در مقابل تعداد متقاضی حضور برای کمیسیون حقوقی مجلس فقط سه نماینده و برای کمیسیون فرهنگی فقط ۱۲نماینده طالب حضور بودند. همین پرطرفداری البته باعث نارضایتی‌هایی هم شده است؛ کمااینکه بعد از نهایی‌شدن اعضا و رؤسای کمیسیون‌ها یکی از نمایندگان اعلام کرده است که ۷۰نفر از نمایندگان نسبت به نحوه انتخاب و انتصاب‌ها اعتراض دارند. اما چه روندی در دوره‌های مختلف در انتخاب اعضا و رؤسای کمیسیون‌ها حاکم است؟ در کمیسیون‌های تخصصی مانند اقتصادی و برنامه‌وبودجه و صنایع و معادن چه خبر است که بخش زیادی از نمایندگان تمایل دارند در این کمیسیون‌ها باشند. آیا تخصص جزء معیارهای انتخاب اعضا و رؤسا است؟
امتیازات آشکار و پنهان کمیسیون‌های پرطرفدار
به گزارش «شرق»، بعد از کش‌وقوس‌های فراوان و کاندیداهای پرتعداد پرونده تعیین تکلیف اعضا و رؤسای کمیسیون‌های دور یازدهم مجلس شورای اسلامی نهایی شد. از مدتی پیش نمایندگان این دور مجلس با ثبت‌نام خود در یک یا دو یا بیشتر کمیسیون‌ها بخت و اقبال خود را آزمودند. بخت و اقبال چند کمیسیون میان نمایندگان از همه بیشتر بود و برخی از کمیسیون‌ها هم مانند کمیسیون حقوقی فقط سه داوطلب داشت. در مقابل کمیسیون امنیت ۷۲ متقاضی و کمیسیون‌های مربوط به حوزه اقتصاد هم بین ۴۰ تا ۶۰ داوطلب داشتند. جذابیت کمیسیون‌های تخصصی حوزه اقتصاد رقابت را میان نمایندگان جدی کرده و مانند دوره‌های قبل انتخاب اعضای این کمیسیون‌ها به رأی گذاشته شد و درنهایت هم رؤسای این کمیسیون‌ها مشخص شدند. تنها اتفاق جدید امسال نسبت به دوره‌های قبلی مجلس این بود که نمایندگان توافق کردند اعضای هیئت‌رئیسه نمی‌توانند عضو کمیسیون‌های پرطرفدار شوند. اما در این کمیسیون‌ها چه خبر است که این همه طرفدار دارند؟
ابراهیم نکو، نماینده و عضو کمیسیون اقتصادی سابق مجلس درباره روند انتخاب و مشخص‌شدن اعضا و رؤسای کمیسیون‌های اقتصادی در گفت‌وگو با «شرق» توضیحاتی ارائه می‌دهد که روشن‌کننده برخی از سازوکارهای این فرایند است. او توضیح داد: واقعیتی وجود دارد که در دوره‌های مختلف مجلس تکرار می‌شود. برخی از نمایندگان و نه تمامی آنها علاقه‌مند هستند در کمیسیون‌هایی حضور داشته باشند که به واسطه حضور در آنها بتوانند از مزایا و امتیازاتی بهره‌مند شوند. برخی از کمیسیون‌ها مشتری‌های زیادی میان نمایندگان دارند؛ ازجمله این کمیسیون‌ها، کمیسیون‌های تخصصی مانند کمیسیون اقتصادی، برنامه‌وبودجه و صنایع و عمران است. کمیسیون‌هایی که مربوط به بودجه کشور است و با مجموعه‌های اقتصادی در ارتباط هستند همواره میان نمایندگان پرطرفدار بوده است. برخی از نمایندگان برای حضور در این کمیسیون‌ها از راه‌هایی مانند رایزنی و لابی‌گری استفاده می‌کنند و عموما ما شاهد این هستیم که اعضای این کمیسیون‌های تخصصی از تخصص و دانش مورد نیاز این کمیسیون‌ها برخوردار نیست و رشته و مطالعات و سوابق اجرائی آنها ربط چندانی به این کمیسیون‌ها ندارد.
نکو درباره قوانین مربوط به انتخاب اعضا و رؤسای کمیسیون‌های تخصصی مجلس عنوان می‌کند: در آیین‌نامه مجلس هیچ ممنوعیت و محدودیتی برای ورود به کمیسیون‌ها وجود ندارد. اما حقیقت این است اگر ثبت‌نام‌کنندگان برای حضور در یک کمیسیون از تعداد و ظرفیت کمیسیون مورد نظر بیشتر باشد، معمولا رأی‌گیری‌ها در کمیسیون‌ها صورت می‌گیرد تا تعدادی از لیست خارج شوند. در این مسیر برخی که تخصص کمتری دارند، اگر لابی‌گری خوبی با دیگر نماینده‌ها داشته باشند به عنوان عضو کمیسیون انتخاب می‌شوند. در مورد رئیس کمیسیون هم این روند تکرار می‌شود. فردی که به‌دنبال انتصاب به عنوان رئیس کمیسیون است، به‌نوعی حالا با دعوت در جلسه و میزبانی، افراد دیگر را مجاب می‌کند که به او رأی بدهند. حالا ممکن است برای جلب آرا از روش‌هایی مانند وعده‌هایی همچون انتخاب آنها به عنوان دبیر و سخنگوی کمیسیون یا ارئه یک‌سری امتیازات هم استفاده کند. افراد هم به نوعی خود را مدیون او دانسته و به او برای ریاست کمیسیون رأی می‌دهند.
