اگرچه دولتمردان یازدهم و دوازدهم بارها و بارها شعار حمایت از صنایع راه، سر داده و با ارائه انواع و اقسام بسته‌های حمایتی، صنعتگران کشور را به بهبود اوضاع و حل مشکلات دلخوش کرده‌اند، اما وضعیت نامطلوب صنایع حکایت دیگری را روایت می‌کند. یکی از صنایع بسیار مهم کشور که در صورت حمایت‌های وعده‌داده شده دولت، اکنون می‌توانست پشتوانه محکمی برای کشور در شرایط جنگ اقتصادی باشد، صنایع چرم و مصنوعات چرمی است. صنعتی که حلقه نخست زنجیره آن را پوست خام و سالامبور تشکیل می‌دهد و در مراحل بعد با فرآوری و تبدیل آن به چرم و با ارزش افزوده بالا، میتوان بهترین نوع کیف و کفش و البسه تولید و روانه بازار داخلی و خارجی کرد. آمار نشان می‌دهد گردش مالی صنعت چرم در جهان، سالانه 225 میلیارد دلار است در حالی که سهم ایران از این میزان، رقمی حدود 200 میلیون دلار (کمتر از یک درصد) است. صنعت چرم یکی از صنایع بزرگ جهان است که کشورهای صاحب‌نامی در این حوزه فعالیت و تولیدات خود را تحت برندهای شناخته‌شده‌ای در بازار بین‌المللی عرضه می‌کنند. ایتالیا، چین، هند و ترکیه به‌عنوان کشورهای پیشرو در صنعت چرم و محصولات چرمی محسوب می‌شوند و در صورتی که صنعت چرم ایران بتواند با رفع موانع و چالش‌های موجود در این بخش، تولیدات خود را در بازارهای بین‌المللی عرضه کند، می‌تواند جایگاه پنجم را پس از کشورهای مذکور در صنعت چرم تصاحب کند.
مصائب صنعت چرم
چرم برای رسیدن به مرحله استفاده در صنعت مصنوعات چرمی مراحل مختلفی را طی می‌کند. پوست حیواناتی مانند گاو، گوسفند، بز، گاومیش، کروکدیل و... پس از کشتار در کشتارگاه‌ها و پاکسازی پوست از مو یا پشم حیوانات تبدیل به سالامبور می‌شود. در واقع سالامبور همان پوست حیوانات خالی از هر گونه اضافات است. این پوست‌ها پس از تبدیل به سالامبور با استفاده از نمک کروم قلیایی، دباغی می‌شوند. در این مرحله به پوست دباغی شده «وِت بلو» گفته می‌شود و در مرحله بعد با انجام عملیاتی روی آن، «وت بلو» تبدیل به «کراست» یا همان چرم نیم‌ساخته و آماده برای تبدیل به چرم می‌شود. به عبارت دیگر چرم کراست به چرمی گفته می‌شود که فرآیند دباغی روی آن انجام شده اما هنوز رنگ نشده است. واحد شمارش پوست، جلد است و پس از تبدیل پوست به چرم با واحد «فوت مربع» اندازه‌گیری می‌شود.
براساس آمار ارائه شده از سوی انجمن صنایع چرم ایران، در حال حاضر روزانه به‌طور متوسط هزار جلد انواع پوست گاوی، گوسفندی و بزی در کشور تبدیل به سالامبور و به کشورهای چین، ترکیه، پاکستان، هند و سایر کشورها صادر می‌شود. یکی از دلایل عمده صادرات سالامبور، محدودیت و کمبود فناوری و تکنولوژی‌های روز دنیا برای تولید چرم است. درواقع حلقه مفقوده صنعت چرم در ایران تکنولوژی‌ها و دانش به‌روز است. همین امر موجب شده است تا ایران به جای قرار گرفتن در حلقه بزرگ‌ترین صادرکنندگان چرم در جهان در رده بزرگ‌ترین صادرکنندگان پوست و سالامبور قرار گیرد و سالانه از ارزآوری قابل توجه این صنعت محروم بماند و سود این صنعت به جیب دلالان و تولیدکنندگان خارجی برود. براساس آمار به دست آمده در حال حاضر یک تولیدکننده چرم در ایران، هر تکه پوست نیم‌ساخت (سالامبور) با ابعاد 30 در 30 را به قیمت یک دلار صادر می‌کند در حالی که اگر همین یک تکه پوست به چرم تبدیل شود، قابلیت صادرات به نرخ سه دلار دارد و اگر همین چرم به دست تولیدکننده داخلی کیف یا کفش رسیده و به محصول ساخته شده چرمی تبدیل شود، ارزش صادراتی آن 50 دلار خواهد بود. این در حالی است که به دلیل نبود تکنولوژی و تکنیک‌های تبدیل پوست به چرم در ایران، صادرکنندگان مجبور به صادرات پوست نیم‌ساخت با قیمتی بسیار اندک هستند.
