سازمان بورس در ماه‌های گذشته روشی را برای کاهش فشار بر هسته معاملات در نظر گرفته بود. بر این اساس به طور روزانه اعلام می‌شد که برخی سهام پرطرفدار بازار در ساعات بعدازظهر معامله می‌شوند. معامله‌گران و برخی صاحبان شرکت‌های کوچکتر، این روش را نوعی رانت‌زایی برای برخی شرکت‌های بزرگ می‌دانستند و نگران تداوم آن بودند. با این حال به نظر می‌رسد این نگرانی چندان هم بیراه نبوده است؛ چنانکه بر اساس اعلام مدیرعامل بورس تهران، قرار است از هفته جاری، سهام شرکت‌ها در دو بازه زمانی مشخص مورد معامله قرار گیرند تا اندکی از فشار بر هسته معاملات کاسته شود و بر این اساس گفته می‌شود سهام صنایع بزرگ به شیفت بعدازظهر فرستاده می‌شوند. اگرچه عنوان شده که این روش به دلیل مشکلات سخت‌افزاری موجود انجام می‌پذیرد اما با این حال چنین روندی به طور طبیعی همچنان بازار را به سمت سهام پرمعامله نوبت دوم هدایت خواهد کرد. به هر روی مسوولان سازمان بورس این اقدام را موقتی خوانده و اعلام کرده‌اند که به زودی، تمامی معاملات مجددا به صورت همزمان اما روی دو زیرساخت مجزا انجام خواهند گرفت.
هفته گذشته مدیرعامل بورس تهران اعلام کرد: اقدامات کوتاه‌مدت بورس تهران، برای کاهش فشار روی هسته معاملاتی بدین گونه است که سهام صنایع مختلف در دو زمان ۸:۳۰ تا ۱۱ و ۱۱ تا ۱۳ هر روز کاری معامله می‌شود. علی صحرایی افزود: عمده معاملات گروه‌ها از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۱ و گروه صنایع بزرگ نیز از ساعت ۱۱ تا ۱۵ انجام می‌شود. او همچنین تاکید کرد که از روز قبل اطلاع‌رسانی می‌شود که چه صنایعی در چه بازه زمانی معامله می‌شود. از همین رو دست‌کم می‌توان امیدوار بود که غافلگیری‌های قبلی در مورد عرضه سهام شرکت‌ها و ساعات معاملاتی آنها مانند قبل، تکرار نخواهد شد! با این حال صحرایی به اقدامات بلندمدت بورس تهران برای ایجاد زیرساخت‌های معاملاتی نیز اشاره کرد و افزود: در نظر داریم تا پایان سال، سامانه معاملاتی جدیدی با کمک دانشگاه‌های تراز اول ایجاد کنیم و البته با مشاوران خارجی هم مذاکراتی برای ایجاد هسته جدید داریم. در همین حال بر اساس اعلام مدیریت فناوری بورس تهران و تایید صحرایی، برای کاهش مشکلات هسته اصلی معاملات قرار است از دو سامانه معاملاتی برای بورس استفاده شود که احتمالا تا دو ماه آینده عملیاتی خواهد شد.
تصمیم موقتی سازمان بورس
مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» با اشاره به تصمیم جدید سازمان بورس برای تعیین دو بازه زمانی برای معاملات، آن را یک تصمیم در حوزه کسب‌و‌کار این سازمان می‌داند. روح‌الله دهقان تاکید می‌کند که با این حال، از لحاظ فنی مشورت‌هایی را به آنها دادیم که مشخص شود، چگونه می‌توان این تصمیم را پیاده‌سازی کرد. او در پاسخ به این سوال که آیا این روش، بازار برتر را برای برخی صنایع ایجاد نمی‌کند، با بیان اینکه بررسی‌های زیادی روی این شیوه انجام شده اظهار می‌کند: به هر حال، هر تصمیمی تبعات خود را دارد و این گونه نیست که پس از اتخاذ یک تصمیم، الزاما همه اتفاقات مانند قبل باشد و طبعا یک سری تبعات دارد. دهقان می‌افزاید: اما می‌دانم که سازمان بورس و بورس تهران هم روی این حوزه بررسی‌های زیادی کرده‌اند و سپس این تصمیم اتخاذ شده و همان‌طور که آقای صحرایی هم قبلا اعلام کرده‌اند این یک تصمیم موقت است. مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس تهران تاکید می‌کند: قرار نیست این تصمیم به صورت بلندمدت اجرایی شود، بلکه به صورت موقت این تقسیم‌بندی را انجام می‌دهند و هر زمانی هم که به این نتیجه برسند که آن کارایی لازم را ندارد قابل برگشت خواهد بود. دهقان ادامه می‌دهد: به هر حال شرایط بازار و ورود افراد به بورس با قبل قابل مقایسه نیست و این روند فضایی را ایجاد می‌کند که نیاز به انجام یک سری اقدامات برای پاسخگویی به این حجم از حضور احساس می‌شود تا بتوانیم ظرفیت‌ها را با این شرایط تطبیق دهیم.
