فرصت‌ دوباره‌ چین

در آخرین اخبار، رئیس‌جمهور چین اعلام کرد که در همایش این هفته پروژه یک کمربند-یک راه، توافق‌هایی به ارزش بیش از 64 میلیارد دلار امضا شده است. به گزارش رویترز، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین تأکید کرد که این پروژه برای همه مشارکت‌کنندگان رشدی پایدار را به همراه خواهد آورد. 

او گفته در تمام پروژه‌های همکاری کمربند و راه، اصول بازار به کار گرفته خواهد شد و این پروژه بزرگ راه ابریشم کهن را احیا می‌کند که چین را به آسیا و اروپا متصل کرده بود. چین در بیانیه‌ای جداگانه اعلام کرد که تفاهم‌نامه همکاری این پروژه با کشورهای مختلفی شامل ایتالیا، پرو، باربادوس، لوکزامبورگ و جامائیکا امضا شده است. داده‌های ریفینیتیو نشان می‌دهد که ارزش کل پروژه‌هایی که در این طرح وجود دارند، به 3.67 تریلیون دلار می‌رسد و در کشورهایی از آسیا، اروپا، آفریقا، اقیانوسیه و آمریکای جنوبی، اجرا خواهند شد. 

این رقم، بخشی از سرمایه‌گذاری 124میلیارددلاری است که پیش‌تر رئیس‌جمهور چین آن را اعلام کرده بود. اما ایران کجای این «ابتکار» است؟ در این زمینه با بهرام امیراحمدیان، کارشناس حوزه روسیه و آسیای مرکزی و قفقاز و یکی از محققانی که درباره چگونگی پیوستن ایران به ابتکار «یک کمربند- یک راه» فعالیت می‌کند، گفت‌وگویی داشتیم. 

او تعبیر جالبی در این زمینه به کار می‌گیرد و می‌گوید: «جهان مانند یک‌ سلف‌سرویس است و هر کس باید سهم خود را از آن بردارد و پول آن را هم بپردازد و منتظر گارسون نماند». در این چند وقت، خبرهایی مبنی بر آنکه ایران به واسطه تحریم‌های آمریکا، از این مسیر حذف شده بود به گوش می‌رسید که با برجام، احتمال همکاری ایران و چین افزایش یافت، اما دوباره با تحریم‌های آمریکا این نگرانی ایجاد شده که ممکن است چین، ایران را از این «ابتکار» که 65 کشور را در سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا دربر می‌گیرد و بالغ بر 62 درصد جمعیت جهان، حدود 39 درصد از مساحت زمین و 30 درصد از تولید ناخالص جهان را شامل می‌شود، کنار بگذارد. در این گزارش علاوه بر بیان اهمیت این ابتکار برای کشورهای جهان از جمله ایران، پیشنهادهای کارشناسی درباره چگونگی همکاری ایران با چین در «یک کمربند- یک راه» را نیز مطرح خواهیم کرد.
‌ 

** هدف چین از «یک کمربند، یک راه» چیست؟
بهرام امیراحمدیان، کارشناس حوزه روسیه و آسیای مرکزی و قفقاز، در گفت‌وگو با «شرق» با نقد ترجمه نادرست «یک کمربند، یک راه» می‌گوید: متأسفانه به اشتباه برخی رسانه‌ها از آن در قالب یک کمربند یک جاده نام می‌برند، درحالی‌که منظور از «راه»، راه و روش در معنای فلسفی و راه در معنای اتصال دو نقطه به یکدیگر که در اینجا در معنای راه دریایی است و بخش یک کمربند، به کمربند اقتصادی جاده ابریشم زمینی (ریلی و جاده‌ای) در قرن بیست‌ویکم اشاره دارد.

او با بیان اینکه آنچه از سوی چین در سال 2013 میلادی طرح شد، یک «ابتکار» است و هنوز تبدیل به طرح نشده و کشورها در حال رایزنی هستند تا جایگاهی برای خود در این ابتکار قائل شوند، ادامه می‌دهد: موضوع اساسی آن است که وقتی در سال 2013 این ابتکار مطرح شد، به مسئله استراتژیک و نظامی می‌پرداخت، زیرا احتمال درگیری چین و آمریکا بر سر دریای چین جنوبی و جزایر مورد اختلاف و پایگاه دریایی نظامی روی جزایر مرجانی در دریای چین جنوبی وجود داشت.

به گفته او، آمریکا از زمان باراک اوباما، تمرکز خود را روی اقیانوس آرام گذاشته و در آنجا حلقه‌ای با نام «حلقه آتش» ایجاد کرده که این نام‌گذاری هم به معنای آن است که احتمالا در آینده در این حلقه، درگیری‌هایی بین آمریکا و چین رخ خواهد داد.