ارزآوری 900 میلیون دلاری صنعت چرم
در حال حاضر در ایران سه نوع پوست از سه نوع دام گاو، گوسفند و بز استحصال می‌شود. براساس آمار سالانه دو میلیون و 200 هزار جلد پوست گاو، حدود هفت میلیون جلد پوست بز و 18 میلیون جلد پوست گوسفند در کشور تولید می‌شود. پوست گاوی پس از فرآوری تبدیل به چرم شده و معمولا برای تولید کیف، کفش و کمربند مورد استفاده قرار می‌گیرد در حالی که برای تولید البسه از پوست گوسفندی استفاده می‌شود. سهم ایران در تولید پوست گاوی در جهان، کمتر از یک‌درصد و پوست گوسفندی و بزی بیش از چهار درصد است. در صنعت چرم، پوست گاوی به‌عنوان پوست خام سنگین و پوست گوسفندی و بزی با عنوان پوست خام سبک شناخته می‌شود. در حال حاضر تنها 10درصد از چرم سبک، مورد نیاز و استفاده تولیدکنندگان داخل کشور است و 90درصد از پوست سبک تولیدشده در کشور، مازاد بوده که نیمی از آن به شکل کراست و نیمی دیگر به صورت سالامبور از کشور صادر می‌شود.
نکته قابل توجه در این زمینه اینکه نرخ جهانی سالامبور در حال حاضر 3 دلار تعیین شده است. بنابراین ارزآوری 90درصد از پوست سبک مازادی که در کشور تولید و صادر می‌شود سالانه بیش از 65 میلیون دلار ارز است. میانگین نرخ جهانی چرم حدود 1.5 دلار است. در نتیجه اگر همین میزان پوست تولید شده، فرآوری و به چرم تبدیل شود، رقمی معادل 210 میلیون دلار ارزآوری برای کشور به همراه دارد. ناگفته نماند با این میزان چرم میتوان ۴.۵میلیون البسه تولید کرد که براساس نرخ جهانی هر البسه چرمی بین 150 تا 300 دلار قیمت‌گذاری می‌شود. اگر میانگین نرخ یکی از البسه چرمی حدود 200دلار در نظر گرفته شود، صادرات این میزان البسه سالانه 900میلیون دلار ارز وارد کشور خواهد کرد؛ یعنی رقمی معادل صادرات 13 میلیون بشکه نفت خام! براساس آمار منتشر شده از سوی گمرک، از ابتدای سال جاری تا پایان مهر ماه، 29میلیون و 695 هزار دلار انواع پوست گوسفند یا بره به حالت خشک(کراست)، پوست خام گوسفند و بره دباغی نشده و پوست دباغی شده(وت بلو) به کشورهای اسپانیا، ایتالیا، هند، پاکستان، ترکیه، عراق، هنگ‌کنگ و مراکش صادر شده است.
هدررفت 20 برابری ارزش افزوده
فعالان صنعت چرم معتقدند هر هزار جلد پوست برای تبدیل به سالامبور، زمینه اشتغال هفت نفر را فراهم می‌کند. اگر صنعت چرم ایران امکان تبدیل پوست به چرم را داشته باشد، 5 نفر دیگر در این زمینه مشغول به کار خواهند شد. اگر هر هزار جلد پوست تبدیل به چرم و سپس تبدیل به البسه شود، برای 200 نفر شغل ایجاد می‌شود. در نتیجه اشتغالزایی در بخش چرم تمام شده در مقایسه با حوزه تولید پوست 5 الی 6 برابر خواهد بود و اشتغالزایی بخش تولید البسه نسبت به اشتغالزایی تولید چرم نیز 28 برابر خواهد بود. مضاف بر اینکه ارزش افزوده تولید البسه 20 برابر تولید پوست خام برآورد شده است. اما در این میان یک سوال مطرح می‌شود که موانع موجود در صنعت چرم کشور که باعث شده این میزان ارزش افزوده و اشتغالزایی نادیده گرفته شود، چیست؟
به گفته فعالان صنعت چرم کشور اصلی‌ترین مشکل صنعت چرم ایران، نبود فناوریهای نو و فرسودگی ماشین‌آلات مورد استفاده این صنعت است. علاوه‌بر اینکه هزینه‌‌های تولید صنعتگران این صنعت را از ورود به عرصه رقابت باز داشته است. عدم ارائه آموزش‌های تخصصی، مشکلات تامین منابع مالی، نبود برند ملی، نبود شبکه‌های توزیع تخصصی، کمبود استادکار و متخصصان طراحی، کیفیت و تنوع چرم‌های تولید داخل، عدم ثبات قیمت مواد اولیه، کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش تولیدکنندگان چرم مصنوعی، کمبود پوست سنگین در کشور و مشکلات واردات پوست سنگین، دریافت عوارض از صادرات پوست خام و عدم تزریق عوارض حاصل از صادرات پوست خام به این صنعت نیز به‌عنوان عمده‌ترین مشکلات صنعت چرم محسوب می‌شود.
