ماجرا چیست؟
حدود ٧٠درصد قیمت تمام شده محصولات پروتیینی مثل مرغ به نهاده‌های دامی وابسته است. تولیدکننده‌ها بارها از کمبود نهاده‌ها گلایه کرده و اخیرا نیز واردکننده‌های نهاده‌های دامی علت کمبود را بروکراسی‌های پیچیده دولتی دانسته‌اند. با این همه وزیر جهاد کشاورزی هفته گذشته به مشکلات ارزی اشاره کرد و گفت: «دلیل کمبود نهاده‌های دامی مشکلات در تأمین ارز است و تا به حال هم بانک مرکزی تمام توان خود را برای تأمین ارز به کار گرفته است.» درآمدهای دولت به دلیل تحریم‌های خارجی در دو‌سال گذشته افت چشمگیری داشته و شیوع ویروس کرونا نیز هزینه‌های جاری را تا جایی افزایش داده که تأمین ارز مورد نیاز برای واردات نهاده‌های دامی با مشکل روبه‌رو شده است. همزمان اما دبیر اتحادیه واردکننده‌های نهاده‌های دامی از مانع دیگری حرف زده است. عباس حاجی‌زاده به ایسنا گفت: «بروکراسی توزیع در وزارت جهاد کشاورزی عامل تشدید کمبود و گرانی نهاده‌های دام و طیور شده است. هر واردکننده برای اینکه کالای خود را اظهار و در سامانه بازارگاه عرضه کند باید از معاونت امور تولیدی وزارت جهاد کشاورزی مجوز بگیرد که صدور این مجوز بعضا تا ۲۰روز زمان می‌برد. پس از اینکه واردکنندگان مجوز اظهار و عرضه نهاده‌های دامی در سامانه بازارگاه را اخذ کردند، مراجعه دارندگان حواله‌های خرید و حمل نهاده‌های دامی به سامانه بازارگاه گاهی بین چند روز تا چند هفته زمان می‌برد.» حاجی زاده با اشاره به کمبود نهاده‌های دام و طیور در بازار افزود: «درحال حاضر بازار به شدت با کمبود نهاده‌های دامی مواجه است و هیچ دلیلی برای ایجاد این همه ایستگاه غیرضروری و مانع در مسیر عرضه نهاده‌های دامی وجود ندارد.»
کمبود نهاده چه تأثیری دارد؟
قیمت هر کیلوگرم مرغ در هفته‌های اخیر سیر صعودی داشت و در بعضی استان‌های جنوبی ایران به ١٩هزار تومان هم رسید. البته این شیب قیمت در روزهای گذشته تا حدودی فروکش کرد و در تهران روی ١٧هزار تومان ایستاد. تولیدکننده‌های مرغ، علت اصلی افزایش قیمت مرغ را کمبود نهاده‌های دامی به قیمت ارز دولتی و اجبار آنها برای تهیه این نهاده‌ها در بازار آزاد اعلام می‌کنند. برخی تولیدکننده‌ها هم اخیرا از افزایش دو تا پنج برابری قیمت واکسن خبر داده بودند. نایب‌رئیس انجمن صنفی مرغداران گوشتی با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود با بهبود تقاضا، کاهش ٤٠٠ تا ٥٠٠ تومانی قیمت مرغ در بازار رقم بخورد درباره کمبود نهاده‌های دامی به باشگاه خبرنگاران گفت: «مرغداران در تأمین نهاده‌های دامی با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند. بنابرآمار، میزان ذخایر کنجاله سویا برای مرغداران نگران‌کننده است اما با وجوداین، جوجه‌ریزی درحال انجام است.» حبیب اسداله‌نژاد افزود: «با وجود آنکه دولت متعهد شده نهاده با نرخ مصوب را تأمین و توزیع کند اما متأسفانه در هر دو بخش ضعیف عمل می‌کند.»