**‌ چین، آمریکا را دور می‌زند
امیراحمدیان در ادامه به علت روی‌آوردن چین به این کمربند اشاره کرده و می‌افزاید:‌ چین برای رهایی از مخمصه فشارهای آمریکا این مسیر را انتخاب کرده است. این انتخاب دو علت مهم دارد. آمریکا تلاش دارد با توجه به این حلقه، چین را با بهانه حقوق بشر، از سیال‌کردن یوان و تولید ارزان که قدرت اقتصادی آمریکا را با خطر مواجهه کرده، جلوگیری کند و این کشور را زیر فشار قرار دهد. دوم، آمریکا قصد دارد واردات انرژی به چین را که از تنگه ماناکا و دهانه دریای چین جنوبی عبور می‌کند، متأثر کند. درحال‌حاضر، بیش از 80 درصد واردات انرژی چین از طریق این تنگه است. در آنجا نیز آمریکا و متحدانش حضور دارند و به هر نوعی اگر اختلال ایجاد کنند، قدرت دسترسی به انرژی ارزان را از چین می‌گیرند و بالطبع، اقتصاد چین رشد مورد انتظار را نخواهد داشت و رقابت‌پذیری آن کم می‌شود که این هدف مورد انتظار جهان سرمایه‌داری است.

این کارشناس حوزه روسیه و آسیای مرکزی و قفقاز با اشاره به راهکار چین برای عبور از این تنگنا می‌گوید:‌ چین در بخش دریایی برای به‌دست‌آوردن انرژی خارج از اقیانوس آرام، در اقیانوس هند از خلیج بنگال، میانمار، بنگلادش، جنوب هندوستان، دو بندر سریلانکا، سپس در غرب هندوستان در گوادر و در شاخ آفریقا در جیبوتی سرمایه‌گذاری می‌کند. این بخش به‌ «گردنبند مروارید» معروف است تا به این طریق هند را نیز که مورد حمایت آمریکا و از هم‌پیمانان این کشور محسوب می‌شود، محاصره کند و بتواند از طریق همین بنادر، خطوط انرژی را ایجاد و بدون نیاز به شرق چین، در این عرصه فعالیت کند و درعین‌حال، از مراکز شرقی چین، تولید به سمت مرکز چین برود و در آنجا از جنوب و کریدور اقتصادی چین و پاکستان، خط لوله گاز و نفت، ریل راه‌آهن و شاهراه‌های بزرگ ایجاد کند و به سمت شمال‌غربی چین (منطقه ناآرام سین‌کیانگ) برود و آنجا از کاشغر سر درآورد و در آنجا به بخشی از جاده ابریشم قدیم متصل خواهد شد.

او ادامه می‌دهد: درحال‌حاضر چین در حال ساخت راه‌آهنی است که از شیانگ در مرکز پایتخت امپراتوری کهن چین به‌عنوان هاب منطقه، از طریق گذر از قلمروی مغولستان وارد روسیه در بخش سیبری می‌شود. در آنجا وارد خط‌آهن سیبری می‌شود و بدون دنبال‌کردن مسیر کهن جاده ابریشم، کالای خود را به بلاروس و لهستان و آلمان می‌رساند. این مسیر اکنون فعال است، اما به‌ علت آغاز کار بودن، چین نمی‌تواند کالای ارزان‌قیمت و پرحجم را از این منطقه عبور دهد؛ بنابراین کالاهای گران‌قیمت و کم‌حجم به آلمان برده و از آن‌سو، کالاهای مورد نیاز چین به این کشور بازمی‌گردد. او درباره ارتباط این مسیر با ایران و نقدها درباره تعلل ایران در شش‌ سال اخیر برای مذاکره با چین، می‌گوید: هنوز مسئله جاده ابریشم کهن مطرح نیست، زیرا اگر جاده زمینی به این مسیر بیاید و هزاران میلیارد دلار از سوی چین در قالب کالا از این مسیر عبور کند، نیازمند آن است که ظرفیت آن افزایش یابد که این تقریبا امکان‌پذیر نیست. 

امیراحمدیان می‌افزاید: در حال حاضر، 95 درصد حمل‌ونقل جهان از طریق دریا صورت می‌گیرد و محال است این حجم بتواند از طریق جاده و ریل جابه‌جا شود. بنابراین نمی‌توان گفت که ایران در این زمینه فعال نبوده است. ایران فعال است و کار می‌کند، اما فعلا جاده ابریشم کهن هنوز به سمت جنوب نیامده است. چند بار کالا با نام قطار ابریشم از سوی چین به ایران آمده و در همین‌جا تخلیه شده، اما به معنای ترانزیت نبوده است. این کارشناس حوزه روسیه و آسیای مرکزی و قفقاز در بیان مزیت‌های جاده‌ای و ریلی ایران می‌گوید: ایران پس از ترکیه در منطقه از زیرساخت‌های خوبی برخوردار است.

