در آفریقا بیش از یک میلیارد نفر زندگی می‌کنند و این قاره سرشار از ذخایر الماس، طلا و نفت است. سالهاست که ایالات متحده، چین و اروپا برای حق توسعه این منابع طبیعی با یکدیگر رقابت می‌کنند. هنگامی‌که صحبت از جنگ و بحران اقتصادی می‌شود، نام آفریقا تیتر اول خبر ها می‌شود. تنها نقطه مثبت در سالهای اخیر صنعت گردشگری در این کشور است. اما در عین حال نکات منفی بسیاری نیز مانند بیماری‌های وحشتناک، جنایات، حیوانات وحشی و ... .جود دارد.
ابتکار برگزاری یک رویداد بزرگ در روسیه با مشارکت رهبران کشورهای آفریقایی در دهه نود ارائه شد. با این حال به دلیل مشکلات اقتصادی که پیش آمد، مسکو هم فعالیت خود در این کشورها را کاهش داد . کرملین در اواسط سال 2000 به فکر بازگشت به آفریقا بود. سپس نخستین سفر ولادیمیر پوتین به این منطقه انجام شد و با روسای جمهور الجزایر، لیبی، مصر، نیجریه، نامیبیا و آنگولا دیدار کرد. در دسامبر 2011 ، اولین مجمع تجاری روسیه و آفریقا در آدیس آبابا، پایتخت اتیوپی برگزار شد.
در اجلاس یاد شده ، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه ضمن ابراز علاقه به توسعه روابط با قاره آفریقا به اهمیت بهره وری و احترام متقابل اشاره کرد. رئیس جمهور روسیه گفت: ما می‌بینیم که برخی از کشورهای غربی به فشار و باج خواهی دولت های مستقل آفریقایی متوسل می‌شوند. با استفاده از روش های مشابه، آنها تلاش می‌کنند تا نفوذ از دست رفته و جایگاه غالب در مستعمرات سابق را بازیابی کنند. هدف ما دفاع از منافع اقتصادی مشترک با شرکای آفریقایی است.
وی افزود: روسیه 20 میلیارد دلار طلب اتحاد جماهیر شوروی از کشورهای آفریقایی را نادیده گرفت. این نه تنها یک عمل سخاوتمندانه بلکه تجلی عمل گرایی نیز می‌باشد. بسیاری از کشورهای آفریقایی قادر به پرداخت سود این وام ها نیز نبودند. بنابراین، ما بهترین گزینه را انتخاب کردیم تا همکاری را از نو آغاز کنیم.
ولادیمیر پوتین تأکید کرد: همه این برنامه‌ها با یک هدف است و آن کمک به کشورهای آفریقایی برای حل مشکلات خود که باعث تقویت کشورهای آفریقایی، حاکمیت و استقلال آنها است خواهد شد.
پر واضح است که روسیه در پی آن است تا بار دیگر جایگاه سابق شوروی را در آفریقا کسب نماید. بیشترین تمرکز و سرمایه گذاری‌های روسیه در آفریقا در مراکز انرژی بوده است. هدف دیگر روسیه، به دست آوردن معادن غنی این قاره است. روسیه همچنین دومین صادر کننده و تأمین کننده بزرگ اسلحه کشورهای آفریقایی به شمار می رود. به همین خاطر در این نشست بیش از ده هزار تن از تجار روسی و آفریقایی شرکت کرده و به رایزنی برای تفاهم و توافق برای توسعه مبادلات تجاری میان روسیه با قاره آفریقا پرداختند. مصر که در حال حاضر رهبری اتحادیه آقریقا را بر عهده دارد، در حال حاضر بزرگترین شریک تجاری روسیه در قاره آفریقا نیز می‌باشد. پوتین در مصاحبه با خبرگزاری روسی «تاس» گفت: «آفریقا به طور فزاینده‌ای به قاره‌ای مملو از امکانات تبدیل می‌شود». رئیس جمهوری روسیه همچنین گفت: «این قاره دارای ذخایر عظیم منابع طبیعی است و جذابیت اقتصادی بی‌نظیری دارد».