طولانی شدن زمان معاملات فشار را کاهش نمی‌دهد
یکی از بحث‌برانگیزترین جنبه‌های دو شیفته کردن بازار سرمایه، نوع انتخاب شرکت‌های بورسی بود. به این نحو که غالبا شرکت‌های اصطلاحا شاخص‌ساز به شیفت بعدازظهر فرستاده می‌شدند و از همین رو برخی از معامله‌گران سهام خود در شرکت‌های کوچکتر را با هدف خرید سهام شرکت‌های بزرگ می‌فروختند؛ بدین ترتیب دست کم در ساعات ابتدایی، بازار با افت شاخص نمادهای کوچک همراه و موجب عدم تناسب معاملات میان شرکت‌های مختلف بازار می‌شد. در همین ارتباط، مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در پاسخ به اینکه آیا از لحاظ فنی قابلیت افزایش بازه معاملاتی به صورت یکپارچه و برای تمامی نمادها وجود ندارد، می‌گوید: طولانی شدن زمان معاملات الزاما باعث کاهش فشار روی معاملات یک سهم نمی‌شود. وقتی شما تایم معاملات را برای سهام افزایش می‌دهید به صورت معمول نتیجه این می‌شود که تعداد معاملات افزایش می‌یابد. یعنی طولانی کردن تایم معاملات به صورت پیوسته، باعث کاهش فشار نمی‌شود. دهقان می‌افزاید: اگر در نظر بگیرید یک فشار ثابت معاملاتی دارید و می‌خواهید همان را در طول زمان تقسیم کنید افزایش ساعات معاملات به صورت یکپارچه روشی درست است. اما تجربه دست کم ۵/۱ سال گذشته به ما نشان داده است که با طولانی‌تر شدن زمان معاملات در واقع فشار هم افزایش می‌یابد! یعنی تعداد معاملات زیادتر می‌شود و نمی‌توانید فرض را بر این بگیرید که مقدار فشار و تعداد تراکنش‌ها ثابت است. او تاکید می‌کند: در حال حاضر در یک تایم معاملاتی، بورس تهران به تنهایی و جدا از فرابورس، بالغ بر دو میلیون معامله در روز انجام می‌دهد که البته با فرابورس به سه میلیون معامله هم می‌رسد. دهقان ادامه می‌دهد: این دو میلیون معامله در ساعت ۹ تا ۵/۱۲ انجام می‌شود که اصولا اگر این زمان طولانی‌تر شود و کسی بتواند تضمین کند که ما همچنان همین دو میلیون معامله را خواهیم داشت، این روش جواب می‌دهد و می‌توان معاملات را در طول زمان توزیع کرد. مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس تهران تصریح می‌کند: این در حالی است که تجربه ۵/۱ سال گذشته نشان داده است معاملات به شدت در حال افزایش است و در صورتی که زمان هم افزایش یابد، فقط در واقع تعداد تراکنش‌ها را بالا برده‌ایم و این امکان وجود دارد که اگر برای مثال زمان معاملات به ۸ تا ۱۴ یا ۱۵ افزایش یابد، بورس تهران در یک روز میزبان چهار میلیون معامله شود.
