محک قول‌وقرار سکاندار سیدخندان

آذری‌جهرمی ۲۹ مرداد ۱۳۹۶ به‌عنوان وزیر ارتباطات انتخاب شد و اکنون حدود ۲ سال از روی کار آمدن وی می‌گذرد. در این مدت وزیر جوان ارتباطات که همواره از طریق شبکه‌های مختلف اجتماعی به‌طور مستقیم با مردم در ارتباط بوده، وعده‌هایی در حوزه‌های مختلف داده است. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد از میان ۱۲ وعده مهم وزیر ارتباطات، ۴ وعده تحقق نیافته است، ۲ وعده در حال پیگیری بوده و ۳ وعده نیز تحقق یافته است. همچنین ۳ وعده در وضعیت نامشخص است و نمی‌توان وضعیت دقیق آنها را مشخص کرد. این ارزیابی‌ها بر اساس گزارش خبرگزاری‌ها و مصاحبه مسوولان وزارت ارتباطات انجام شده است و احتمال تغییر وضعیت آنها در آینده با توجه به آمار و اخبار جدید وجود دارد. کارنامه آذری‌جهرمی را که با حضور در دولت، موجی از امید را در راستای تحول در زیرساخت‌های ارتباطی کشور ایجاد کرد، هم‌اکنون پس از گذشت ۲ سال از انتصابش به‌عنوان وزیر، می‌توان بررسی کرد. یکی از تفاوت‌های مهم آذری نسبت به همتایان و اسلاف خود بهبود کانال‌های ارتباطی خود با مردم بوده است. علاوه‌بر حضور این وزیر در برنامه‌های مختلف و پاسخگویی بیشتر، وی فعالیت مداومی نیز در شبکه‌های اجتماعی دارد. «دنیای‌اقتصاد» پیش از این در یک مجموعه گزارش تحلیلی، این ارزیابی را برای برخی از اعضای دولت از جمله عبدالناصر همتی رئیس‌کل بانک مرکزی و محمد شریعتمداری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام داده و در ادامه نیز عملکرد مسوولان در سایر حوزه‌ها بررسی خواهد شد.

دسترسی آزاد به اطلاعات

یکی از وعده‌های ضمنی آذری‌جهرمی حتی قبل از تصدی وزارت، در زمانی که پست معاونت وزیر ارتباطات را در اختیار داشت، تلاش برای دسترسی آزاد مردم به اطلاعات بوده است. نهایتا با پیگیری‌های وزارت ارتباطات «سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» راه‌اندازی شد و در انتهای دولت یازدهم به بهره‌برداری رسید. با اینکه این وعده را می‌توان جزو وعده‌های محقق شده وی دانست، اما فاز اجرایی این وعده همچنان با نواقص زیادی روبه‌روست. یکی از انتقادات به این سامانه نپیوستن برخی نهادهای دولتی به این سامانه است. موضوعی که عملا اجرای این پروژه را ناقص گذاشته است. همچنین انتقاد دیگری که به این سامانه می‌شود سطح دسترسی به اطلاعات در این سامانه است؛ به این ترتیب که بسیاری از درخواست‌ها به‌دلیل محرمانه بودن اطلاعات، با جواب رد مواجه می‌شوند.

ایجاد سالانه ۱۰۰ هزار شغل

وزیر جوان کابینه دوازدهم در جلسه رای اعتماد خود عنوان کرده بود از ۹۰۰ هزار شغل قرار است سالی ۱۰۰ هزار شغل در این حوزه ایجاد شود. می‌توان از طریق نشانه‌هایی به عملکرد وزارت ارتباطات در بسترسازی برای ایجاد ۱۰۰هزار شغل در سال پرداخت. طبق آمار مسوولان در سال ۹۷ حدودا ۴۵۰ هزار شغل ایجاد شده است. با توجه به محقق نشدن ایجاد ۹۰۰ هزار شغل در سال می‌توان حدس زد که وزارت ارتباطات نیز نتوانسته است به هدف خود برسد. فیلترینگ تلگرام در اردیبهشت سال ۹۷ نیز نقش مهمی در از دست رفتن شغل‌های بسیار در فضای اینترنت داشت. آمارهای مختلفی از تعداد شغل‌های از دست‌رفته در نتیجه فیلترشدن تلگرام وجود دارد و به همین دلیل نمی‌توان از عدد دقیقی در این مورد استفاده کرد. اما اکثر این آمارها در قابل‌توجه بودن تعداد شغل‌های فعال در تلگرام مشترک هستند. با اینکه شواهد حاکی از آن است که وزیر جوان نتوانسته است به این وعده مهم خود جامه‌عمل بپوشاند، اما با توجه به نبودن آمار شفاف سرنوشت این وعده تاکنون نامشخص مانده است.

