفصله از ۲۳۴ میلیون دلار در شش‌ماهه اول ۹۶ به ۶۱۷ میلیون دلار در شش‌ماهه اول سال ۹۷ میرسد، به‌این‌ترتیب میزان واردات آن‌ها ۲.۶ برابر می‌شود. این نشان می‌دهد که این خودروسازان چگونه ارز را صرف واردات کرده‌اند. او اضافه می‌کند: در شش‌ماهه اول سال ۹۶ ارز دولتی در کشور توزیع می‌شد که این شرکت‌ها از آن استفاده کرده‌اند.
در حالی واردات این شرکت‌ها در زمان توزیع ارز دولتی ۲.۶ برابر شده است که بقیه خودروسازان میزان وارداتشان در نیمه اول ۹۶ و نیمه اول ۹۷ تغییر نمی‌کند. به گفته سلطانی، در طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ میلادی یک‌سوم صادرات خودروی چین به ایران انجام شده و این به مفهوم آن است که ایران چرخ خودروسازی‌های چین را چرخانده است.
کم‌اظهاری در حجم واردات قطعات خودرو
این کارشناس اقتصادی از کم‌اظهاری در حجم قطعات خودرو هم خبر می‌دهد. او می‌گوید: در دوره ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۷ آمار‌های گمرک ایران می‌گوید که ۹ میلیارد دلار به ایران قطعات و اجزای خودرو با کد ۸۷۰۷ صادر شده است. درحالی‌که گمرک‌های دنیا می‌گویند که ۲۱.۵ میلیارد دلار به ایران قطعات و اجزای خودرو صادر شده است.
او اضافه می‌کند: این آمار به این مفهوم است که فقط ۴۲ درصد از محموله‌هایی که به ایران وارد شده، در گمرک‌های کشور اظهار شده است. سلطانی می‌گوید: واردکنندگان با کم‌اظهاری واردات، فقط ۴۰ درصد تعرفه و ارزش افزوده و مالیات را داده‌اند. این کار توسط برخی شرکت‌های وابسته به خودروسازی‌ها انجام شده تا قطعات وارداتی به اسم قطعه ساخت داخل فروخته شوند.
او ادامه می‌دهد: این کم‌اظهاری یک فساد ۱۲.۴ میلیارددلاری در واردات قطعه را ایجاد می‌کند.
۵۰ میلیارد دلار تخلف گمرکی در واردات قطعات
به گفته این کارشناس اقتصادی، در دوره ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۷ بر اساس اعلام گمرک‌های ایران، ۲۵.۷ میلیارد دلار خودروی آماده به کشور وارد شده است. این در حالی است که گمرک‌های دنیا می‌گویند ۵۷.۵ میلیارد دلار خودروی آماده به ایران وارد شده. این رقم بسیار بزرگ و جالب است.
او عنوان می‌کند: با توجه به ارقام اعلام‌شده از سوی گمرک‌های دنیا به این نتیجه می‌رسیم که ۲۱.۸ میلیارد دلار کم‌اظهاری در بازار خودرو داشته‌ایم. بر اساس محاسبات ما، ۱۰ درصد این رقم مربوط به خودروی آماده‌شده است و ۲۸ میلیارد دلار تحت عنوان قطعات منفصله خودرو به کشور وارد کرده‌ایم.
سلطانی می‌گوید: در کل دوره ۸۴ تا ۹۷ برآورد‌های ما نشان می‌دهد بیش از ۵۰ میلیارد دلار تخلف گمرکی در واردات قطعات، اجزا و قطعات منفصله انجام شده است. واقعیت تکان‌دهنده این است که بیش از ۱۰ میلیارد دلار آن فقط در سال ۹۶ و ۹۷ است. عمده واردات از کشور چین و بخشی هم از کشور فرانسه است.
منبع: روزنامه شرق