سنت لابی‌گری در انتخاب اعضا
از این نماینده قبلی مجلس درباره اینکه کمیسیون‌های تخصصی مجلس چه امتیاز و مزایایی می‌توانند برای نمایندگان داشته باشند، می‌پرسیم و او پاسخ می‌دهد: اولین بحث گرفتن امتیازات برای حوزه انتخابیه است. افرادی به‌دنبال نام‌برشدن در پیشگاه مردم حوزه انتخابیه خودشان هستند. برای مردم حوزه انتخابیه مهم است که نماینده‌شان در کدام کمیسیون تخصصی ثبت‌نام می‌کند. امتیاز بعدی که البته تأکید کنم نه‌تمامی نمایندگان بلکه برخی از آنها به‌دنبال کسبش هستند، امتیاز سفرهای خارجی و داخلی است که می‌توانند استفاده کنند. علاوه بر تمامی اینها معمولا رئیس کمیسیون با لابی‌گری‌های خود با دولت در استان‌ها از مزایایی بهره‌مند می‌شود. درمواردی مانند ارزش افزوده و بررسی و تأسیس شهرک‌های صنعتی سفرهایی تدارک دیده می‌شود با هزینه دستگاه‌های دولتی و با حضور خانواده نمایندگان. این هم جزء مزایا است. واقعیت‌هایی را نمی‌توان انکار کرد. نمایندگانی در گذشته وجود داشتند که با حضور در بنگاه‌های اقتصادی و کارخانه‌ها و شهرک‌های صنعتی با استفاده از جایگاه خود در کمیسیون‌های تخصصی امتیازاتی دریافت می‌کردند. این مزایا می‌تواند انتصاب خود یا اطرافیانشان به عنوان هیئت‌مدیره یا کارکن و مدیر در این بنگاه‌ها و کارخانه‌ها و شهرک‌های صنعتی باشد.
صحبت ابراهیم نکو را یک نماینده فعلی مجلس نیز به‌نوعی تأیید می‌کند. زهره الهیان دراین‌باره از نابرابری در توزیع نمایندگان میان کمیسیون‌ها صحبت می‌کند و می‌گوید اینکه کمیسیون‌هایی مانند فرهنگی، حقوقی تا این حد از اقبال کمی برخوردار هستند و کمتر نماینده‌ای حاضر به حضور در این کمیسیون‌هاست و در مقابل کمیسیون‌های اقتصادی و برنامه و بودجه این همه طرفدار دارد، معنادار است. این نماینده مجلس از علاقه‌مندی نمایندگان در این دور مجلس به حضور در برخی کمیسیون‌های مطرح مانند کمیسیون امنیت و حوزه اقتصاد می‌گوید که بیش از کمیسیون‌هایی نظیر کمیسیون فرهنگی است.
براساس آیین‌نامه، نمایندگان اولویت خودشان را برای حضور در کمیسیون‌ها به شعب ارائه می‌دهند و براساس اینکه چه تعداد نماینده متقاضی کمیسیون‌ها هستند، برای آن کمیسیون‌هایی که پرتعداد هستند، شاخص‌هایی درنظر گرفته می‌شود مانند تحصیلات مرتبط، سوابق دوره‌های قبل در مجلس و همچنین دولتی و اجرائی؛ درنهایت براساس این معیارها، نماینده‌ها رتبه‌بندی می‌شوند.
هر کمیسیون تا ۲۳ نفر می‌تواند عضو داشته باشد، زمانی که ظرفیت برای کمیسیون‌ها تکمیل می‌شود، باقی افرادی که متقاضی بودند، برای اولویت دوم آنها اقدام می‌شود و به همین ترتیب اگر اولویت دوم پر شده باشد، برای اولویت سوم اقدام خواهد شد.
به گفته الهیان، نماینده مجلس، برخی کمیسیون‌ها مانند کمیسیون فرهنگی و قضائی تعداد کمتری متقاضی دارد و به ناچار باید افرادی که اولویت آنها در کمیسیون‌های دیگر محقق نشده است، در این کمیسیون‌ها توزیع شوند و به این شکل همه کمیسیون‌ها به حد نصاب برسند. زهره الهیان درباره اینکه هیئت‌رئیسه برای ارسال برخی به کمیسیون‌های پرطرفدار اعمال نفوذ می‌کند، توضیح داد: از هیئت‌رئیسه انتظار می‌رود به عدالت رفتار کند و در این راستا نامه‌‌ای نیز تنظیم شد و خواستار این شدند که اعضای هیئت‌رئیسه در کمیسیون‌های پرطرفدار عضو نباشند.
به هرحال مانند دوره‌های قبل این دور مجلس هم با مشخص‌شدن کمیسیون‌های تخصصی کارهای اجرائی خود را رسما آغاز کرده و باید منتظر ماند و دید مجلسی که اکثر نمایندگان آن با قول ایجاد شفافیت و مبارزه با فساد رأی اعتماد از حوزه انتخابیه‌شان گرفتند، می‌توانند روندهای غیرشفاف گذشته را شیشه‌ای کنند یا کار با همان سنت گذشته ادامه پیدا خواهد کرد.