با توجه به اینکه بسیاری از افراد به دنبال راه‌هایی برای کشت، نگهداری و صادرات زعفران هستند، این مسیر به دلیل چالش‌های خاص خود برای همه افراد قابل دسترس نیست. از همین رو، ابزارهایی در بازار سرمایه طراحی شده‌اند تا علاقه‌مندان بتوانند بدون ورود مستقیم به فرآیندهای پیچیده کشت و صادرات، با خرید و فروش اوراق بهادار مبتنی بر زعفران از نوسانات قیمتی این محصول بهره‌مند شوند. یکی از این ابزارها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری زعفران هستند که امکان سرمایه‌گذاری آسان و مدیریت‌شده در این حوزه را فراهم کرده‌اند. این صندوق‌ها نه‌تنها سرمایه‌گذاری در زعفران را ساده‌تر کرده‌اند، بلکه بستری امن برای کسب سود از نوسانات قیمتی طلای سرخ به شمار می‌روند. در حال حاضر، دو صندوق زعفران فعال در بورس ایران با نام‌های «نهال» و «سحرخیز» فعالیت می‌کنند که به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
صندوق سرمایه‌گذاری زعفران، یک نوع صندوق کالایی قابل معامله در بورس (ETF) است که دارایی پایه آن گواهی سپرده کالایی زعفران محسوب می‌شود. این صندوق‌ها به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا به جای خرید و فروش زعفران به صورت فیزیکی، که با ریسک‌ها و پیچیدگی‌های خاصی همراه است، از طریق سرمایه‌گذاری در صندوق‌های زعفران به این بازار ورود کنند. گواهی سپرده کالایی زعفران به عنوان سند مالکیت تضمین می‌کند که سرمایه‌گذار مالک مقدار مشخصی زعفران است و این مقدار را می‌توان در هر زمان از انبارهای بورس کالا تحویل گرفت یا آن را بدون دریافت فیزیکی کالا به فروش رساند.
دارندگان زعفران نیز می‌توانند محصول خود را با استانداردهای مشخص به انبارهای پذیرش‌شده توسط بورس بسپارند و در قبال آن گواهی سپرده کالایی دریافت کنند، سپس این گواهی را از طریق کارگزاری‌های بورس به فروش رسانده یا در صورت تمایل تا مدت مشخصی در انبار نگهداری کنند.
در حال حاضر، دو صندوق زعفران فعال در بورس ایران عبارتند از:
صندوق سرمایه‌گذاری گروه زعفران سحرخیز (نماد: سحرخیز)
این صندوق از دی ماه ۱۳۹۹ تحت نظارت گروه زعفران سحرخیز آغاز به کار کرده و به دلیل سابقه فعالیت و عملکرد قابل قبول، یکی از گزینه‌های مورد توجه سرمایه‌گذاران است.
صندوق سرمایه‌گذاری طلای سرخ نوویرا (نماد: نهال)
این صندوق از مرداد ماه ۱۳۹۰ تحت نظارت شرکت سبدگردان نوویرا فعالیت خود را شروع کرده و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین صندوق‌های زعفران در بازار شناخته می‌شود.
با اینکه این دو صندوق تفاوت‌هایی در زمان شروع به کار دارند، بازدهی آنها از زمان تاسیس تاکنون نزدیک به هم بوده است. علاوه‌بر این، هر دو صندوق علاوه بر زعفران، به صورت چند کالایی (Multi Commodity ) فعالیت کرده و محصولات دیگری مانند پسته و برنج را نیز عرضه می‌کنند. این تنوع در دارایی پایه باعث شده صندوق‌های زعفران بتوانند مخاطبان بیشتری را جذب کنند و گزینه‌های سرمایه‌گذاری متنوع‌تری را ارائه دهند.
در مجموع، سرمایه‌گذاری در صندوق‌های زعفران نه‌تنها فرصتی مناسب برای مشارکت در بازارهای کالایی است، بلکه بستری امن و کم‌ریسک‌تر برای حمایت از کشاورزان ایرانی و بهره‌برداری از نوسانات قیمتی زعفران ایجاد کرده است.
در مقایسه دو صندوق سرمایه‌گذاری زعفران سحرخیز و نهال، می‌توان عملکرد و ویژگی‌های این دو صندوق را به صورت دقیق‌تر تحلیل کرد. یکی از شاخص‌های مهم ارزیابی صندوق‌ها، بازدهی از زمان شروع فعالیت است. صندوق سحرخیز توانسته بازدهی 289درصد را به ثبت برساند که نسبت به بازدهی 276درصدی صندوق نهال اندکی بالاتر است. این نشان‌دهنده مدیریت موفق‌تر و بهره‌گیری بهتر از نوسانات بازار زعفران توسط صندوق سحرخیز است. البته این اختلاف اندک بوده و عملکرد هر دو صندوق در ایجاد بازدهی برای سرمایه‌گذاران چشمگیر است.
