بورس‌بازی در صنایع مبهم
طی هفته‌های اخیر برخی گروه‌های سهامی که عمدتا از زیان عملیاتی رنج می‌برند، روی موج اخباری که بارها و بارها تکرار شده‌اند، مورد توجه معامله‌گران قرار گرفته‌اند. در این میان می‌توان به نمادهای زیرمجموعه گروه بانک‌ها و موسسات اعتباری و همچنین خودرویی‌ها اشاره کرد. در این میان بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از جابه‌جایی نقدینگی در این دو گروه سهامی از ابتدای آذرماه تاکنون نشان می‌دهد به‌طور میانگین روزانه بیش از ۳۴ درصد ارزش معاملات خرد سهام به این دو گروه اختصاص دارد. روز گذشته نیز با وجود اینکه نمادهای زیرمجموعه این دو گروه در مسیر رشد یکدست قیمت‌ها قرار نگرفتند اما بیش از نیمی از ارزش معاملات خرد سهام را به خود اختصاص دادند. واقعیت افزایش توجه معامله‌گران به نمادهای بانکی، به افزایش سرمایه بانک‌ها از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها باز‌می‌گردد. این موضوع سال‌هاست که مورد توجه فعالان بازار قرار گرفته است. در این شرایط برخی از بورس‌بازان افزایش سرمایه را ملاکی برای ارزندگی سهام عنوان می‌کنند. این در حالی است که در واقع این نوع افزایش سرمایه تنها راهی برای نجات شرکت‌ها از خطر ورشکستگی است. موضوعی که در حال حاضر به‌عنوان ابزاری برای داغ کردن سهام از سوی برخی سفته‌بازان و کانال‌های تلگرامی استفاده می‌شود.
به این ترتیب در شرایط فعلی، ارزش روز دارایی‌ها ملاکی برای ارزندگی سهام قرار گرفته‌است و دیگر توجه چندانی به سودهای باکیفیت و تکرارپذیر بنگاه‌های اقتصادی نمی‌شود. اما سوال اصلی این است که دارایی‌های مورد نظر، از چه میزان قدرت نقدشوندگی برخوردارند. در این خصوص باید تاکید کرد تقریبا تمامی شرکت‌های بورسی پتانسیل جهش سرمایه را با به‌روز کردن ارزش دارایی‌ها دارند. به این ترتیب اگر بنا باشد به روز شدن دارایی شرکت‌ها مبنایی برای ارزش‌گذاری باشد، شاخص کل بورس می‌تواند رشد چند صد درصدی را تجربه کند. در میان خودرویی‌ها نیز وضعیت عملیاتی کاملا نامناسب ارزیابی می‌شود. آمار افت شدید تولید خودرو در میان خودروسازان کشور نیز تاییدکننده این موضوع است. با این حال خودرویی‌ها نیز در کانون توجهات معامله‌گران قرار دارند. دو گروهی که کمتر از ۱۱ درصد از ارزش کل بازار را در اختیار دارند.
رفتار شناسی معامله‌گران خودرو و بانک
برای رفتارشناسی معامله‌گران دو گروه خودرو و بانک نگاهی به گذشته خالی از لطف نیست. در بحبوحه اجرایی شدن برجام نیز دو گروه بانک و خودرو با تصور اینکه بیشترین ضربه را از اعمال تحریم‌ها متحمل شده‌اند و حال با اجرایی شدن برجام منتفع می‌شوند، مورد توجه بازار قرار داشتند. جالب این است که حال در شرایط عکس خروج آمریکا از برجام و بازگشت نسبی تحریم‌ها، بار دیگر به شکلی متناقض این دو گروه در مرکز توجهات قرار دارند. واقعیت این است که نگاهی به آمارها نشان از کثرت بازیگران خرد در دو گروه مذکور دارد. باید توجه داشت همواره تفاوت محسوسی میان رفتار معامله‌گران حقیقی با حقوقی‌های بازار دیده می‌شود. معامله‌گران حقوقی عموما از رفتار عقلایی و تحلیلی‌تری بهره می‌برند. حقیقی‌ها اما عمدتا با غلبه رفتارهای غیرحرفه‌ای و هیجانی‌تری برخوردارند. در حال حاضر معامله‌گران حقوقی نقش کم‌رنگ‌تری در معاملات دو گروه بانک و خودرو دارند. به این ترتیب سفته‌بازان با انتشار خبرهای عمدتا تکراری درخصوص افزایش نرخ خودرو یا افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌ها به داغ کردن سهام مذکور مبادرت می‌کنند. جوی که در دیگر گروه‌های سهامی همچون کالایی‌ها نیز می‌توان ایجاد کرد. اما تفاوت اینجاست که همان‌طور که اشاره شد اغلب معامله‌گران سهام زیرمجموعه گروه بانک و خودرو را حقیقی‌ها تشکیل می‌دهند که از قدرت تحلیل کمتری برخوردار بوده و با رویکرد کسب سود در کوتاه‌ترین زمان ممکن خرید و فروش می‌کنند. به این دلیل نیز جوهای ایجاد شده به سرعت سبب رشد قیمتی سهام مذکور می‌شود. این روند اما سرانجام فروکش کرده و در این زمان بیشترین زیان به سهامداران خرد بازار تحمیل می‌شود.