بازار سیاه نهاده‌های دامی؟
آشفتگی بازار نهاده‌های دامی باعث شده حتی برخی از تولیدکننده‌ها از جوجه‌ریزی منصرف شوند و نهاده‌های دریافتی با نرخ دولتی را به قیمت بیشتر به تولیدکننده‌های دیگر بفروشند. چند روز پیش یکی از صاحبان مرغداری در مازندران گفت: «جوجه‌ریزی در مرغداری دیگر صرفه ندارد درحالی‌که می‌توان بدون دردسر سهمیه دان مرغ را که همان سویا است در بازار آزاد فروخت. آخرین بار ۵۰ تن دان سویای دولتی برای مصرف مرغداری خودم به قیمت کیلویی ۲هزار و ۳۰۰ تومان دریافت کردم که با توجه به قیمت مرغ و جوجه یک روزه و همچنین هزینه جانبی نسبت به جوجه‌ریزی در مرغداری‌ام منصرف شدم.» درحال حاضر سویا به نرخ دولتی کیلویی ٦هزار و ذرت یک‌هزار و ٢٠٠ تومان نسبت به قیمت بازار آزاد ارزان‌تر است و تولیدکننده‌ها میگویند دولت حداکثر می‌تواند ٢٠درصد نهاده‌های مورد نیاز آنها را تأمین کند. همین مسأله باعث شده آنها به سمت خرید نهاده در بازار آزاد سوق پیدا کنند و بازار سیاه شکل بگیرد. خبرگزاری مهر در گزارشی نوشته است: «اعمال نفوذ سلیقه‌ای به نوعی باعث ایجاد انحراف در روند تخصیص و توزیع خوراک دام وارداتی شده و همین موضوع، سرمنشأ شکل‌گیری بازار سیاه و موجب هدررفت ارز دولتی تخصیص یافته به نهاده‌های دامی شده است. ماجرا از این قرار است که معاونت امور دام با دخالت‌ها و تغییراتی که به صورت دستی و کاغذی در تخصیص خوراک یارانه‌ای اعمال می‌کند، نظارت سیستمی را برای احراز صلاحیت مرغدارانی که متقاضی دریافت نهاده هستند، مختل کرده است. این درحالی است که تمامی مراحل زنجیره تأمین نهاده دامی، از ابتدای ورود نهاده‌ها به بندر تا آخرین مرحله آن یعنی تحویل به تولیدکننده دام و طیور باید با سامانه بازارگاه به شکل همه‌جانبه و هوشمند رصد شود.» مسعود بصیری، مدیرکل توسعه بازار و زنجیره‌های وزارت جهاد کشاورزی درباره رفع اشکالات بازارگاه گفت: «تصمیم داریم تمامی فرآیندها در سامانه بازارگاه به صورت سیستمی انجام شود. باید اطلاعات دقیق و درست وارد این سیستم شود و زیرساخت‌های آن ارتقا پیدا کند. امیدواریم از ابتدای مرداد ماه دیگر مشکلی در توزیع نهاده‌های دامی وجود نداشته باشد.»
کمبود نهاده‌های دامی به دلیل مشکلات تأمین ارز یا بروکراسی‌های پیچیده، باعث کاهش تولید می‌شود و جهش قیمت‌ها را به دنبال می‌آورد. دولت در هفته‌های گذشته برای کنترل قیمت مرغ اقدام به توزیع مرغ‌های منجمد در بازار کرد اما تفاوت قابل توجهی در قیمت‌ها اتفاق نیفتاد چون هنوز مشکل اصلی برطرف نشده است. وزارت صمت اخیرا مصوبه‌ای داشته که براساس آن امکان ترخیص اعتباری کالاهای رسوبی برای همه واردکننده‌های در انتظار تأمین ارز فراهم می‌شود. این مصوبه می‌تواند تا حدودی مشکل را حل کند اما پایدار نخواهد بود. نتیجه مستقیم این چالش‌ها، کوچک شدن سفره مردم است. خصوصا اقشار کم درآمد جامعه که برای تأمین هزینه محصولات پروتیینی مثل مرغ و گوشت با کمبود مواجه هستند.