وعده‌های محقق شده؛ بهبود سرعت اینترنت و رجیستری موبایل

آذری‌جهرمی با حضور در برنامه تلویزیونی در تاریخ ۴ شهریور ۹۶ اعلام کرد: «ما تعهدی که در مجلس دادیم این بوده که در طول برنامه چهارساله متوسط سرعت دسترسی خانگی را در شرایطی که در حال‌حاضر ۶ تا ۸ مگابیت بر ثانیه است، به حداقل ۲۰ مگابیت بر ثانیه برسانیم.» بر اساس آخرین آمار سایت «اسپیدتست» میانگین سرعت دانلود در ایران در حدود ۳۶/ ۱۳ مگابیت بر ثانیه است. با توجه به این آمار و با توجه به گذشت ۲ سال از انتصاب جهرمی این وعده تاکنون محقق شده و باید دید در ۲ سال باقی‌مانده نیز حرکت سرعت اینترنت به سمت رسیدن به ۲۰ مگابیت بر ثانیه خواهد بود یا خیر. البته باید توجه داشت که وضعیت ایران با استاندارد سرعت جهانی فاصله دارد و رتبه ایران در بین کشورهای دنیا کاهش یافته است؛ آیا با این وجود بازبینی در اهداف قدیمی ضرورت ندارد؟

وعده دیگری که آذری‌جهرمی در مهرماه ۹۶ در جمع خبرنگاران داد تشکیل کمیته اجرایی طرح رجیستری بود. طرح رجیستری موبایل که به گفته وی برای جلوگیری از قاچاق گسترده موبایل، حمایت از حقوق مصرف‌کننده و ارائه خدمات پس از فروش آغاز به‌کار کرد، نهایتا به فاز اجرایی رسید. هرچند که در ابتدای راه‌اندازی طرح رجیستری به‌دلیل آنچه عدم اطلاع‌رسانی شفاف نامیده شد، مشکلاتی برای فروشندگان به‌وجود آمد. تاخیر در ثبت گوشی‌های مسافری در سامانه همتا نیز یکی دیگر از مشکلات این طرح بود. همچنین تاکنون گزارش‌های زیادی از راه‌های مختلف دور زدن این طرح به گوش می‌رسد؛ موضوعی که خود وزیر نیز تلویحا آن را تایید کرده است. این موضوع باعث شده است که کل پروژه با اخلال مواجه و واردات رسمی نیز مختل شود.

گسترش فیبرنوری در کلان‌شهرها

جهرمی در روزهای اولیه آغاز به‌کار خود در وزارت ارتباطات معضل جدی اینترنت‌های خانگی را وجود زیرساخت قدیمی سیم مسی دانست و وعده داد پروژه فیبرنوری تا یک سال و نیم آینده در سطح تمام کلان شهرها اجرا شده باشد. این طرح که در سازمان مخابرات با نام «تانوما» آغاز به‌کار کرده بود و بعد از آن با همکاری شرکت ایرانیان‌نت همراه شد نهایتا به توفیقی دست پیدا نکرد. بعد از آن بود که شرکت مخابرات اعلام کرد برای ظرفیت‌سازی در کل کشور به پنج سال زمان نیاز است. صابر فیضی مدیرعامل سابق شرکت مخابرات ایران در مصاحبه‌ای به «ایسنا» گفت: «انحصاری در حوزه فیبرنوری وجود ندارد اما شرکت‌های اینترنتی توان سرمایه‌گذاری در این زمینه را ندارند، زیرا فیبرنوری سرمایه‌گذاری کلان می‌خواهد.» پیگیری‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد با اینکه این طرح در شهرهای مختلف در حال اجرا است، ولی هنوز پس از گذشت دو سال از انتصاب جهرمی وعده او مبنی بر اجرای پروژه فیبر نوری ظرف مدت ۱۸ ماه در تمام کلان‌شهرها محقق نشده است.