براساس اعلام رسانه‌ها، در « نشست سران روسیه – آفریقا» در شهر سوچی روسیه ، دهها موافقت نامه عمدتا تجاری و اقتصادی میان بخش های دولتی و خصوصی روسیه با کشورهای مختلف آفریقایی امضا شده است. طبیعی است که توجه روسیه به قاره آفریقا برای کسب درآمد بیشتر و منافع تجاری است. براساس اعلام سرگئی کاتیرین رئیس اتاق بازرگانی و صنایع روسیه ، در سال ۲۰۱۸ حجم مبادلات بازرگانی روسیه و کشورهای آفریقایی 20.4 (بیست ممیز چهار) میلیارد دلار یعنی حدود یک سوم مبادلات تجاری آمریکا با قاره آفریقا بوده است. وی خاطرنشان کرد که حجم مبادلات بازرگانی روسیه و آفریقا در هشت سال اخیر دو برابر افزایش یافته و از ظرفیت‌های زیادی برای گسترش این شاخص برخوردار هستیم. در حال حاضر میزان تجارت چین با این قاره سالانه حدود ۱۵۰ میلیارد دلار و اتحادیه اروپا ۳۰۰ میلیار دلار است. بنابراین حجم تجارت روسیه با قاره سیاه نسبت به رقبای قدرتمند خود، بسیار کم است و به همین خاطر روسیه یک حرکت بلند اقتصادی را برای جهش صادراتی خود برداشته است. توجه بازار روسیه به مواد خام صنعتی، در درجه اول به ذخایر نفت و گاز و همچنین الماس در آفریقاست. روسیه در بخش تسلیحات، انرژی هسته‌ای و زیرساخت‌ها‌ی اقتصادی قدرت رقابت در بازار آفریقا را دارد . روسیه در حال حاضر بیش از یک سوم کل سلاح‌های آفریقا را تامین می‌کند. سلاح‌های روسی در آفریقا به « ارزان بودن، قابل اطمینان بودن و آسان به دست آمدن» شهرت دارند.
بر اساس پژوهش موسسه تحقیقات صلح استکهلم (Sipri) ، روسیه در پنج سال گذشته نزدیک به ۸۰۰ میلیون دلار تجهیزات جنگی در این قاره فروخته است.
در موزامبیک نیز قرار است دست‌کم ۲۰۰ تن از سربازان مزدبگیر روسی با هلی‌کوپتر و وسایل نقلیه زرهی مستقر شوند تا از میادین نفتی و ذخایر گاز اکتشافی در شمال این کشور در مقابل «حملات تروریستی» محافظت کنند. مسکو در مقابل با قراردادهای اکتشافی پرسود در این حوزه‌ها هزینه محافظان روسی را جبران می‌کند. حزب حاکم «جبهه آزادسازی موزامبیک» (فرلیمو) نیز که بیش از ۵۰ سال است به مسکو وفادار است نزدیکی خود را همچنان به روسیه نشان می‌دهد. در انتخابات اخیر موزامبیک که ۲۱ مهر (۱۳ اکتبر2019) انجام شد دوباره نماینده این حزب با وجود اعتراض نیروهای اپوزیسیون نسبت به دستکاری در انتخابات، به پیروزی رسید.
بدیهی است که روسیه در نشست سوچی باز هم بر اهداف صلح‌آمیز این کشور در آفریقا تاکید کرد و در این جهت به ساختن خطوط آهن، نیروگاه‌های هسته‌ای و صنایع سازگار با محیط زیست در این قاره اشاره می‌کند. به غیر از مصر که در حال حاضر در آن کارشناسان روسی مشغول ساختن نیروگاه هسته‌ای نزدیک به ۳۰ میلیارد دلاری هستند، روسیه قراردادهای اولیه‌ای را نیز با نیجریه، اوگاندا، رواندا و غنا در این زمینه به امضا رسانده است. پیش از این در آفریقای جنوبی نیز از طرح قراردادهای جدید شرکت‌های بزرگ نفتی روسی به مبلغ حدود ۷۵ میلیارد دلار سخن به میان آمده بود که از قرار بخشی از این قراردادها توسط دولت جدید آفریقای جنوبی لغو شده است.