رشد نفتی شاخص کل بورس
روز گذشته نمادهای پتروپالایشی بیشترین اثر مثبت بر شاخص سهام را به جا گذاشتند. هر چند این اثرپذیری از بهای نفت نیز دلیل بنیادی ندارد. شامگاه جمعه بهای نفت با افزایش امیدواری به حصول توافق تجاری میان دو قدرت اقتصادی دنیا یعنی آمریکا و چین، روندی صعودی در پیش گرفت و رشد بیش از ۲ درصدی را تجربه کرد. صبح روز جمعه وزارت بازرگانی چین اعلام کرد مذاکرات تجاری در سطح معاون وزیر میان این کشور و آمریکا طبق برنامه ریزی انجام شده در روزهای هفتم و هشتم ژانویه در پکن پیگیری خواهد شد. انتشار این خبر امیدواری‌های تازه‌ای را در جهت کاهش تنش‌های تجاری میان دو اقتصاد بزرگ جهان پدید آورد و منجر به بهبود معاملات در بازارهای کالایی از جمله نفت خام شد. کاهش تولید لیبی، کاهش صادرات عربستان به آمریکا، برآورد کاهش ۴۶۰ هزار بشکه‌ای عرضه نفت اوپک در ماه دسامبر و همچنین تحریک بورس آمریکا ناشی از تغییر احتمالی استراتژی فدرال رزرو در مورد بهره دلار از دیگر عوامل اثر گذار بر بازار نفت این روز بود (فدرال رزرو از احتمال چشم‌پوشی از افزایش ۳ مرتبه‌ای نرخ بهره در سال ۲۰۱۹ خبر داده است). امری که سبب شد تا دیروز گروه‌های سهامی وابسته به نفت مورد توجه معامله‌گران قرار گیرند.
محرک‌های افزایش جذابیت سهام
با نزول شاخص سهام به سطوح ۱۵۴ هزار واحدی در روز ابتدایی دی‌ماه، شاهد تغییر مسیر این نماگر بودیم. این سطح از هر دو لحاظ تکنیکالی و بنیادی، از نگاه بسیاری از فعالان بازار سهام، به‌عنوان کف حمایتی شاخص شناخته می‌شود. به دنبال این امر شاهد افزایش انگیزه‌ها برای خرید سهام بودیم. توامان شدن این موضوع با محرک‌های دیگر موضوعی است که می‌تواند بر سرعت رشد بورس بیفزاید.
به جرات می‌توان اذعان کرد پس از اصلاح اخیر بازار، حال قیمت سهام وارد سطوح جذابی شده است. با این حال همچنان نمی‌توان از فروشندگانی که بالقوه در بازار سهام وجود دارند، غافل شد. پیش از این نیز تاکید شده بود که لازم است فضای فعلی بازار با دیگر عوامل اثرگذار همراه شود. کمرنگ شدن نقش رقابتی بازارهای موازی یکی از این محرک‌ها است که می‌تواند سبب حرکت نقدینگی به سمت بازار سهام باشد. اواخر آذرماه دلار توانست با رشد اندک بار دیگر از کف ۱۰ هزار تومانی بالاتر برود. این شرایط اما ادامه پیدا نکرد و با هوشمندی بازارساز، روند کنترل شد تا شاهد اوج‌گیری مجدد در این بازار نباشیم. به این ترتیب به نظر می‌رسد بازاری که همواره به‌عنوان بازار رقیب در برابر سهام شناسایی می‌شد، دیگر جذابیت چندانی برای صاحبان سرمایه ندارد. بازار سکه و مسکن نیز شرایط مشابهی را تجربه می‌کنند. بر اساس آخرین مشاهدات میدانی و گزارش‌های رسمی، در حال حاضر بازار مسکن در رکودی تورمی به سر می‌برد. رکودی که به عقیده کارشناسان افزایش قیمت‌های آن تداوم چندانی ندارد.