دکمه‌ای که زده شد

با شروع کار آذری‌جهرمی و دولت دوازدهم یکی از کلیدی‌ترین وعده‌های این دولت، بهبود وضعیت فیلترینگ، از طریق ممانعت از فیلتر شدن فضای مجازی به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی و رفع فیلتر از شبکه‌هایی مانند توییتر بود. وزیر ارتباطات ۶ شهریور ۹۶ یعنی حدود یک ماه پس از انتصابش در گفت‌وگویی تلویزیونی گفته بود: «نمی‌توانیم مردم را از سرویس‌های مجازی محروم کنیم، اما در تلاشیم که موضوعات غیراخلاقی را ببندیم.» حسن روحانی نیز در تاریخ ۲۸ آذر ۹۶ اعلام کرده بود که «دست وزیر روی دکمه فیلترینگ نمی‌رود». شواهد اما مبتنی بر تحقق نیافتن این وعده از طرف وزیر ارتباطات است. مهم‌ترین شاهد این موضوع فیلترشدن شبکه تلگرام، پرطرفدارترین پیام‌رسان کشور بود که ۹ اردیبهشت ۹۷ انجام شد. طی ماه‌های اخیر اختلال وسیع در فیلترشکن‌ها باعث اختلالات زیادی در سرعت و عملکرد اینترنت داخل کشورشد. هرچند جهرمی در سخنانی اعلام کرد تصمیمی برای مسدود کردن کامل آنها ندارد. در مورد وعده رفع فیلتر از شبکه‌هایی که قبلا فیلتر شده بودند نیز، حداقل در مورد توییتر و یوتیوب که از شبکه‌های مهم جهانی به‌حساب می‌آیند، تاکنون تغییری نسبت به قبل صورت نگرفته است. البته وزیر ارتباطات همواره بیان کرده که تصمیم‌گیرنده نهایی در مورد فیلترینگ وزارت ارتباطات نیست.

ایجاد ۵ یونیکورن استارت‌آپی

یونیکورن اصطلاحا به شرکت‌هایی گفته می‌شود که ارزشی بالاتر از یک میلیارد دلار دارند. آذری‌جهرمی ۶ شهریور و در مراسم معار‌فه‌اش وعده ایجاد هزار شرکت متوسط، ۱۰۰ شرکت بزرگ و ۵ شرکت بین‌المللی را داده بود. در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۹۷ بود که یکی از شرکت‌های حمل و نقل مسافری اینترنتی با حضور وزیر ارتباطات خبر از یونیکورن شدن این شرکت داد. البته بعد از آن بود که بسیاری از متخصصان ارزش‌گذاری بسیاری از این استارت‌آپ‌ها را غیرواقعی و اغراق‌آمیز دانستند.

مرور وضعیت استارت‌آپ‌ها نشان می‌دهد که به‌رغم ایجاد طرح‌های حمایتی دولت مانند طرح «نوآفرین» که به‌تازگی برای حمایت از شرکت‌های نوپای حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه شد، با توجه به عوامل بنیادی از قبیل وضع مجدد تحریم‌ها، کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و عدم‌حمایت از سرمایه‌گذاران خصوصی نه‌تنها روند حرکتی به سمت ایجاد یونیکورن‌ها نیست، بلکه شرکت‌های پاگرفته از دوره‌های گذشته نیز در معرض خطر قرار گرفته‌اند. این شرایط باعث شده است که روند سرمایه‌گذاری در شرکت‌های استارت‌آپی متوقف شود و بعضی از استارت‌آپ‌های فعال نیز تعطیل شوند. طی روزهای اخیر حتی شنیده‌هایی از ایجاد محدودیت برای برخی شرکت‌های سرمایه‌گذاری شاخص استارت‌آپی به نگرانی در این فضا دامن زده است.عامل دیگری که باعث سخت‌تر شدن ایجاد یونیکورن‌ها می‌شود افزایش قیمت دلار در دو سال اخیر است. با توجه به اینکه ارزش‌گذاری استارت‌آپ‌ها به‌صورت دلاری انجام می‌شود و با توجه به کاهش ارزش ریال در برابر دلار، اکنون برای رسیدن به ارزش یک میلیارد دلار راه سخت‌تری پیش‌روی استارت‌آپ‌های موفق خواهد بود.

پایان فروش حجمی اینترنت

پایان بخشیدن به فروش اینترنت حجمی یکی از اولین وعده‌هایی بود که وزیر ارتباطات قول آن را به مردم داده بود. او ۱۴ شهریور ۹۶ در این‌باره گفته بود: «تلاش می‌کنیم، در ۱۰۰ روز اول دولت دوازدهم، اینترنت ثابت و مصارف خانگی غیرحجمی شوند و هدف فروش اینترنت حجمی برای اینترنت ثابت در دستور کار وزارت ارتباطات قرار دارد.» بعد از آن بود که طرحی با عنوان «مصرف منصفانه» به اجرا درآمد؛ طرحی که بر خلاف ادعای وزیر همچنان سقف مصرف دارد و پس از اتمام سقف مصرف سرعت اینترنت مصرف‌کننده کاهش می‌یابد. در این طرح میزان هزینه استفاده از وب‌سایت‌های خارجی دو برابر سایت‌های مورد تایید وزارت ارتباطات بود. همچنین خروج شرکت‌های اینترنت ثابت از بازار و وضعیت نابسامان شرکت‌های فعال و قدرت گرفتن اپراتورهای معدود به تحقق نیافتن این وعده سرعت بخشیده است.