تداوم مطالعات برای ارتقای هسته اصلی
در همین حال بورس تهران خود را آماده می‌کند تا از حدو دو الی سه ماه آینده با دو زیرساخت مجزا معاملات را پشتیبانی کند. مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در پاسخ به اینکه آیا داشتن دو زیرساخت مجزا برای یک بازار واحد، تداخلی در معاملات و نشستن سهام در پرتفوی افراد ایجاد نمی‌کند، می‌گوید: خیر. در حال حاضر هم بورس و فرابورس دو زیرساخت مجزا دارند اما تاثیری روی پرتفو و معاملات افراد ندارند، در حالی که افراد از یک درگاه هم سهام بورس و هم سهام فرابورس را معامله می‌کنند. با این حال دهقان تاکید می‌کند: اتفاقا یکی از سختی‌های جدا شدن زیرساخت همین است که وقتی زیرساخت جدا می‌شود باید حتما این امر مد نظر قرار گیرد که این جداسازی از دیدگاه کاربر نهایی باید کاملا پنهان باشد و او نباید متوجه شود که معاملاتش روی دو زیرساخت مجزا انجام می‌شود. اما در همین حال این دشواری، یکی از شروط ما هم هست! او در پاسخ به اینکه آیا بعدها هسته کنونی ارتقا خواهد یافت و معاملات مجددا روی یک زیرساخت انجام می‌شود اظهار می‌کند: ما در حال حاضر به طور موازی با موضوع جدا کردن زیرساخت‌های بورس تهران روی ارتقای هسته هم کار می‌کنیم. دهقان تصریح می‌کند: در یک سال گذشته از لحاظ فنی، افزایش ظرفیت‌های زیادی هم داشته‌ایم. بازار کنونی با بازار در یک سال پیش و در همین نقطه زمانی که تازه اوضاع آن خوب شده بود از لحاظ تعداد تراکنش‌ها قابل قیاس نیست. تعداد افرادی که در عرضه اولیه وارد می‌شوند را با مردادماه سال گذشته مقایسه کنید تا تفاوت‌ها را کاملا ببینید. او اضافه می‌کند: همان زمان هم روی سقف ظرفیت کار می‌کردیم در حال حاضر هم روی سقف ظرفیت هستیم اما این سقف است که بلندای فنی آن، به میزانی که معاملات رشد کرده افزایش یافته است. دهقان تاکید می‌کند: ما در یک سال گذشته توسعه‌های زیادی را روی سامانه معاملات داشتیم و ظرفیت‌ها را هم افزایش داده‌ایم. سامانه‌ای که قبلا ۳۰۰ هزار تا ۴۰۰ هزار معامله را انجام می‌داد اکنون می‌تواند بالغ بر دو میلیون معامله را انجام دهد. این روند نشان می‌دهد که ظرفیت‌ها افزایش پیدا کرده است. او بیان می‌کند: ممکن است اگر بتوانیم ظرفیت‌ها را در حدی افزایش دهیم که یک زیرساخت بتواند بورس را پشتیبانی کند، حتما بازار دوباره به حال تک زیرساخت بازگردد. شاید این اتفاق زودتر رخ دهد و بتوانیم یک زیرساخت داشته باشیم. اما به طور کلی در دنیای نرم‌افزار، از معیارهای مقیاس‌پذیری در سامانه‌های فناوری اطلاعات این است که سامانه طوری باشد که بتواند بار را روی زیرساخت‌های متعدد تقسیم کند. چون اصولا بهینه‌سازی کد، بانک اطلاعاتی و مواردی از این قبیل تا یک جایی پاسخگو هستند و از آنجا به بعد در زیرساخت‌های مقیاس‌پذیر بحث این است که بتوانید بار را توزیع کنید. موازی‌‌سازی یکی از راهکارهای اصلی توزیع بار و افزایش ظرفیت است.
دهقان تاکید می‌کند: این روش تا کنون دست کم در یک بورس معین تست نشده و یک تجربه جدید است. حالا بورس و فرابورس چون بازارهای ذاتا متفاوتی هم دارند تقسیم کردن آنها پیچیدگی دارد اما نه به این حدی که یک بورس را ببریم روی دو زیرساخت مجزا معاملات را انجام بدهد که پیچیدگی‌‌ها و دردسرهای خاص خود را دارد. اما اصولا تقسیم کردن بار روی دو زیرساخت از معیارهای مقیاس‌پذیری است و باید بتوانیم به این سطح از تکنولوژی هم برسیم.