نقش پررنگ بورس در توسعه اقتصادی
محمود جامساز- اقتصاددان- با تاکید بر اینکه بازار سرمایه در کشورهای پیشرفته وظیفه مهمی را در توسعه اقتصادی بر عهده دارد، اظهار کرد: به این صورت که زمانی که شرکت‌ها طبق مقررات خاصی در بورس پذیرش می‌شوند یا عرضه اولیه دارند، این سهام به خرید ماشین‌آلات، تجهیزات مورد نیاز برای تولید، کشاورزی و… اختصاص داده و در نهایت به ایجاد اشتغال و افزایش تولید داخلی منجر می‌شود. وی با بیان اینکه ایران در سال‌های قبل یک کشور بانک‌محور بوده و به بازار سرمایه توجهی نداشته است، گفت: منظور از کشور بانک محور این است که همه موسسات تولیدی، کشاورزی، خدماتی، کسب‌و‌کارها، بنگاه‌های کوچک و متوسط و…، بخشی از سرمایه‌گذاری را از بانک‌ها به صورت تسهیلات بلندمدت دریافت می‌کنند و درمورد سرمایه در گردش هم از کمک تسهیلاتی بانک‌ها بی‌بهره نیستند.
بررسی عملکرد بانک‌ها در ایران
این اقتصاددان ادامه داد: در این شرایط بانک‌ها نقش بسیار مهمی را در افزایش تولید ناخالص داخلی ایجاد می‌کنند. در واقع هدف از جمعآوری سپرده‌های خرد مردمی و پرداخت بهره به این سپرده‌ها، تجمیع این سپرده‌ها برای اعطای اعتبارات تولیدی، تجاری و … است تا آنها نقش اساسی خود را برای تزریق سرمایه که یکی از مهم‌ترین عوامل تولید است، ایفا کنند. جامساز با بیان اینکه بانک‌ها در ایران به دو دسته تجاری و تخصصی تقسیم شده‌اند، توضیح داد: بانک‌های تجاری وام‌ها را برای امور تجاری، بازرگانی، صادرات و واردات و بانک‌های تخصصی نیز، مانند بانک‌های مسکن و کشاورزی و… وام‌ها را به امور مربوط به رشته تخصصی خودشان اختصاص می‌دهند. وی با تاکید بر اینکه بانک‌های هیچ زمانی وظیفه یادشده را به طور کامل انجام نداده‌اند، گفت: فسادی که در بخشی از بانک‌ها حاکم است باعث شد منافع خرد مردمی که به عنوان سپرده جمعآوری کردند، در اعطای تسهیلات تحت سلطه عوال رانتی قرار بگیرد، از سوی دیگر بانک‌ها مبادرت به ایجاد شرکت‌ها و موسساتی کنند که به طور غیرمستقیم با آنها در ارتباط هستند و یا همه سپرده‌های مردمی را به تعداد خاصی از افراد اختصاص دادند. این اقتصاددان ادامه داد: برخی تسهیلات چندمیلیاردی یا چند هزار میلیاردی را فقط به برخی افراد خاص می‌دهند درصورتی که این تسهیلات می‌تواند بین صدها موسسه بخش خصوصی، واحدهای بزرگ و متوسط و کسب‌و‌کارها به طور عادلانه توزیع شود و در بخش واقعی اقتصاد (بخش خصوصی) که موتور محرکه اقتصاد است، تحرکی ایجاد شود. البته بانک‌ها در حال حاضر از منابع تهی هستند. در واقع برای بخش خصوصی واقعی منابعی ندارند. جامساز با بیان اینکه در کنار بانک‌ها بازار سرمایه هم راه‌اندازی شد، اظهار کرد: البته بازار سرمایه در ابتدا ضعیف عمل کرد و در سال ۱۳۸۴ شاهد ترکیدن حباب این بازار به دلیل اطلاعات نامتقارن و مدیریت ناصحیح و اعمال قدرت صاحبان اصلی سهام بودیم و تا مدتی بازار سرمایه کشور آنچنان از توجه و رونق برخوردار نبود. گرچه تعداد زیادی از موسسات دولتی و خصوصی بورسی شده بودند اما مردم به دلیل عدم شناخت بازار سرمایه و همچنین عملکرد گذشته این بازار، رغبت نمی‌کردند که با سپرده‌های بانکی خودشان سهم بخرند. وی با اشاره کسری بودجه، گفت: کسری بودجه بالا است. زمانی که تولید ناخالص داخلی منفی باشد، یعنی سرمایه‌گذاری در بخش مولد صورت نمی‌گیرد. زیرا یکی از عوامل مهم افزایش تولید ناخالص داخلی سرمایه‌گذاری است. رشد اقتصادی در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، منفی بوده و اقتصاد کشور مجموعا در این دو سال، ۱۴ درصد کوچک‌تر شده، زیرا سرمایه‌گذاری صورت نگرفته است، تولید تحلیل رفته و اشتغال هم کاهش یافته است.