شبکه ملی اطلاعات

یکی از پروژه‌های مهمی که بر عهده وزارت ارتباطات گذاشته شده است راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است. شبکه‌ای که قرار است به گفته مسوولان، انواع خدمات امن و برقراری ارتباطات پایدار و ارائه شبکه‌ای پرظرفیت، با پهنای باند بسیار بالا و تعرفه‌ای ارزان‌تر و رقابتی‌تر را در اختیار مردم قرار دهد. در حالی که برخی از نهادهای منتقد دولت معتقد به تحقق نیافتن این وعده هستند، اما وزیر ارتباطات با ارائه گزارشی به نمایندگان مجلس اعلام کرد که ۸۰ درصد اهداف این سند را محقق کرده است. افزایش ۴/ ۲ برابری ظرفیت انتقال شبکه، افزایش ۳ برابری ظرفیت پهنای باند اینترنت بین‌الملل و افزایش ۸۰ برابری شاخص کیفیت شبکه داخلی از جمله ادعاهایی است که مسوولان وزارت ارتباطات درباره شبکه ملی اطلاعات مطرح کرده‌اند. با این همه اما ابزار مشخصی برای سنجش تحقق یا عدم تحقق این پروژه که با انتقاداتی هم از سوی مردم روبه‌رو بوده است، وجود ندارد.

رفع انحصار در ترانزیت پهنای باند

وزیر ارتباطات در آذر ماه ۹۶ در یکی از شبکه‌های اجتماعی خبر از رفع انحصار فروش اینترنت داد. او در این نوشته آورده بود پیش‌تر مشترکان این خطوط تنها قابلیت دریافت سرویس از مخابرات ایران را داشتند و اکنون امکان ارائه سرویس برای سایر شرکت‌ها نیز فراهم شده است. همچنین از مدت‌ها قبل وزارت ارتباطات خبر از آزادسازی ترانزیت ترافیک بین‌الملل داده بود. با اینکه طبق این مصوبه از لحاظ قانونی موانعی از سر راه برداشته شد اما به‌دلیل پایین بودن توان شرکت‌های خصوصی و همچنین استفاده روز افزون از اینترنت موبایل، تاکنون وضعیت تحقق ورود شرکت‌های خصوصی به این حوزه نامشخص است.

قدم رو به جلوی دولت الکترونیک در سال ۹۸

هفتمین اولویت عمومی ابلاغ شده به آذری‌جهرمی از طرف رئیس‌جمهور «اعمال اولویت ویژه بر استقرار دولت الکترونیک در حوزه تحت مدیریت» بود. خود وی نیز در جلسات مختلفی از تلاشش برای رفع موانع و پیشرفت در استقرار دولت الکترونیک سخن گفته است. او در ابتدای سال ۹۸ از توسعه خدمات دولت الکترونیک گفت و از ثبت ۹۵ میلیون تراکنش به‌صورت ماهانه در مرکز ملی تبادل اطلاعات خبر داد. اما با این وجود هنوز دولت در پیاده‌سازی این زیرساخت نسبت به تجربه‌های جهانی در قدم‌های اولیه است و هنوز هم بسیاری از فرآیندهایی که نیازی به حضور فیزیکی ندارد، سنتی صورت می‌گیرد. با این حال می‌توان وضعیت این وعده قدیمی را در حال پیگیری عنوان کرد.

توسعه اقتصاد دیجیتال

آذری‌جهرمی در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های مختلف همواره از ضرورت تحول در اقتصاد دیجیتال در کشور صحبت کرده است.‌ در این راستا «صندوق نوآوری و شکوفایی» نقش رهبری تامین مالی توسعه اقتصاد دیجیتال را ایفا می‌کند. پیگیری‌ها نشان می‌دهد اقداماتی از جمله معافیت مالیاتی و بیمه‌ای شرکت‌های نوپا در حوزه اقتصاد دیجیتال انجام شده است. همچنین تلاش‌های وزارت ارتباطات برای به رسمیت شناختن رمزارزها و ایجاد راهکارهای مناسب برای تعیین چارچوب استخراج آنها در هیات دولت، یکی دیگر از اقدامات وزارت ارتباطات در راستای توسعه اقتصاد دیجیتال بوده است. اما به‌طور کلی هنوز هم تسهیلات لازم برای شرکت‌های نوپا فراهم نیست و تلاش‌های دولت از طریق تسهیل فضای کسب‌و‌کار از طریق اعطای مجوز منشأ رانت‌های زیادی شده است. تحلیل‌گران این حوزه بهبود «امنیت سرمایه‌گذاری» را یکی از خلأهای موجود در این حوزه می‌دانند.

محمد تقی‌پور