** تلاش ایران برای مذاکره با چین با هدف پیوستن به «یک کمربند، یک راه»
او با بیان یک نگرانی در مورد «ابتکار» چین، می‌گوید: ایران می‌تواند وارد کمربند ابتکار چین شود، اما به این معنا نیست که از نظر ترانزیتی، مزیت قابل توجهی برای ایران خواهد بود، زیرا اقتصاد کشورهای منطقه، دگرگون‌شونده است و بازارهای کشورهایی که صادرکننده انرژی هستند، با ایران مکمل نیست تا به سمت ایران بیایند و مبادله داشته باشند. بنابراین رفته‌رفته ترانزیت از قلمروی ایران خارج می‌شود، زیرا اقتصاد کشورهای محصور در خشکی دگرگون می‌شود.

به گفته او، ایران در حال بررسی آن است که چگونه می‌تواند به «ابتکار» چین بپیوندد، زیرا اگر قرار باشد از ایران ترانزیت صورت بگیرد، آن ترانزیت می‌تواند از یک طرف جایگاه ژئوپلیتیک ایران را ارتقا دهد، اما از یک ‌طرف منافع اقتصادی از طریق ترانزیت برای ایران زیاد نیست، زیرا مقدار آن در حجمی نیست که بتواند هزینه‌های ایران را پوشش دهد، اما ممکن است در کوتاه‌مدت بر تولید ناخالص داخلی ایران اثر مثبت بگذارد.

او با اشاره به رایزنی‌های مقامات در این باره با چین، می‌افزاید: مذاکره با چین در این زمینه ادامه دارد و سفر وزیر امور اقتصادی و دارایی به چین نیز پیرامون همین مسئله بود. آقای دژپسند در چین اعلام آمادگی کرد که می‌تواند در این زمینه با چین همراهی کند. آقای ناصر سراج، رئیس سازمان بازرسی کل کشور نیز در این همایش حضور داشت و بر همکاری برای ایجاد زیرساخت‌های قانونی بین دو کشور تأکید می‌کرد که اقدام بسیار مناسبی برای گسترش همکاری‌ها با چین محسوب می‌شود.

** پیشنهاد به چین
این کارشناس حوزه روسیه و آسیای مرکزی و قفقاز با بیان اینکه بخشی از جاده ابریشم کهن در عراق و سوریه، از ایران عبور کرده و به بین‌النهرین و بعد شامات و سواحل شرقی دریای مدیترانه می‌رفت، می‌گوید: اگر چین بتواند در این مسیر وارد شود، هم می‌تواند از محاصره آمریکا رها شود و هم به شرق دریای مدیترانه راه پیدا کند، زیرا حوزه مدیترانه بازار بزرگی برای چین محسوب می‌شود. همچنین اگر بخواهد از ایران عبور کند، پیشنهاد ایران آن است که چین در ایران سرمایه‌گذاری کرده و بخشی از کالاهای خود را در قالب صنایع تبدیلی و صنایع تکمیلی به‌صورت نیمه‌ساخته به ایران بیاورد، زیرا در ایران می‌تواند در صنایع تبدیلی استفاده شود و نیروی کار متخصص ارزان و انرژی ارزان نیز وجود دارد که سبب می‌شود کالای چین زودتر به بازار برسد. 

این اقدام هم منجر به اشتغال‌زایی در کشور و هم افزایش تولید ناخالص داخلی و ارتقای جایگاه ایران در جهان شود. به گفته او، ایران باید «ابتکار» چین را به این سمت هدایت کند. مطمئن باشید در این زمینه کنفرانس‌های متعددی در جهان برگزار خواهد شد، زیرا «ابتکار» چین خارج از سیطره و نفوذ قدرت‌های امپراتوری‌های اقیانوسی است و با امپراتوری‌های قاره‌ای مثل چین و روسیه کار می‌کنیم که راه جدیدی را روبه‌روی ایران می‌گشاید.
‌ 

** تحریم‌ها بر «ابتکار» اثر ندارد
او با رد اثر تحریم‌ها بر روابط ایران و چین از منظر ابتکار «یک کمربند - یک راه» می‌گوید: ایران می‌تواند با استفاده از ارزهای محلی از سیطره دلار خارج شده و تحریم‌ها را دور بزند. این مسئله به همکاری کشورهای دیگر با ایران بازمی‌گردد که نیازمند مذاکرات عمیق‌تر است.

امیراحمدیان به نکته جالبی اشاره کرده و می‌گوید: جهان مانند یک سلف‌سرویس است و هر کس باید سهم خود را از آن بردارد و پول آن را هم بپردازد و منتظر گارسون نماند. 

منبع: روزنامه شرق، 1398.02.09