هم اتحادیه اروپا و هم چین و حتی ژاپن تقریبا هر سه سال یکبار نشستی مشابه نشست سران روسیه - آفریقا را با سران کشورهای قاره آفریقا برگزار می‌کنند. در آخرین نشست چین با سران کشورهای آفریقایی، ۱۵۰ قرارداد اقتصادی به امضا رسید. طبیعی است که روسیه نیز مایل است از این قافله عقب نماند.
از دوره پس از حکومت شوروی و در قرن بیستم، در مجموع بیش از ۲۰ میلیارد دلار بدهی کشورهای آفریقایی بخشیده شد. پوتین در اجلاس دوم آبان 98 همچنین گفت که روسیه آماده امضای تفاهمنامه همکاری با اتحادیه آفریقا است و حتی می‌توان آن را در اجلاس سوچی انجام داد. او پس از دیدار با رهبران کشورهای مختلف، خبر از توافقاتی بعضا دفاعی، نظامی، اقتصادی و دیپلماتیک میان طرفین مطرح شده سخن به میان آورد تا مسکو نشان داده باشد که بازگشت خود به قاره سیاه را به شکلی جدی و همه جانبه دنبال می‌کند.
رئیس جمهوری روسیه در حاشیه نشست سران ، دیدارهای دوجانبه و چند جانبه متعددی با رهبران قاره سیاه داشت و تلاش‌های زیادی برای گسترش روابط دو جانبه و چندجانبه مسکو با این کشورها و افزایش سطح همکاریها در حوزه‌هایی که روس ها به آن می‌بالند، صورت داد. پوتین در دیدار با عبدالفتاح البرهان رئیس مجلس عالی سودان وعده داد در اوضاع سیاسی کنونی سودان از دولت این کشور حمایت کند. وی گفت که روسیه از تلاش‌ها برای بهبود اوضاع سیاسی سودان حمایت می‌کند و اصرار دارد که جامعه جهانی در برخورد با مساله سودان غیرمغرضانه و بیطرفانه رفتار کند. پوتین در دیدار با عبدالفتاح السیسی رئیس جمهوری مصر از توسعه همکاریها با این کشور ابراز خرسندی کرد بویژه به ایجاد محدوده صنعتی ویژه روسیه در منطقه‌ای در مصر در نزدیکی کانال سوئز اشاره کرد و گفت که در زمان حاضر ۲۰ شرکت روسی در این محدوده مشارکت می‌کنند و شمار این شرکت‌ها در آینده افزایش می‌یابد. پوتین و السیسی درباره فروش بالگردهای کا-۵۲ روسی برای استقرار در ناو بالگرد بر میسترال مصر هم به توافقات اولیه دست یافتند. دمیتری پسکوف سخنگوی رئیس جمهوری روسیه نیز به تاس گفت: پوتین و السیسی برای ادامه اقدامات برای ازسرگیری پروازهای هوایی بین دو کشور که از سه سال پیش با انفجار تروریستی یک هواپیمای مسافربری روسی در مصر متوقف شد، توافق کردند.