در سوی دیگر سپرده‌های بانکی قرار دارند که به دنبال آخرین بخشنامه شورای پول و اعتبار درخصوص تغییر روش محاسبه سود سپرده از روزشمار به ماه‌شمار، کاهش نسبی نرخ سود را شاهدند. به این ترتیب این رقیب دیرینه بازار سهام نیز جذابیت‌های گذشته خود را از دست داده است. کاهش نرخ سود در بازار بدهی نیز می‌تواند مهر تاییدی بر این ادعا باشد. در شرایط فعلی به نظر می‌رسد کوچ نقدینگی تازه به سمت بازار بدهی و افزایش تقاضا در این بازار، باعث افزایش قیمت اوراق اسناد خزانه اسلامی و در نتیجه کاهش نرخ سود موثر این اوراق شده است. در نتیجه رقبای جدی بورس در گزینه‌های سرمایه‌گذاری به شدت تضعیف شده‌اند و در این فضا انتظار می‌رود شاهد ورود سرمایه‌گذاران تازه‌وارد به این بازار باشیم. سرمایه‌گذارانی که فضا را برای بورس‌بازی مناسب دیده‌اند.
معاملات از دریچه صنایع
نگاهی بر عملکرد صنایع ۳۸ گانه بورسی طی معاملات روز گذشته نیز نشان از رشد شاخص ۱۷گروه سهامی دارد. در این میان نمادهای زیرمجموعه گروه محصولات کاغذی با ثبت رشد ۶/ ۳ درصدی، پربازده‌ترین صنعت روز شنبه لقب گرفت. پس از آن نیز گروه انتشار، چاپ و تکثیر با افزایش حدود ۳ درصدی، در رده دوم بازدهی روزانه صنایع بورسی ایستاد. پالایشی‌ها نیز همان‌طور که اشاره شد با جو مثبت ناشی از رشد بهای نفت در شامگاه جمعه رشد ۸/ ۲ درصدی را تجربه کردند. دیگر نمادهای بزرگ سهامی که عمدتا شامل زیرمجموعه گروه کالایی می‌شوند اما دیروز غالبا با روندی نزولی مواجه شدند. در این میان، فلزی‌ها با افت حدود ۴/ ۳ درصدی، مواجه شدند. معدنی‌‌ها شاهد کاهش ۵/ ۰ درصدی شاخص صنعت خود بودند. در این میان بیشترین ارزش معاملات روزانه به سهام زیرمجموعه گروه بانک‌ها و موسسات اعتباری اختصاص پیدا کرد. این در حالی است که تمامی نمادهای زیرمجموعه این گروه به غیر از «وبصادر» روز گذشته با کاهش قیمت مواجه شدند. در این نماد بانکی نیز شایعه افزایش ۴۰۰ درصدی از محل تجدید ارزیابی سبب رشد قیمت ۷/ ۲ درصدی شد. نماد معاملاتی بانک پاسارگاد اما در سومین روز پس از بازگشایی وضعیت متعادلی را تجربه کرد. این نماد هفته گذشته پس از دو سال توقف، به گردونه معاملات سهام بازگشت و صف‌های طولانی خرید و معامله در سقف مجاز قیمت را تجربه کرد. این روند اما طی معاملات روز گذشته متوقف شد تا «وپاسار» با افت ۱۴/ ۰ درصدی به معاملات روزانه خود پایان دهد.