رونق حبابی بازار سرمایه
این اقتصاددان افزود: اگر بازار سرمایه یک بازار سرمایه عمیق بود و وظایف اصلی بازار سرمایه را انجام می‌داد، پول سهامی که توسط مردم خریداری می‌شد، باید توسط شرکت‌ها در تولید کارخانه‌ها و بنگاه‌ها هزینه می‌شد. در این شرایط تولید افزایش و در نتیجه تولید ناخالص داخلی افزایش می‌یابد. بنابراین زمانی که با رشد اقتصادی منفی روبه‌رو هستیم یعنی سرمایه‌هایی که در بورس جمع می‌شود به سمت تولید هدایت نمی‌شود و به بخش‌هایی مانند طلا و دلار می‌رود یا اینکه در بورس به صورت قمارگونه می‌چرخد. بنابراین بازده سهام در پایان سال منفی خواهد بود. جامساز با بیان اینکه زمانی که سهامدار وارد بورس می‌شود، از دو جهت انتظار دارد که سودآوری داشته باشد، توضیح داد: نخست سودآوری به دلیل بازده سهام در پایان سال است. هرچه سهام مثبت‌تر باشد، باید ارزش اسمی در بورس بالا رود. دوم، از جهت خرید و فروش سهام به ارزش اسمی آن. وی با تاکید بر اینکه رشد اقتصاد در ایران منفی است، اظهار کرد: با توجه به این رشد منفی، رونق بازار سرمایه و ارزش معاملاتی آنکه روزانه به بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد، باید حبابی باشد. اگر این چنین نبود رشد اقتصادی منفی نداشتیم. یکی از دلایلی که این بازار فعلا مورد توجه دولت است و از یک طرف تبلیغات زیادی برای جذب سپرده‌ها انجام می‌دهد و از طرف دیگر سپرده‌های بانکی را کاهش داده است، سهام عدالت را آزاد کرده و سهام شستا که متعلق به تامین اجتماعی است را عرضه کرده است، این است که از این بابت مالیات می‌گیرد. در واقع دولت از هر معامله‌ای نیم درصد مالیات می‌گیرد و درآمد کسب می‌کند. یکی از علل مهم قدرت گرفتن بورس همین مساله است. این اقتصاددان ادامه داد: با توجه به اینکه دولت کسری بودجه دارد، درآمد نفت محدود است و پیش‌بینی شده امسال به دومیلیارد دلار خواهد رسید، درآمدهای مالیاتی را هم نمی‌تواند به خاطر کاهش رشد اقتصادی وصول کند، هم اوراق بدهی منتشر و هم از بورس استفاده می‌کند و هدف این است حدود ۳۰ هزار تا ۵۰ هزار میلیارد تومان از بورس درآمد کسب کند. وی با تاکید بر اینکه روند بورس در آینده افزایشی نخواهد بود، اظهار کرد: در چند روز اخیر ارزش معاملاتی بورس در یک روز به ۲۵ هزار میلیارد تومان هم رسید اما باز به ۱۲ هزار میلیارد تومان برگشت. زیرا قیمت دلار بالا رفت و مردم بخشی از سرمایه خود را به دلار تبدیل کردند.
قلدری نقدینگی و صف خرید بر تحلیل‌ها
در این روز‌ها باید بیشتر به این مساله توجه شود که چه سهمی حامی دارد، روابط بنیادی، تکنیکال و صف‌های خرید و نقدینگی پشت سهم‌ها نقشی تعیین‌کننده داشته که با بررسی میزان عرضه و تقاضا می‌توان این موضوع را درک کرد. یک کارشناس بازار سرمایه در بررسی شرایط این روزهای بازار به بورس نیوز گفت: برخی افراد پیش‌بینی می‌کردند بعد از رسیدن شاخص به ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد، بازار متوقف شود، اما این اتفاق رخ نداده و به نظر می‌رسد عرضه‌ها ادامه پیدا کنند. علی یوسفیان ادامه داد: شاخص از مرز یک میلیون و ۶۰۰ هزار واحد نیز عبور کرد و مشخص شد زور حامیان بازار بیشتر از اینهاست که تصور می‌شد. این کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان کرد: عرضه‌ها ادامه خواهد داشت و همانطور که در این هفته دو روز بازار پرعرضه و یک روز منفی بود، احتمالا هفته آتی به همین شکل ادامه خواهد یافت، فقط باید قدرت حامیان بازار بررسی شود. یوسفیان در معرفی صنایع ارزنده اظهار کرد: در این روز‌ها باید بیشتر به این مساله توجه شود که چه سهمی حامی دارد، روابط بنیادی، تکنیکال و صف‌های خرید و نقدینگی پشت سهم‌ها نقشی تعیین‌کننده داشته که با بررسی میزان عرضه و تقاضا می‌توان این موضوع را درک کرد. این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: باید دید پشت هر سهم چه خبری در جریان است چرا که اگر سهامدار از تحلیل‌های دیگر در شرایط حال استفاده کند از بازار جاخواهد ماند، صف‌ها اول صبح چیده می‌شود و این به معنی آن است که حامی از پشت سهم کوتاه نمی‌آید. یوسفیان سهام پالایشی و خودرویی را لیدر‌های هفته دانست و گفت: باید افزایش نرخ دلار و تاثیر یک یا ۲ درصدی آن را نیز در نظر گرفت، اما نکته اصلی حامیان بازار و پول‌های پشت سهام‌هاست، در حال حاضرقدرت پول و صف بازار تعیین‌کننده بوده و برخی با قلدری این امر را انجام داده و کوتاه هم نمی‌آیند.
این کارشناس بازار سرمایه در پایان اظهار کرد: این حالت برمی‌گردد به اینکه حامیان بازار تا چه حد عاقل و یا دیوانه باشند چرا که نگرانی‌هایی به چشم می‌خورد و برخی افراد از بازار فاصله گرفته‌اند.