رئیس جمهوری روسیه در دیدار با «سیریل راماپوزا» رئیس جمهوری آفریقای جنوبی با اشاره به مبادلات بازرگانی دو کشور که در سال گذشته یک میلیارد دلار بود گفت که این رقم می‌تواند به مراتب بیشتر باشد. وی گفت که انتظار دارد با رئیس جمهوری آفریقای جنوبی در اجلاس گروه بریکس در ماه نوامبر آینده در برازیلیا و در ماه جولای سال ۲۰۲۰ در سن پترزبورگ در خصوص برداشتن گام‌های بیشتر گفت و گو کند. پوتین در دیدار دیگری با «هاگه گوتفرید» رئیس جمهوری نامیبیا پیشنهاد کرد که با مشارکت روسیه در این کشور سوخت هسته‌ای تولید شود. وی همچنین به علاقه‌مندی روسیه برای مشارکت در طرح‌های استخراج الماس و فروش محصولات کشاورزی و واگن قطار در نامیبیا اشاره کرد. رئیس جمهوری روسیه در دیدار با «احمد ابی علی» نخست وزیر اتیوپی بر لزوم توسعه همکاریهای اقتصادی با اتیوپی تاکید کرد و خواستار مشارکت دو کشور در صحنه بین‌المللی شد. پوتین در دیدار با «فوستن آرکانژ توادر» رئیس جمهوری آفریقای مرکزی هم گفت که روسیه از تلاش‌های دولت این کشور برای تثبیت اوضاع سیاسی آن حمایت می‌کند. پوتین در دیدار با محمد بوهاری رئیس جمهوری نیجریه جستجوی فرصت ها برای تحکیم همکاریهای بازرگانی و اقتصادی با نیجریه را هدف مهم خواند و ابراز امیدواری کرد که سفر رئیس جمهوری نیجریه به روند توسعه همکاریهای دو کشور سرعت بخشد. یوری کاگوتا موسونی رئیس جمهوری اوگاندا نیز در دیدار با ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه اعلام کرد که کشورش خواهان خریداری مقادیر زیادی تسلیحات است. وی با بیان اینکه روسیه تاکنون با ارسال تسلیحات همچون تانک و هواپیما از ارتش اوگاندا حمایت کرده است، خواهان خریداری مقادیر بیشتر سلاح شد. پوتین در دیدار با فلیکس چیسکدی رئیس جمهوری کنگو، این کشور را از شرکای مهم روسیه در آفریقا خواند و با اشاره به رشد 45 درصدی مبادلات بازرگانی دو کشور بر توسعه این همکاریها تاکید کرد.
رئیس جمهوری روسیه بخش معادن را از حوزه‌های دارای دورنمای خوب در روابط روسیه و جمهوری دمکراتیک کنگو خواند.
روسیه همواره خطر منزوی شدن از طرف اروپایی‌ها و آمریکا را حس می‌کند و این موضوع با افزایش مداخله روسیه در سوریه و اوکراین اهمیت بیشتری یافته است. این نگرانی‌ها باعث شده کرملین به دنبال شرکای آفریقایی برود تا لااقل از آرای آنها در مجمع عمومی سازمان ملل استفاده کند. شوروی در گذشته با حمایت از جنبش‌های آزادی‌خواه در آفریقا در این قاره نفوذ کرده بود و روسیه کنونی همین ردپاها را دنبال می‌کند؛ البته روسیه در عصر جدید خود را در برابر کشور مانند چین می‌بیند که بازارهای آفریقا را در نوردیده است و احساس عقب‌ماندگی می‌کند. این کشور نمی‌تواند مانند چین کالاهای مصرفی به آفریقا صادر کند اما در مقابل با صادارت اسلحه و معافیت‌های مالی در قبال دریافت حق اکتشاف و استخراج مواد معدنی، موقعیت خود در آفریقا را مستحکم می‌کند؛ امروز شاهد بازگشت روسیه به آفریقا هستیم اما آنها برای این کار بازارها و اهداف خاص و محدودی را دنبال می‌کنند و البته بازار اسلحه تخصص اصلی آنها است.
روسیه به عنوان سه کشور نخست در تولید و صادرات نفت جهان و اولین کشور در تولید و صادرات گاز، به دنبال بازار خوبی هم در آفریقاست مخصوصا اینکه رقابت تنگاتنگی با آمریکا در زمینه کسب جایگاه نخست در مواد هیدروکربنی دارد. سرمایه‌گذاری در بخش معادن آفریقا نیز گزینه دیگری پیشروی روسها برای بالا بردن تراز تجاری خود در قاره سیاه است چرا که آفریقای مرکزی، گینه، زیمبابوه، ماداگاسکار، جمهوری دمکراتیک کنگو و سودان همگی نیاز به سرمایه‌گذاری در این حوزه دارند.