افزایش 2.5 برابری قیمت مصنوعات چرمی
مصنوعات چرمی معمولا مخاطبان خاص خود را دارد؛ چه از بُعد هزینه و چه از منظر سلیقه. به عبارت دیگر دایره افرادی که توانایی خرید محصولات چرمی را دارند بسیار محدود است چراکه تولیدات داخلی و خارجی این صنعت، بسیار گران است و تنها اقشار خاصی از جامعه توان پرداخت مبالغ قابل توجه این محصولات را دارند. با این وجود از ابتدای سال جاری تاکنون، محصولات این صنعت نیز مانند سایر اقلام و کالاهای موجود در بازار با افزایش قیمت روبه‌رو بوده است. براساس اعلام انجمن صنایع چرم ایران قیمت محصولات چرمی در بازار تا 2.5 برابر افزایش یافته است.
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع چرم ایران می‌گوید: «پس از اتفاقات در بازار ارز سرمایه تولیدکنندگان تا یک‌سوم کاهش یافت و بنگاه‌های تولیدی برای ادامه فعالیت خود با مشکل مواجه شده‌اند.»
به گفته علی‌اصغر رستم‌پور در حال حاضر تولیدکنندگان نمی‌توانند ارز مورد نیاز خود را از سامانه نیما تهیه کنند و با توجه به اینکه ۷۰ تا ۷۵درصد مواد اولیه صنایع چرم به غیر از پوست که در داخل تهیه می‌شود، وارداتی است، مشکلات عدیده‌ای برای آنها به وجود آمده است و هنوز موفق به دریافت ارز از طریق سامانه نیما نشده‌اند. از سوی دیگر با توجه به گران شدن پوست و مواد شیمیایی، قیمت محصولات صنایع چرم در بازار تا 2.5 برابر افزایش یافته و هرچقدر محصولات گران‌تر شوند، سبد خانوار کوچک‌تر می‌شود و با توجه به اینکه پوشاک در اولویت خانوارها نیست، به همین دلیل بازار صنایع چرمی در ادامه مسیر خود با رکود تورمی بیشتری همراه خواهد شد و کارخانه‌های آن نیز آسیب‌های جدی می‌بینند.
ترکیه دومین تولیدکننده اروپایی چرم
یکی از رقبای اصلی ایران در صنعت چرم و مصنوعات چرمی، ترکیه است. ترکیه در سال‌های اخیر در زمره یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات چرمی با کیفیت بالا در جهان قرار گرفته است و بعد از ایتالیا مقام دوم در اروپا را در این صنعت از آن خود کرده است. اگر چه صنعت چرم این کشور در سال‌های 2001 و 2002 صنعت عقب‌مانده‌ای محسوب می‌شد اما دولت ترکیه با تصویب قانونی، وام بلاعوض در اختیار صنعتگران چرم این کشور قرار داد تا خط‌تولید خود را به ماشین‌آلات و فناوریهای روز دنیا تجهیز کنند.
صنعت چرم ترکیه تا سال 2011 توانست خلأ‌های موجود در این صنعت را پرکند اما هنوز مسیری طولانی‌ای برای رسیدن به کشورهای پیشرو در صنعت چرم داشت. به‌طور معمول ماشین‌آلات مورد استفاده در صنعت چرم، پس از حدود 10 سال، فرسوده و مستهلک می‌شود و لذا نیازمند بازسازی و نوسازی است. دولت ترکیه در سال 2013 یک‌ونیم میلیارد یورو را برای نوسازی ماشین‌آلات صنعت چرم خود اختصاص داد که حدود 750هزار دلار به صورت وام بلاعوض و مابقی در قالب وام‌های کم‌بهره با بازپرداخت طولانی‌مدت در اختیار صنعتگران قرار گرفت. ب
دیهی است که حمایت‌های دولت از فعالان این صنعت، چرم ترکیه را در مدت کوتاهی جهانی به یکی از رقبای سرسخت کشورهای طراز اول تولید چرم تبدیل کرد. امروزه ترکیه دارای 13 منطقه چرم صنعتی است که از تکنولوژی مدرن استفاده و محصولاتی با درجه کیفی بسیار بالا تولید می‌کنند. ترکیه پس از ایتالیا، چین و هند به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده چرم جایگاه چهارم را در جهان دارد. سهم ترکیه از گردش مالی صنایع چرم در جهان حدود 5درصد است. دولت ترکیه بنا دارد میزان صادرات خود را از 150میلیارد دلار در سال 2013 به 500میلیارد دلار در سال 2023 برساند که سهم صادرات چرم از این میزان 10میلیارد دلار برآورد شده است.