از منظر کل ارزش خالص دارایی‌ها، تفاوت قابل توجهی بین این دو صندوق وجود دارد. صندوق نهال با ارزش دارایی 667میلیارد تومان، نسبت به صندوق سحرخیز که دارایی‌های آن 237میلیارد تومان بوده، حجم سرمایه بیشتری را جذب کرده است. این اختلاف ممکن است ناشی از قدمت بیشتر صندوق نهال باشد چراکه فعالیت آن از مرداد ۱۳۹۰ آغاز شده، در حالی که صندوق سحرخیز از دی ۱۳۹۹ وارد بازار شده است. این تفاوت در میزان دارایی‌ها نشان‌دهنده اعتماد بیشتر سرمایه‌گذاران به صندوق نهال در طولانی‌مدت است.
از نظر مدیریت بازارگردانی، صندوق سحرخیز تحت نظارت شرکت گسترش نوویرا قرار دارد و صندوق نهال توسط شرکت تدبیرگران فردا مدیریت می‌شود. نقش بازارگردان در ایجاد تعادل در معاملات و نقدشوندگی صندوق‌ها بسیار مهم است و اعتبار این شرکت‌ها می‌تواند اثر مستقیمی بر عملکرد صندوق‌ها داشته باشد.
صندوق زعفران نهال در مقایسه با رقیب خود، صندوق زعفران سحرخیز، از نظر حجم دارایی بزرگ‌تر است، اما در بازدهی بلندمدت نسبت به سحرخیز عملکرد ضعیف‌تری داشته است. با این حال، باید به دو نکته مهم توجه کرد: بازدهی بالاتر در گذشته به هیچ‌وجه تضمین‌کننده عملکرد بهتر و سودآوری بیشتر در آینده نیست.
سرمایه‌گذاری در صندوق‌های زعفران یک نوع سرمایه‌گذاری غیرمستقیم است و معمولا بازدهی آن نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم در کالای فیزیکی زعفران کمتر خواهد بود.
یکی دیگر از عوامل مهم در مقایسه این دو صندوق، ترکیب دارایی‌های آنهاست. در ادامه جزئیات ترکیب دارایی‌های هر دو صندوق ارائه شده است که می‌تواند دیدگاه دقیق‌تری درباره استراتژی‌های مدیریتی و ریسک‌های مرتبط با هر یک از آنها فراهم کند.
بررسی ترکیب دارایی دو صندوق
در بررسی ترکیب دارایی‌های دو صندوق زعفران نهال و سحرخیز، تفاوت‌های قابل توجهی در نحوه تخصیص دارایی‌ها مشاهده می‌شود. سهم گواهی سپرده کالایی به عنوان بخش اصلی دارایی‌ها در هر دو صندوق متفاوت است. در صندوق زعفران سحرخیز، گواهی سپرده کالایی سهم عمده‌ای معادل 91/90درصد از دارایی‌ها را تشکیل می‌دهد، در حالی که این سهم در صندوق نهال به میزان 74/71درصد است. این تفاوت نشان می‌دهد که صندوق سحرخیز تمرکز بیشتری بر دارایی‌های مرتبط با کالای زعفران دارد.
سپرده‌های بانکی نیز سهم قابل توجهی در ترکیب دارایی صندوق نهال دارند و 28/19درصد از کل دارایی‌ها را تشکیل می‌دهند، در حالی که این سهم در صندوق سحرخیز تنها 73/4درصد است. این موضوع حاکی از رویکرد محتاطانه‌تر صندوق نهال در نگهداری بخشی از دارایی‌ها به صورت نقدینگی امن بانکی است.
در بخش سهام، هر دو صندوق سهم بسیار کوچکی به این بخش اختصاص داده‌اند، به طوری که سهم سهام در صندوق سحرخیز 03/0درصد و در صندوق نهال 03/۰درصد بوده که نشان‌دهنده عدم تمرکز هر دو صندوق بر بازار سهام است.
اوراق مشارکت نیز در ترکیب دارایی صندوق نهال نقش بیشتری ایفا می‌کند و 28/6درصد از کل دارایی‌ها را شامل می‌شود، در حالی که این مقدار در صندوق سحرخیز تنها 46/0درصد است. وجه نقد در صندوق نهال 39/1درصد از دارایی‌ها را تشکیل می‌دهد، در حالی که در صندوق سحرخیز این مقدار به 08/0درصد محدود می‌شود.