بنابراین این اجلاس یک پیام روشن برای غربی‌ها به رهبری آمریکا دارد و آن این که روسها از آفریقا به عنوان شریک یاد می‌کنند، زیرا مسکو در حال تلاش برای بهبود روابط خود با آفریقا در حوزه‌هایی است که در آنها تجربه و دانش لازم را دارد و در حوزه نظامی نیز احساس می‌کند نه تنها چیزی کمتر از آمریکا برای ارایه به جهانیان ندارد بلکه در خیلی از زمینه‌ها با وجود بودجه کمتر، فناوری و دانش بالاتری کسب کرده است.
با این وجود نباید از یاد برد که تراز تجاری روسیه با مجموع کشورهای آفریقایی(حدود 20 میلیارد دلار) نشان می‌دهد که مسکو راه زیادی برای رسیدن به چین، برخی کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و حتی آمریکا در تراز تجاری با آفریقا دارد اما مشخص است که پوتین قدم در راهی گذاشته است که صاحبنظران از آن به عنوان بازگشت مسکو به آفریقا یاد می‌کنند چرا که پوتین پیشتر با انتقاد از سیاست‌های غربی‌ها در آفریقا گفته بود، آنها برای اینکه هیچکس مانع سیاست‌های یک جانبه غرب در آفریقا نشود، از گسترش روابط روسیه با کشورهای آفریقایی جلوگیری می‌کنند. اکنون آنچه مسکو یک دهه از آن عقب مانده و به محلی استراتژیک و اقتصادی بین رقبای چین، آمریکا و اتحادیه اروپا تبدیل شده، در واقع همان آفریقای سیاه است و کشورهای شمال آفریقا عمدتا در چارچوب سیاست‌های خاورمیانه‌ای روسیه سنجیده می‌شوند.
از نظر اقتصادی روسیه تلاش می‌کرد تا در زمینه‌هایی مانند کمک به تسویه بدهی این کشورها، فعالیت شرکت‌های روسیه در عملیات‌های استخراج الماس، حضور شرکت روس نفت در کشورهایی مانند نیجریه برای اکتشاف و استخراج نفت، فعالیت شرکت روس اتم و امضای قراردادهای غیرنظامی در زمینه هسته‌ای مانند دارو، کشاورزی و تولید برق، به همکاری با کشورهای آفریقایی بپردازد. با این حال بر اساس آمار بانک جهانی در سال 2018 ارزش تجاری روسیه با کشورهای آفریقایی در مجموع 3 میلیارد دلار است. در حالی که چین 56 میلیارد دلار و ایالات متحده آمریکا 27 میلیارد دلار از ارزش تجاری را به خود اختصاص داده‌اند.
در نتیجه فدراسیون روسیه برای حضور جدی در آفریقا نیاز به توجه اساسی به مقوله اقتصاد و روابط تجاری دارد. نکته مهم این است که مسکو نسبت به رقبای خود از 2 ابزار مهم برخوردار است، اول داشتن روابط دوستانه با این کشورها که برخی از آنها به صورت سنتی از دوران شوروی به ارث رسیده و در موارد دیگر مسکو از اشتباهات آمریکا و کشورهای غربی استفاده کرده است، دوم توانمندی نظامی روسیه و ظرفیت ارتباط امنیتی گسترده با این کشورها.
حال اهداف روسیه از برگزاری همایش بزرگ «روسیه-آفریقا» بهتر مشخص می‌شود. بر اساس آخرین گزارش‌ها تاکنون بیش از 50 تفاهم نامه و قرارداد در طول این همایش امضا شده که ارزش آنها به بیش از 800 میلیارد روبل یعنی حدود 12 میلیارد دلار می‌رسد که این حجم از قراراداد و وسعت همایش نشان می‌دهد که مسکو اهداف بلندمدتی را در قاره آفریقا تنظیم کرده است. هر چند باید دید که این میزان چقدر به مرحله عملی می‌رسد و زمینه را برای گسترش ظرفیت اقتصادی روسیه در این قاره مهم جهان را فراهم می‌کند.