همان‌طور که اشاره شد روز گذشته شاخص کل بورس تهران با رشد ۲۰۹ واحدی (معادل ۱۳/ ۰ درصد) در سطح ۱۶۱ هزار و ۱۰۷ واحدی قرار گرفت. شاخص کل هم‌وزن (با اثرگذاری یکسان نمادها) اما طی معاملات روز شنبه کاهش ۱/ ۰ درصدی را نشان داد.در این روز بیشترین افزایش قیمت در اختیار نمادهای کوچک بورسی بود. به این ترتیب نماد معاملاتی شرکت‌های داروسازی زاگرس فارمد پارس، کارتن ایران، درخشان تهران، بیمه ما و کارخانه‌های تولیدی شهید قندی صدرنشین بیشترین افزایش قیمت روزانه شدند. در مقابل اما بیشترین کاهش قیمت به نماد معاملاتی شرکت‌های قند هکمتان، جام دارو، سیمان هرمزگان، قند لرستان و فرآورده‌های غذایی و قند پیرانشهر رسید. در عین حال طولانی‌‌ترین صف‌های خرید در اختیار نماد معاملاتی شرکت‌های کارتن ایران، ایران خودرو، درخشان تهران و کارخانه‌های تولیدی شهید قندی بود و در آن‌سو نماد معاملاتی شرکت‌های قند شیرین خراسان، قند هکمتان، مهرکام پارس و سایپا آذین سنگین‌ترین صف‌های عرضه را تجربه کردند. در این روز ارزش معاملات خرد سهام با کاهش ۴۸ درصدی نسبت به آخرین روز هفته گذشته به ۳۷۹ میلیارد تومان رسید.
همگام با بازیگران
روز گذشته پس از دو روز متوالی غلبه معامله‌گران خرد در سمت خرید سهام، خالص تغییر مالکیت به نام معامله‌گران حقوقی بازار رقم خورد و حدود ۶۲ میلیون سهم به ارزش ۴۳۶ میلیون تومان در مسیر حقیقی به حقوقی جابه‌جا شد. بیشترین خالص خرید توسط سهامداران عمده در نمادهای کامودیتی بازار ثبت شد و در مجموع ۳ صنعت معدنی، فلزی و پالایشی بالغ بر ۳۲ میلیارد تومان نقدینگی در مسیر حقیقی به حقوقی جابه‌جا شد. به این ترتیب خالص خرید حقوقی‌ها در نمادهای پتروشیمی به ۵/ ۱۶ میلیارد تومان رسید. فلزی‌ها نیز در این روز شاهد تغییر مالکیت ۱۳ میلیارد تومانی به سمت معامله‌گران حقوقی بودند. گروه فرآورده‌های نفتی دیگر صنعت کالایی بورس تهران بود که دیروز با خالص خرید حدود ۳/ ۶ میلیارد تومانی توسط معامله‌گران عمده بازار همراه شد. پتروشیمی‌ها اما در مسیر مخالف حرکت کردند و شاهد جابه‌جایی حدود ۳/ ۱۱ میلیارد تومانی به سمت سبد سهام معامله‌گران حقیقی بازار بودند. در صدر خرید معامله‌گران حقوقی، تمایل به جمع‌آوری سهام شرکت داده گستر عصر نوین قرار داشت. به این ترتیب خالص خرید این معامله‌گران در «های‌وب» به ۸/ ۵ میلیون سهم به ارزش حدود ۴ میلیارد تومان بالغ شد. نماد معاملاتی بانک ملت نیز در این روز شاهد جابه‌جایی افزون بر ۱۲ میلیون سهم به ارزش ۱/ ۳ میلیارد تومانی در مسیر حقیقی به حقوقی بود. نماد معاملاتی فولاد مبارکه اصفهان از دیگر نمادهای دیروز بورس تهران بود که مورد اقبال معامله‌گران عمده بازار قرار گرفت. به این ترتیب دیروز حدود ۱/ ۴ میلیون سهم «فولاد» به ارزش ۲ میلیارد تومان به پرتفوی حقوقی‌ها افزوده شد.
در آن سوی بازار اما بار دیگر نمادهای زیرمجموعه گروه بانک‌ها و موسسات اعتباری و همچنین خودرویی‌ها مورد توجه سهامداران حقیقی قرار گرفتند و در مجموع خالص خرید ۷/ ۱۳ میلیارد تومانی را ثبت کردند. در میان شرکت‌های بورسی نیز بانک پاسارگاد در صدر خرید معامله‌گران حقیقی بازار قرار داشت. به‌طوری که خالص خرید این گروه از معامله‌گران در «وپاسار» بالغ بر ۶۹ میلیون سهم به ارزش حدود ۶/ ۹ میلیارد تومان بود. نماد معاملاتی شرکت ایران‌خودرو از دیگر نمادهای مورد توجه حقیقی‌ها طی معاملات روز شنبه بود. در این نماد دیروز حدود ۵/ ۱۷ میلیون سهم به ارزش ۵ میلیارد تومان در مسیر حقوقی به حقیقی جابه‌جا شد.