واحدهای صندوق و سایر دارایی‌ها نیز سهمی بسیار کوچک در ترکیب دارایی‌های هر دو صندوق دارند که نشان‌دهنده تمرکز اصلی بر دارایی‌های کلیدی مانند گواهی سپرده کالایی و سپرده‌های بانکی است.
در مجموع، ترکیب دارایی صندوق نهال تنوع بیشتری دارد و شامل بخش‌هایی مانند سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت است که امنیت و ثبات بیشتری برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. در مقابل، صندوق سحرخیز تمرکز بیشتری بر گواهی سپرده کالایی دارد که نشان‌دهنده رویکرد تخصصی‌تر آن در بازار زعفران است. این تفاوت‌ها می‌تواند برای سرمایه‌گذاران با اهداف و ترجیحات متفاوت، معیار تصمیم‌گیری باشد.
گواهی سپرده کالایی زعفران و نقش آن در صندوق‌های سرمایه‌گذاری
گواهی سپرده کالایی زعفران بخش عمده‌ای از ترکیب دارایی‌های هر دو صندوق سحرخیز و نهال را تشکیل می‌دهد و بیشترین وزن را به خود اختصاص داده است. نکته قابل توجه این است که صندوق نهال حدود ۲۰درصد از دارایی‌های خود را به سپرده‌های بانکی اختصاص داده است. این موضوع نیازمند بررسی دقیق‌تری است، زیرا اگر سود حاصل از سپرده‌های بانکی کمتر از نرخ تورم باشد، این نوع سرمایه‌گذاری ممکن است جذابیت کمتری برای سرمایه‌گذاران داشته باشد. در چنین شرایطی، صندوق سحرخیز با تمرکز بیشتر بر گواهی سپرده کالایی زعفران می‌تواند گزینه‌ای مناسب‌تر باشد.
بهترین زمان خرید صندوق‌های زعفران
زمان مناسب برای خرید واحدهای صندوق‌های زعفران، زمانی است که قیمت این واحدها در پایین‌ترین حد خود قرار دارند و چشم‌انداز افزایش قیمت زعفران در آینده امیدوارکننده باشد. برای دستیابی به چنین دیدگاهی، لازم است عوامل موثر بر قیمت زعفران را بررسی کنیم.
مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:
نرخ ارز
زعفران به عنوان کالایی صادراتی، مستقیما تحت تاثیر نرخ ارز قرار دارد. هر گونه افزایش در نرخ دلار منجر به افزایش قیمت زعفران می‌شود چراکه این محصول در بازارهای جهانی با ارزهای خارجی معامله می‌شود.
میزان تولید و عرضه
ایران به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان، بیش از ۹۰درصد تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. هر گونه کاهش در تولید زعفران، به دلیل شرایط آب و هوایی یا مشکلات کشاورزی، می‌تواند عرضه را کاهش دهد و به افزایش قیمت زعفران در بازارهای داخلی و بین‌المللی منجر شود.
میزان تقاضا
تقاضا در بازارهای داخلی و جهانی یکی دیگر از عوامل کلیدی در تعیین قیمت زعفران است. هرگاه میزان تقاضا افزایش یابد، قیمت این محصول نیز افزایش خواهد یافت. تغییرات در نیازهای بازارهای بین‌المللی یا مصرف داخلی می‌تواند تاثیر مستقیمی بر قیمت زعفران داشته باشد.
هزینه‌های تولید
افزایش هزینه‌های تولید زعفران، شامل هزینه‌های ثابت مانند زمین و تجهیزات و هزینه‌های متغیر مانند آبیاری، برداشت و فرآوری، از دیگر عواملی است که به افزایش قیمت زعفران منجر می‌شود. نرخ تورم نقش مهمی در افزایش این هزینه‌ها ایفا کرده و به صورت غیرمستقیم قیمت نهایی زعفران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
صادرات زعفران و ارتباط آن با زمان مناسب خرید
صادرات زعفران ایران در سال ۱۴۰۲ با وجود افزایش قیمت‌ها و کاهش تولید، به ۲۲۱تن رسید که در مقایسه با صادرات ۲۱۷تنی سال ۱۴۰۱، رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. این افزایش صادرات با شرایط خاص بازار زعفران، ازجمله افزایش قیمت و کاهش برداشت، ارتباط مستقیم دارد. در حالی که کل برداشت زعفران در سال زراعی ۱۴۰۲ کمتر از ۱۵۰تن بوده، تنها در نیمه دوم سال، ۱۲۳تن از این محصول به کشورهای خارجی صادر شده است. ادامه این روند صادراتی می‌تواند فشار تقاضا را در بازار داخلی زعفران افزایش دهد و منجر به رشد بیشتر قیمت‌ها شود. تحلیل این نوع داده‌ها می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا چشم‌انداز بهتری از زمان مناسب برای سرمایه‌گذاری در زعفران و صندوق‌های مرتبط با آن داشته باشند.
مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق زعفران
پتانسیل سودآوری: افزایش قیمت زعفران به دلایلی مانند کاهش عرضه یا افزایش تقاضا می‌تواند فرصت‌های مناسبی برای کسب سود ایجاد کند.
امنیت و شفافیت: صندوق‌های زعفران تحت نظارت بورس کالا فعالیت کرده و اطلاعات کاملی درباره اساسنامه، امیدنامه و ترکیب دارایی‌های خود را به صورت عمومی منتشر می‌کنند. این شفافیت باعث افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران می‌شود.
حمایت از تولید داخلی: سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها نه‌تنها به کسب سود کمک می‌کند، بلکه به طور غیرمستقیم باعث حمایت از تولیدکنندگان زعفران و پایداری این صنعت می‌شود.
سرمایه‌گذاری با مبلغ کم: خرید زمین و کاشت زعفران برای بسیاری از افراد ممکن نیست، اما صندوق‌های زعفران امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم با مبالغ کوچک‌تر را فراهم می‌کنند.
عدم نیاز به نظارت مداوم: مدیریت حرفه‌ای این صندوق‌ها به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد بدون نیاز به نظارت دائمی بر بازار، بازدهی مناسبی کسب کنند.
ریسک متوسط: ریسک سرمایه‌گذاری در صندوق‌های زعفران معمولا کمتر از خرید سهام است و برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال ریسک پایین‌تر هستند گزینه‌ای مناسب به شمار می‌رود.
نقدشوندگی بالا: دارایی‌های صندوق‌های زعفران هر لحظه قابل فروش هستند که این ویژگی به سرمایه‌گذاران امکان نقد کردن سریع دارایی‌ها را می‌دهد.
معایب سرمایه‌گذاری در صندوق زعفران
نوسانات قیمتی: زعفران به شدت تحت تاثیر شرایط محیطی مانند آب و هوا قرار دارد و این موضوع می‌تواند منجر به نوسانات پیش‌بینی‌نشده در قیمت آن شود.
بازدهی کمتر نسبت به سهام: صندوق‌های زعفران به طور میانگین بازدهی کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم در سهام دارند البته سرمایه‌گذاری در سهام نیازمند دانش و مهارت کافی است.
هزینه‌های مدیریت صندوق: یکی از نقاط ضعف این نوع سرمایه‌گذاری، هزینه‌های مدیریت صندوق است که از دارایی‌های آن کسر می‌شود و در نهایت بازدهی خالص سرمایه‌گذار را کاهش می‌دهد.
سایر روش‌های سرمایه‌گذاری در زعفران
صندوق سرمایه‌گذاری زعفران تنها روشی است که از طریق آن می‌توان به صورت غیرمستقیم در بورس روی این کالای گرانبها سرمایه‌گذاری کرد. علاوه بر این، چندین روش دیگر نیز برای سرمایه‌گذاری در زعفران وجود دارد که عبارتند از:
گواهی سپرده کالایی زعفران: در این روش سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید گواهی سپرده، به شکل مستقیم زعفران را از بورس خریداری کرده و آن را به صورت فیزیکی (بیش از ۵۰۰گرم) تحویل بگیرند. می‌توان بدون ورود به فرآیند تحویل فیزیکی، از طریق خرید و فروش این گواهی‌ها، از نوسانات قیمت زعفران سود برد.
قرارداد آتی زعفران: این ابزار مالی به صورت دوطرفه عمل می‌کند؛ به این معنا که سرمایه‌گذاران می‌توانند قرارداد آتی خرید زعفران یا قرارداد آتی فروش زعفران را خریداری کنند. به این ترتیب، امکان کسب سود هم در شرایط کاهش قیمت و هم در شرایط افزایش قیمت وجود دارد. علاوه بر این، برای ورود به این نوع قراردادها نیازی به پرداخت کل ارزش قرارداد نیست و تنها پرداخت درصدی از ارزش قرارداد به عنوان وجه تضمین اولیه کافی است.
قرارداد اختیار معامله زعفران: در این روش نیز معامله‌گران می‌توانند از قراردادهای دوطرفه بهره‌مند شوند. خریداران قرارداد اختیار معامله زعفران (اختیار خرید و اختیار فروش) این حق را دارند که در زمان سررسید، مقدار معینی از زعفران را با قیمت توافق‌شده خریداری کنند یا بفروشند. این قراردادها برای خریداران تعهدی ایجاد نمی‌کنند، اما فروشندگان هر دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش ملزم به تبعیت از تصمیم خریداران هستند.